فرجام‌خواهی برای میراث ماندگار
علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران، از تصویب طرح «الزام شهرداری تهران به ارایه لایحه حفاظت از میراث معماری معاصر» خبر داد
مسئولان شهرداری تهران می‌گویند هیچ زمانی مانند دوره کنونی، دغدغه حفاظت از میراث فرهنگی در پایتخت مطرح نبوده است. به گفته آنها، مدیران شهرداری در دوره فعلی با چند شعار روی کار آمدند که یکی از مهم‌ترین‌های آن توجه به تاریخ و حفظ اصالت بناهاست. با وجود این شعارها و رویکردها، همچنان خبری درباره تخریب آثاری تاریخی یا خانه‌ای که متعلق به یک شخص ممتاز در کشور بوده، به گوش می‌رسد. خبرهایی که گاه خود متولیان امر شهری هم نسبت به آن اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. خودشان را مقصر نمی‌دانند و قصور را به گردن مالک، پیمانکار یا حتی میراث فرهنگی می‌اندازند. اما آن طرف ماجرا که گاهی میراث فرهنگی است، همواره انگشت تخریب بناهایی را که ثبت ملی نشدند به گردن شهرداری و پیمانکاران می‌اندازد. این گفت‌وگوهای متضاد تنها به خانه‌های تاریخی و خانه‌های اشخاص معروف محدود نمی‌شود، بسیاری از بناهای تاریخی و قدیمی هم مشمول این گفت‌وگوهای متناقض می‌شود. اظهارنظرهایی که به بناها و خانه‌های تاریخی تهران محدود نمی‌شود و گاه تا نیشابور و کرمان و حتی بوشهر هم می‌رسد. هنگامی که خبر اقدام تخریب مخابره می‌شود، معمولا خبرنگاران و فعالان میراث فرهنگی پای کار می‌آیند و تلاش می‌کنند از تخریب جلوگیری کنند. تلاشی که البته گاهی هم دیرهنگام و عبث است.
بعضی‌ثبت‌اضطراری‌می‌شوند
ماجرای احیای بافت تاریخی و توجه به آن در اذهان عمومی همیشه مطرح بوده اما گاهی جدی‌تر می‌شد و این جدی‌تر شدن ماجرا از خبر گودبرداری اطراف برج طغرل آغاز شد، شاید هم چند ماه قبل‌تر و از زمان خبر تخریب خانه به آذین و شاید از تخریب خانه مشکاتیان. بهتر است ماجرا را از‌سال گذشته و هنگامی که مقرر شد عمارت اقدسیه به فروش برسد، ببینیم. عمارتی که به خانه شهرداران معروف بود و معماری‌اش به پهلوی دوم بازمی‌گشت و وقتی خبر از آغاز روند فروش آن شنیده شد، مدیر روابط عمومی شهرداری تهران تلویحا فروش آن را در توییتر تأیید کرد. میان اعضای مدیریت شهری اما گفته‌های متفاوتی درباره ارزشمند یا لوکس بودن این بنا مطرح شد. عده‌ای عنوان می‌کردند که این بنا ارزشمند نیست و بعضی می‌گفتند این بنا صرف‌نظر از لوکس بودنش، ارزشمند است.
هنگامی که خبر اقدام تخریب مخابره می‌شود، معمولا خبرنگاران و فعالان میراث فرهنگی پای کار می‌آیند و تلاش می‌کنند از تخریب جلوگیری کنند
این گفته‌ها درباره خانه توفیق هم مطرح شده بود. ساختمانی که روزگاری محفل بسیاری از طنزنویسان کشور بود و چهار دهه بعد از انتشار آخرین شماره‌اش به شرکت سهامی چاپ رنگین واگذار شده بود، در آستانه تخریب قرار داشت. خانه به آذین هم سرنوشتی متفاوت از این دو بنایی که از آنها یاد کردیم، نداشت. حرف خانه به آذین، مترجم و نویسنده نام آشنا در منطقه آریاشهر تهران، اردیبهشت‌ماه سر زبان‌ها افتاد. خانه‌ای پنجاه ساله که 40درصد آن متعلق به پسر مترجم است و 60درصد آن برای بسازوبفروش‌ها. فرزند این مترجم خردادماه به مهر گفته بود که این بنا قرار است ثبت اضطراری شود. اتفاقی که البته برای همه خانه‌ها نمی‌افتد.
تخریب، این‌بار در نیشابور
فاجعه زمانی اتفاق افتاد که خانه مشکاتیان در نیشابور تخریب شد. بنایی که چند‌سال در کشاکش موزه موسیقی شدن بود، ناگهان به شخصی فروخته شد و آن فرد هم اقدام به تخریب کرد. تخریبی که اعضای مدیریت شهری نیشابور هم نتوانستند جلوی آن را بگیرند. حسن خواجویی یکی از فعالان رسانه‌ای در توضیح ابعاد این تخریب حتی به سایت همستان گفته بود: «این خانه، سومین خانه تاریخی بوده که در نیشابور تخریب شده، خانه رئیس التجار و خانه معمارباشی پیش از این تخریب شدند.» به گفته او تعداد خانه‌های ارزشمند نیشابور شاید حتی به تعداد انگشتان یک دست هم نرسد که با تخریب این سه بنا در چند ماه اخیر می‌توان گفت ۳0درصد از خانه‌های تاریخی از بین رفته‌اند. به اعتقاد او با این تخریب‌ها، زمینه خروج این شهر از فهرست اتحادیه شهرهای تاریخی جهان فراهم شده است. طبق آمار‌سال گذشته شهرداری تهران در آستانه هفته تهران، حدود 6هزار خانه تاریخی در تهران وجود دارد، با این حال به گفته ابوالفتح شادمهری، مدیر بافت تاریخی شهرداری تهران اطلاعات هزارتای آنها در سامانه تهران ثبت شده است.
راه‌های‌جلوگیری‌از‌تخریب
برای جلوگیری از این تخریب‌هایی که معمولا بی‌سروصدا اتفاق می‌افتد و هر نهادی هم نهاد دیگر را مقصر عنوان می‌کند، چند راه مطرح شده است. علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران‌سال گذشته در گفت‌وگو با روزنامه شهروند از تصویب طرح «الزام شهرداری تهران به ارایه لایحه حفاظت از میراث معماری معاصر» خبر داد. سخنگوی شورای شهر تهران گفت که بر سر ارزشمندبودن بناها هنوز هم میان مالکان و معماران محل اختلاف نظر است. طرح تازه می‌گوید فارغ از اینکه بناها در فهرست میراث فرهنگی ثبت شده باشند، گاهی به واسطه افرادی که صاحب آن بودند، باید محفوظ شوند. طرح شورای شهری‌ها اردیبهشت‌ماه تصویب شد.
مدیرکل بافت تاریخی شهرداری تهران: «بانک اطلاعاتی به مفهوم تخصصی آن وجود ندارد.»
به گزارش ایلنا، طرح می‌گوید حفاظت از تمامی عناصر و اجزای میراث طبیعی- تاریخی و فرهنگی شهر تهران شامل محوطه‌های باستانی، بافت‌ها و مجموعه‌های تاریخی، محورهای طبیعی- تاریخی، باغات قدیمی، قنوات و چشمه‌ها الزامی است. همین‌طور هر گونه ساخت‌وساز در مجاورت یا حریم آثار ثبت شده با کسب مجوز و رعایت ضوابط و مقررات سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مجاز است. یکی دیگر از اقداماتی که به نظر می‌رسد بعد از این لایحه باید صورت گیرد، ثبت اطلاعات مربوط به این بناها و خانه‌های تاریخی و ارزش‌گذاری آنهاست. مسأله‌ای که مدیرکل بافت تاریخی شهرداری تهران هم روی آن اتفاق نظر داشت و به اعتماد گفته بود: «بانک اطلاعاتی به مفهوم تخصصی آن وجود ندارد.» یک راه حل دیگر برای جلوگیری از تخریب خانه‌های تاریخی اما ثبت آنها در میراث فرهنگی است. محسن شیخ الاسلامی، معاون مستعفی میراث فرهنگی استان تهران به ایلنا گفته بود که در صورت ثبت این خانه‌های تاریخی در فهرست ملی ممکن است باز هم تخریب شوند، اما حداقل آن است که مصوبه قانونی برای اجبار بازسازی عین به عین و ادامه ندادن تخریب‌ها در دست خواهیم داشت. میراث فرهنگی اهرم قدرت بازدارنده جدی دراین‌باره ندارد. با این وجود، هنوز هم این طرح برای حجم عظیم خانه‌های ارزشمند و شخصیت‌های مطرح در تهران کفایت نمی‌کند.
