سال 99 را فقط می‌توان سالِ سخت نامید که سختی‌اش با شیوع ویروس ناشناخته چینی، از اواخر زمستان 98 شروع شد. خیلی‌ها تصور می‌کردند با آمدن بهار سختی‌ها هم بارشان را می‌بندند و می‌روند، غافل از اینکه روزهای سخت با دیدن یک بهار و یک تابستان و یک پاییز و یک زمستان همچنان ادامه دارد و حالا در آستانه بهاری دیگر، باید از جهش مرگبار ویروس بترسیم و باز هم «در خانه بمانیم» و ماسک‌زدن و الکل اسپری‌کردن را رعایت کنیم.
راضیه زرگری| نوروز امسال همه در بهت شیوع کووید-19 بودند؛ ترس و نگرانی آن روزها بی‌سابقه‌ترین عید را برای مردم ایران رقم زد؛ شهرهای گردشگری اغلب مسافر نپذیرفتند؛ حرم‌های زیارتی بسته شد. مبادی ورودی شهرها با غربالگری و تب‌سنجی مردم کنترل شد. آن روزها که همه در مقابله با ویروس تازه‌نفس بودند، اکثر مردم در خانه ماندند و شستن مکرر دست‌ها و ضدعفونی‌کردن سطوح را یاد گرفتند و با پختن نان و کیک و شیرینی و تماس تصویری با اقوام و آشنایان خودشان را سرگرم کردند.
اعلام رسمی شیوع کرونا در ایران به بهمن 98 برمی‌گردد؛ روزهای اسفند 98 و فروردین 99، با بحران کمبود تجهیزات خودمراقبتی و بهداشتی همراه بود. الکل طبی نایاب‌ترین کالا در سطح شهرها شده بود و بیمارستان‌ها از کمبود گان و ماسک و دیگر تجهیزات محافظتی برای کادر درمان گلایه داشتند.
تشکیل ستاد ملی مقابله با کرونا
آن روزهایی که هیچ کسی تصوری از مدیریت بحران در همه‌گیری بیماری نداشت، با تصویب شورای‌عالی امنیت ملی و تأیید رهبری، ستاد ملی مقابله با کرونا تشکیل شد. نخستین جلسه این ستاد ششم اسفند ۱۳۹۸ برگزار شد تا همه تصمیم‌ها درخصوص اقدامات ضروری درباره مقابله با ویروس کرونا از جمله اعلام تعطیلی‌ها و محدودیت‌ها از سوی این ستاد انجام شود. سعید نمکی، وزیر بهداشت و درمان ایران رئیس این ستاد است.
در نوروز سالی که گذشت، بسیاری از گروه‌ها و سازمان‌ها دست به کار شدند و بحث غربالگری و کنترل ترددها به‌شدت مورد توجه قرار گرفت. مرزهای بین‌شهری کم‌وبیش بسته شد و تردد خودروهای شهرهای پلاک غیربومی به شهرهایی که آمار کرونای بالایی داشتند، ممنوع شد. هلال‌احمر، اورژانس و پلیس راهنمایی‌ورانندگی در ورودی شهرها مستقر شدند.
متخصصان و محققان حوزه ویروس‌شناسی تلاش می‌کردند شناخت بیشتری از ویروس ناشناخته پیدا کنند؛ شباهت علایم بیماری به ویروس‌های فصلی این احتمال را می‌داد که با گرم‌شدن هوا، ویروس کرونا کمرنگ‌تر از قبل شود و در خوشبینانه‌ترین حالت از بین برود.
این تصور اما با افزایش موارد ابتلا در شهرهای مختلف و تغییر علایم بیماری، به فراموشی سپرده شد و مردم هم رفته‌رفته فهمیدند کرونا به این زودی‌ها خیال رفتن ندارد.
دورکاری‌هایی که دوباره رونق گرفت
ویروس کرونا که همه معادلات زندگی اجتماعی را برهم زده بود، بار دیگر دورکاری را که می‌رفت به دست فراموشی سپرده شود، احیا و آن را به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سناریوهای فرارو برای پیشگیری و مهار ویروس مطرح کرد.
توجه سیاست‌گذاران به دورکاری در همان ابتدای راه مقابله با ویروس جلب شد و اعلام وضعیت فعالیت مشاغل مختلف شروع شد. دورکاری‌ها که از اسفندماه در نهادهای دولتی و خصوصی شروع شده بود، در بسیاری از اصناف رعایت می‌شد و در بسیاری هم نه. با این حال، با افزایش موارد ابتلا مقام‌های دولتی از یک‌سو درباره احتمال شیوع دوباره کرونا هشدار داده و خواستار رعایت بهداشت و فاصله اجتماعی می‌شدند و از سوی دیگر، عده‌ای اصرار داشتند که کارها دوباره از سر گرفته شوند و مردم به کارشان بازگردند تا اقتصاد بیشتر از این ضربه نخورد.
خرداد 99 و شروع موج دوم
یکی، دو ماه بهار برای جاخوش‌کردن ویروس و شروع جولان در سراسر کشور کافی بود. چند برابرشدن شمار مبتلایان به کرونا در کشور در خردادماه 99 باعث نگرانی از «موج دوم شیوع» شد. ستاد مبارزه با کرونا 22 خرداد، از شناسایی 3هزار و۵۷۴ بیمار جدید خبر داد؛ این رقم از ابتدای شیوع بیماری در ایران سابقه نداشت. رسانه‌ها از «موج دوم» کرونا در چند استان دیگر گفتند، درحالی که حسن روحانی با بیان «نقطه دوم و سوم» عنوان می‌کرد نباید «فضای روانی جامعه را به هم زد».
فضای جامعه ما نیز بعد از گذشت چندماه با تأثیر از اخبار جهانی پاندمی کرونا و شیوع وحشتناک در اروپا و آمریکا، دچار نوعی رخوت روانی و خستگی شده بود. موسسه ایسپا که از زمان شروع کرونا 6 نظرسنجی در تهران انجام داده بود، خردادماه 99 اعلام کرد نگرانی از ابتلا به کرونا به پایین‌ترین حد رسیده است.
چندان دور از انتظار هم نبود؛ مردم بسیاری از شهرهای جهان از ماندن در خانه خسته شده بودند و بسیاری هم دغدغه اقتصادی داشتند و اگر مقررات، جریمه و تدابیر سیستم بهداشت و درمان نبود، شاید کمتر کسی در خانه می‌ماند.
کمبود «تخت‌های مراقبت ویژه و تخت‌های بستری» و کمبود کادر درمانی در موج دوم کرونا بروز کرد. این کمبودها در برخی از استان‌ها مانند مازندران که وضعیت قرمز داشت، بیشتر بود. اوج موج دوم در تیرماه بود که ۲۵ استان در وضعیت قرمز و هشدار قرار گرفتند و شمار کلی قربانیان کرونا در ایران به 14هزار نفر رسید. همان روزها بود که فعالیت ادارات با یک‌سوم و نیمی از نیروها در شهرهای مختلف تصویب شد تا ادامه دورکاری بتواند جولان ویروس عجیب‌وغریب قرن را کنترل کند.
موج دوم اواخر تابستان در سیر نزولی قرار گرفت، اما پاییز، سردشدن هوا و شیوع بیماری‌های فصلی در کنار کرونایی که هر روز شکل و فرآیندش درحال تغییر بود، ترس موج سوم را به جان مردم می‌انداخت. موجی که تا امروز مرگبارترین بوده است. کادر درمان در نیمه‌های سال دیگر رمق نداشتند. بیشتر بیمارستان‌ها در وضعیت بحرانی بودند و بخش‌های دیگر را هم برای مراقبت از بیماران کرونایی اختصاص داده بودند.
آبان، ماه سیاه کرونا در ایران با ۱۹بار رکوردزنی
آبان 99 قطعا تلخ‌ترین ماه کرونایی ایران بود که طی این مدت کشور با سیاه‌ترین روز کرونایی خود روبه‌رو شد و با مرگ غریب به 500نفر در روز متأسفانه چندین‌بار رکورد قربانیان ویروس کرونا در کشور شکسته شد.
تعداد مبتلایان شناسایی‌شده کرونا در آبان بیش از یک‌سوم کل مبتلایان ایران در ۹ماهی بود که از تأیید شیوع کرونا می‌گذشت. در ماه آبان آمار روزانه از موارد شناسایی ابتلا به بیماری کووید-۱۹ و مرگ مبتلایان ۱۹بار رکورد زد.
شرایط پاندمی در ایران به حدی رسیده بود که دیگر برعکس ماه‌های قبل اعداد به راحتی می‌توانست اوضاع ترسناک آن را در کشور توصیف کنند؛ مثلا در یک روز ۴۱۵ انسان جان خود را به خاطر ابتلا به کرونا از دست دادند، روز بعدی 8هزار و۲۹۳ نفر به همین ویروس مبتلا می‌شدند.
موج سوم و محدودیت‌های جدی‌تر
مینو محرز، عضو ستاد ملی مقابله با کرونا، در توصیف این شرایط گفته بود که «وضعیت خیلی وحشتناک است و اصلا در بیمارستان‌ها جا نیست.» از ابتدای مهرماه تا اواخر آبان بیش از ۱۹هزار و ۲۰۰نفر به قربانیان کووید-۱۹ در ایران افزوده شد که ۱۲هزار و ۲۴۶ مورد آن مربوط به آبان‌ماه بوده است. به بیان دیگر، حدود ۳۵درصد کل مرگ‌های کرونایی در ۹ماه گذشته فقط در آبان‌ماه رخ داد.
با تشدید کرونا در تهران و دیگر شهرها، محدودیت‌های کرونایی به حداکثر رسید و جلسات هر روزه ستاد ملی کرونا در پیک سوم ویروس، تصمیمات جدی‌تری از جمله تعیین ساعت منع تردد شبانه و تعطیلی یکی، دو هفته‌ای شهرهای قرمز را به دنبال داشت. محدودیت‌های کرونایی در پایتخت هم اعلام شد؛ همه کافه‌ها، پاساژها و مشاغل غیرضروری و مراکز آموزشی دو هفته تعطیل شدند. محدودیت‌های تردد شبانه هنوز هم در همه شهرها ادامه دارد.
درحالی که با تشدید توصیه‌های خودمراقبتی و تعیین محدودیت‌های جدی‌تر، موج سوم هم با شروع زمستان فروکش کرد و روزهای پایانی سال تعداد قربانیان روزانه به زیر 100نفر رسیده است، اما یک هشدار جدی دیگر معادلات احتمال کمرنگ‌شدن ویروس با واردات واکسن و پیگیری روند تولید واکسن ایرانی کرونا را برهم زده است؛ جهش بی‌سابقه ویروس که به ویروس انگلیسی معروف شده. معاون درمان وزارت بهداشت روز یکشنبه هفدهم اسفند 99 درباره رشد سریع ویروس جهش‌یافته انگلیسی کرونا در ایران هشدار داد و از مردم خواست پروتکل‌های بهداشتی را جدی بگیرند.
درحالی که همه شهرها بعد از بحران موج سوم از حالت قرمز و نارنجی خارج شده بودند؛ شیوع ویروس جهش‌یافته، بار دیگر نگرانی‌ها را بیشتر کرده است. ویروسی که به گفته متخصصان بسیار سریع‌تر منتقل می‌شود و در عرض 48ساعت بیماری را به حالت حاد می‌رساند. ویروس انگلیسی خوزستان را دوباره قرمز کرده است و مازندران را نارنجی. بر اساس آخرین اعلام ستاد ملی مقابله با کرونا 40 شهر قرمز و نارنجی در نوروز 1400 ممنوعیت سفر دارند و وزیر بهداشت ملتمسانه از مردم خواسته است تا حتی اگر راه‌ها باز باشد هم، حضرت عباسی سفر نروند.
سخنگوی ستاد ملی کرونا 25 اسفند 99 هشدار داد با توجه به گردش ویروس جهش‌یافته انگلیسی در ۲۹ استان کشور، مردم از سفرهای غیرضروری پرهیز کنند، چراکه سفرها می‌تواند به‌شدت جامعه را درگیر کند و روزهای سخت پاییز را برگرداند.
بهمن 99، آغاز واکسیناسیون کرونا در ایران
کرونا هرچند اکثر اخبارش ناگوار و ناراحت‌کننده است، اما واکسن تنها روزنه امید به پایان راه ویروس، مثل نور امید در تونلی تاریک است که میلیون‌ها ایرانی را دلخوش می‌کند. در ایران واکسیناسیون کرونا را با استفاده از واکسن اسپوتنیک (Sputnik V) ساخت روسیه در بهمن‌ماه آغاز کردند. واکسیناسیون در مراسمی در تالار امام بیمارستان «امام خمینی» تهران به‌طور رسمی آغاز شد.
بر اساس اعلام رسمی مقامات وزارت بهداشت و ستاد ملی مقابله با کرونا ابتدا کارمندان بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان‌ها این واکسن را دریافت می‌کنند، هر چند تزریق واکسن اختیاری است.
بعد از کارکنان بخش مراقبت‌های ویژه مراکز درمانی، کادر درمان و خانه‌های سالمندان و افراد بالای ۶۵سال در اولویت نخست تزریق واکسن کرونا قرار دارند. نتایج مرحله آخر آزمایش انسانی این واکسن روسی نشان می‌دهد که این واکسن بی‌خطر و اثربخشی آن ۹۱.۶درصد است.
واکسن ایرانی هم در راه است؛ چندین شرکت داروسازی مختلف بر فرآیند تولید واکسن ایرانی کرونا ورود کرده‌اند. این نوید را رئیس ستاد اجرایی فرمان حضرت امام(ره) داده است که تا اواخر فروردین سال آینده بتوانیم طرح واکسیناسیون علیه کرونا را با واکسن ایرانی در کشور شروع کنیم.