زندگی در کنار زلزله را یاد بگیریم
مدیر کل بازسازی بنیاد مسکن کشور از نقش دولت در بازسازی مناطق بحران‌زده و به خصوص سی‌سخت می‌گوید
بازسازی خانه‌ها بعد از بحران‌های بزرگی مثل زلزله، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مردم بحران‌زده و همچنین مسئولان مدیریت بحران کشور است. سه سال از زلزله سرپل ذهاب می‌گذرد و هنوز واحدهای نیمه‌کاره و کانکس‌های اسکان موقت در این شهر به چشم می‌خورند.
سی‌سخت، روزهای بعد از زلزله را می‌گذراند و مردم باید بازسازی خانه‌های خود را از سر بگیرند. مهندس مجید جودی، مدیرکل بازسازی بنیاد مسکن کشور در گفت‌وگویی اختصاصی با «شهروند» درباره روند بازسازی خانه‌های آسیب‌دیده در سی‌سخت می‌گوید و از نقش دولت در کمک به این بازسازی‌ها.
نگاهی به تاریخچه بحران‌های بزرگ در کشور و روند بازسازی، پیشینه‌ای است که مهندس مجید جودی، مدیر کل بازسازی بنیاد مسکن مطرح می‌کند. اینکه تا قبل از انقلاب برنامه خاصی برای بازسازی شهرها و روستاهای بحران‌زده وجود نداشت.
سال‌های نخست جنگ در مقاطعی بازسازی رایگان خانه‌ها و شهرهای آسیب‌دیده انجام شد، اما برنامه مداومی در کار نبود. زلزله منجیل و رودبار شاکله و استخوان‌بندی برنامه‌های بازسازی بنیاد مسکن را ایجاد کرد.
جودی می‌گوید: «تا سال 65، در نیمه‌های جنگ و زلزله داراب و زلزله سفیدآبه تجربه‌هایی به دست آمد. سال 69 بعد از زلزله منجیل و رودبار بود که تجربه‌های سال‌های گذشته را جمع کردیم و برنامه بازسازی تدوین و در هیأت دولت تصویب شد.
از آن به بعد هر حادثه‌ای در کشور رخ داده، شاکله اصلی برنامه بازسازی همان برنامه‌ای است که در سال 69 تصویب شد و با توجه به شرایط و اقلیم آن منطقه، جزئیات ممکن است تفاوت داشته باشد.»
او بازسازی کامل مناطق حادثه‌دیده بحران‌ها را وظیفه‌ای برای دولت نمی‌داند و از مسئولیت توانمندسازی مردم حادثه‌دیده برای جبران خسارت‌های خودشان می‌گوید: «ارزش خانه‌هایی که در هر حادثه از بین می‌رود، با هم متفاوت است.
ممکن است یک ملک تخریب‌شده‌ای 500 میلیون ارزش داشته باشد و ملک دیگر 10 میلیون تومان. اگر دولت به دنبال جبران خسارت باشد، باید به هر زیان‌دیده‌ای برحسب ارزش ملکی که داشته، کمک کند.
اما در برنامه‌ای که ما تعریف کرده‌ایم همه افراد حادثه‌دیده در سوانح، به یک میزان حمایت‌می‌شوند. درواقع ما به مردم کمک می‌کنیم تا خانه خود را بازسازی کنند و دولت نقش حمایتی و نظارتی و کنترلی در این موضوع دارد. کمک بلاعوض و وام طولانی‌مدت به مردم می‌دهیم تا بتوانند مجددا خانه خود را بسازند.»
خبری از کانکس در سی‌سخت نیست
ارزیابی کلی بنیاد مسکن در زلزله سی‌سخت در عرض دو روز انجام شد. بعد از تصویب اعتبارها ارزیابی واحد به واحد در شهرها و روستاها آغاز شد. طبق این ارزیابی‌ها 680 واحد در سی‌سخت نیازمند احداث مجدد بودند.
مدیر کل بازسازی بنیاد مسکن کشور می‌گوید: «از 3 هزار واحد مسکونی سی‌سخت، هزار واحد مسکونی آسیب‌دیده است. ما برای اسکان موقت این واحدها از راه‌حل کمک‌هزینه اجاره‌بها استفاده کردیم. به هر خانواده که خانه‌اش نیاز به تعمیر و بازسازی داشته باشد، مبلغ 20میلیون تومان وام پرداخت می‌شود که بتوانند تا بازسازی خانه، ملکی را اجاره کنند.
بازه زمانی برای بازسازی این خانه‌ها 6 ماه درنظر گرفته شده است. برای پرداخت این مبلغ به خانواده‌های آسیب‌دیده هیچ مدرکی برای اثبات اجاره‌خانه هم دریافت نمی‌کنیم. سی‌سخت شهری است که اغلب مردم با هم نسبت فامیلی دارند و یکدیگر را می‌شناسند.
برای همین ممکن است خانواده‌هایی تصمیم بگیرند این مدت زمان را در منزل یکی از اقوام خود ساکن شوند.» برخلاف آنچه در زلزله کرمانشاه شاهدش بودیم، به نظر می‌رسد در سی‌سخت خبری از کانکس‌های اسکان موقت نیست.
جودی درباره این موضوع می‌گوید: «اگر در زلزله سی‌سخت از کانکس استفاده می‌کردیم، احیای دوباره شهر سال‌ها طول می‌کشید و جمع‌آوری این کانکس‌ها سخت می‌شد. برای همین هم تصمیم گرفتیم به شکل دیگری به اسکان اضطراری مردم کمک کنیم.»
ما به مردم کمک می‌کنیم تا خانه خود را بازسازی کنند و دولت نقش حمایتی و نظارتی و کنترلی در این موضوع دارد. کمک بلاعوض و وام طولانی‌مدت به مردم می‌دهیم تا بتوانند مجددا خانه خود را بسازند
او درباره خانواده‌هایی که به دلایل مختلف امکان دور شدن از خانه خود و سکونت در منزل مسکونی اجاره‌ای را ندارند، می‌گوید: «ستاد اجرایی فرمان امام 100 کانکس وارد سی‌سخت کرد که به جای توزیع این کانکس‌ها، تصمیم گرفتیم اردوگاهی با تمام امکانات لازم فراهم کنیم.
استانداری در حال آماده‌کردن این اردوگاه است و ظرف یکی، دو روز آینده این اردوگاه با همه امکانات لازم برای اسکان موقت راه‌اندازی می‌شود تا مردمی که به هر دلیل نمی‌خواهند در خانه‌های اجاره‌ای سکونت موقت کنند، به این اردوگاه بروند.»
بازسازی روانی بعد از بحران
بحرانی مثل سیل و زلزله، نه‌تنها خانه و واحدهای مسکونی و تجاری را تخریب می‌کند، بلکه به اقتصاد خانواده هم آسیب می‌زند و مشکلات روحی برای این افراد ایجاد می‌کند.
تشویق مردم بحران‌زده به بازگشت به زندگی عادی و تلاش برای بهتر کردن شرایط، سیاستی است که جودی از آن در بنیاد مسکن یاد می‌کند: «محوریت برنامه و مدل بازسازی در کشور ما مبتنی بر مشارکت مردم است. اجازه بدهیم انتخاب کنند و خودشان مدیریت کنند.
وقتی در بم زلزله شد، نیمی از مردم جان خود را از دست دادند و بسیاری از خانه‌ها با خاک یکسان شد. شهر فضای بسیار ناامیدی داشت. مردم انتظار نداشتند که بتوانند دوباره به زندگی برگردند. وقتی بازمانده‌ها در چادر زندگی می‌کردند، ما طرحی تشویقی گذاشتیم که هر خانواری که برای بازیافت مصالح خانه‌اش مشارکت کند، کمک‌هزینه‌های تشویقی دریافت خواهد کرد.
خیلی‌ها معتقد بودند در این شرایط این کار اصلا ارزشی نداشت و شدنی نبود. ما می‌خواستیم مردم را از چادرهایشان بیرون بیاوریم و آنها را به کاری مشغول کنیم. بازسازی روانی افراد حادثه‌دیده هم برای ما موضوع مهمی است.»
با زلزله کنار می‌آییم
کنار آمدن با زلزله و مقاوم‌سازی خانه‌ها موضوعی است که مدیرکل بازسازی بنیاد مسکن کشور به آن اشاره می‌کند تا در حوادث بعدی، مردم آسیب‌ها و خسارت‌های کمتری ببینند.
او به خانه‌هایی در سی‌سخت اشاره می‌کند که تنها با رعایت یکی، دو اصول مقوام‌سازی، توانسته بودند از تخریب زیاد جان سالم به در ببرند: «ما در کشور زلزله‌خیزی زندگی می‌کنیم. برای همین باید زندگی در کنار زلزله را یاد بگیریم.
خانه‌هایی که در سی‌سخت چند نکته کوچک مقاوم‌سازی را رعایت کرده بودند، آسیب جدی ندیده بودند. واحدهای آسیب‌دیده در سی‌سخت هیچ اصول فنی و مهندسی را رعایت نکرده بودند. خانه‌هایی که در حال حاضر در سی‌سخت بازسازی مجدد می‌شوند زیر نظر مهندسان بنیاد مسکن ساخته می‌شوند و حتما تحت این نظارت‌ها، اصول ایمنی در آن رعایت خواهد شد.»
واحدهای آسیب‌دیده در زلزله به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ واحدهای تخریبی که باید کوبیده شده و از اول ساخته شود و واحدهای تعمیری. به واحدهای تخریبی 55 میلیون تومان کمک‌هزینه بلاعوض و 130 میلیون تومان وام تعلق می‌گیرد.
واحدهای مسکونی تعمیری هم بسته به میزان آسیبی که دیده‌اند 30 میلیون تومان وام و 15میلیون تومان کمک‌هزینه بلاعوض دریافت می‌کنند. این حداکثر رقمی است که برای واحدهای تعمیری در نظر گرفته شده و ممکن است بسته به نوع و میزان آسیبی که واحد دیده، این رقم کمتر هم باشد.
جودی می‌گوید: «ممکن است خانواده‌های بی‌بضاعتی باشند که نتوانند با این میزان کمک که از طرف دولت می‌شود، خانه خود را بازسازی و تعمیر کنند. ما در اینجا از خیران کمک می‌گیریم و از مشارکت آنها برای کمک به این خانواده‌ها استفاده می‌کنیم.
سیاست ما این است که به جای اینکه خیران مثلا صفر تا صد پنج واحد مسکونی را بسازند، این مبلغ را برای کمک به ساخت تعداد بیشتری واحد به کار بگیرند و بین طیف بزرگ‌تری از مردم بحران‌زده تقسیم کنند.»