رضا عطاران بدون شک رکورد موفقیتآمیزترین سریالهای ماه رمضان را در کارنامه دارد؛ «بزنگاه» و «خانه به دوش» بارها از تلویزیون تکرار مجدد شده است و «متهم گریخت» همین حالا از شبکه آیفیلم در حال بازپخش است. عطاران در کنار حمید لولایی، خوش درخشید و بازی مریم امیرجلالی بهشدت به دل مردم چسبید. علی صادقی هم به تدریج قرار بود تبدیل به یکی از مهرههای اصلی سریالهای کمدی رضا عطاران شود.
شروع ساخت سریالهای مناسبتی ماه رمضان در تلویزیون به سال 1380 برمیگردد؛ زمانی که سریال «گمگشته» به کارگردانی رامبد جوان روی آنتن رفت. آن زمان این اولین سریالی بود که حال و هوای ایام ماه رمضان را با موقعیتهای کمیک پیوند زده بود. فضا هنوز از سختگیریهای دهه 60 خارج نشده بود و گرچه محیط سیاسی پیرامون تغییر کرده بود، اما تلویزیون به روال خودش بود. مدیران در واقع بر این ایده بودند که سریالهای ماه رمضان همچنان باید فضایی سنگین داشته باشد و کمدی را چندان مناسب پخش در این ماه نمیدانستند. بعدها بود که حرمت بیتوجیه شادی در ماه رمضان از تفکر مدیران صداوسیما نقش بر بست و کمدیهای ماندگاری در این عرصه تولید شد. در عین حال، کلیدخوردن اولین سریالی که بعدها پای سریالهای مناسبتی ماه رمضان را به کنداکتور تلویزیون باز کرد، باعث شد که سریالهای ماندگاری، چه کمدی و چه جدی تولید شوند. در ادامه به برخی از این سریالها پرداختهایم.
پشت کنکوریها
اوایل دهه 80، دقیقا سال 1381 بود که «پشت کنکوریها» به کارگردانی پریسا بختآور از شبکه تهران سیما پخش شد. سالهای آن دوره، سال تب و تاب جوانها در کنکور بود و هنوز کلنگ انواع دانشگاهها در جا و بیجای کشور زمین نخورده بود. برای همین همچنان کنکور شبیه به دروازهای سخت برای ورود به خوشبختی بود. سریال «پشت کنکوریها» به خاطر پخششدن در همین حال و هوا، اقبال پیدا کرد. ضمن اینکه فیلمنامه را اصغر فرهادی نوشته بود؛ مردی که آن روزها مثل امروز هنوز به شهرت نرسیده بود. علی صادقی، رضا داوودنژاد، برزو ارجمند، رامین ناصر نصیر، سعید آقاخانی، سحر ولدبیگی، رضا بنفشهخواه، به همراه زندهیاد سیروس گرجستانی و… از جمله بازیگران «پشت کنکوریها» بودند که شاید چهرهشان را در این سریال هنوز به خاطر داشته باشید.
خانه به دوش
رضا عطاران بدون شک رکورد موفقیتآمیزترین سریالهای ماه رمضان را در کارنامه دارد؛ «خانه به دوش» بارها از تلویزیون تکرار مجدد شده است و «متهم گریخت» همین حالا از شبکه آیفیلم در حال بازپخش است. مردی (حمید لولایی) قرار است زندگی پر از فقر و بدبختی خود را با رفتن به خارج از کشور (مالزی) از این رو به آن رو کند. همین یک خط داستانی، دستمایه خوبی برای عطاران بود که زندگی دو قشر فقیر و غنی را در کنار هم بگذارد و رویاها و حسرتهای هر کدامشان را به نمایش بکشد. عطاران در کنار حمید لولایی، خوش درخشید و بازی مریم امیرجلالی بهشدت به دل مردم چسبید. علی صادقی هم به تدریج قرار بود تبدیل به یکی از مهرههای اصلی سریالهای کمدی رضا عطاران شود و در این سریال طنازیهای فراوانی آفرید.
او یک فرشته بود
شیطان در قالب زن! آن روزها هنوز بحثهای فمنیستی بهشدت امروز نبود اما «او یک فرشته بود»، پای انتقادهای مذهبی را هم به میان کشید. ماجرا به ورود شیطان به خانه مردی (زندهیاد حسن جوهرچی) برمیگشت؛ زمانی که بهاره افشاری قرار بود بعد از چند قسمت، چهرهای از حضوری شیطانی به مخاطب عرضه کند. مرتضی ضرابی هم با شمایل غریب جلوی دوربین قرار گرفته بود و همینجا بود که پای سریالهای ماورایی به تلویزیون باز شد؛ سریالهایی که گاهی چنان بیسروته و بیریشه شدند که صدای خیلیها را درآورد. همان زمان هم بعضی منتقدان حلول شیطان در جسم انسانی دیگر را ایدهای خارج از تفکرات اسلامی خواندند و از این دریچه نیز به نقد سریال نشستند. با این حال «او یک فرشته بود» به خاطر پسزمینه شهوانی کاراکتر که دختری را به خانه راه داده بود و به او نظر داشت، همچنان بین مردم مخاطبان فراوان پیدا کرد و بعدها هم چندین بار دیگر از تلویزیون مجددا بازپخش شد.
متهم گریخت
سال 1384، همزمان با «او یک فرشته بود»، یکی از سریالهای بهیادماندنی رضا عطاران از شبکه سه در حال پخش بود. در واقع درونمایهای که عطاران در «خانه به دوش» تنیده بود، حالا در «متهم گریخت» به شکلی دیگر دنبال میشد؛ دوباره تقابلهای طبقاتی جامعه. ضمن اینکه انتقادی به ورود جمعیت روستانشین به شهر نیز در این سریال وجود داشت که به خوبی به نمایش درآمده بود. زندهیاد سیروس گرجستانی این بار زوج مریم امیرجلالی شده بود تا شاهد موقعیتهای فراوان شلوغکاریهای زن و شوهرهای اینچنین باشیم. ضمن اینکه اولینبار بود که صدای رضا عطاران را بهعنوان خواننده تیراژ در ترانهای با حال و هوای رپ میشنیدیم. «متهم گریخت» هنوز هم مخاطبان فراوانی دارد و در حال حاضر از شبکه آیفیلم در حال پخش است.
صاحبدلان
«صاحبدلان» از آثار موفق محمدحسین لطیفی بود. فیلمنامه چنان قدرتمندانه نوشته شده بود که با وجود موقعیتهای خارق عادت و ماورایی، همه چیز کاملا باورپذیر مینمود. باران کوثری هم دقیقا همان روزها بود که به شهرتی فراگیر رسید. «صاحبدلان» سال 1385 از شبکه یک سیما پخش شد و حسین محجوب در نقش پیرمردی که همچنان میخواهد عدهای اقوام خود را به راه خیر و نیکی بخواند، خوش درخشید. لحظهای که به مدد آیات قرآن و نفس حق پیرمرد، زن معلول (ثریا قاسمی) از روی صندلی خود بلند میشود، یکی از صحنههای نفسگیر سریال بود. «صاحبدلان» البته در مقاطعی شاید برای مخاطب عام، غیرقابل فهم مینمود اما بازیهای حرفهای و خطوط داستانی اصلی طوری طراحی شده بودند که هر مخاطبی را پای گیرنده میکشاند. لطیفی بعدها هم هرگز نتوانست کاری به قدرت و جذابیت «صاحبدلان» در کارنامه خود ثبت کند.
میوه ممنوعه
قصه شیخ صنعان را با روایتی جدید و رویکردی امروزی قرار بود در یکی از سریالهای مناسبتی ماه رمضان ببینیم. حاج یونس فتوحی قرار بود دل ببازد به دختری بسیار کمسنوسالتر از خودش (هانیه توسلی) و نوعی عشق پیرانهسر بسازد. علی نصیریان مثل بسیاری از نقشهای دیگرش، چنان در این نقش، ماهرانه و قدرتمند ظاهر شد که هر بینندهای به تحسین وامیداشت. «میوه ممنوعه» از حیث داستان اما به نوعی میشود گفت در مقاطعی فراتر از خط قرمزهای صداوسیما بود. کار حتی به جایی کشید که پایان قصه اصلی (با توجه به انتقادها و سختگیریها)، سرهمبندی شد. در ماجرای شیخ صنعان و دختر مسیحی، مردی که دین و دل به دختر باخته، همه چیزش را پای عشق از دست میداد. در «میوه ممنوعه» هم حاج یونس فتوحی آبروی چندین ساله خود را گرو گذاشت و شهره شهر شد. با این حال مثل داستان اصلی، نوعی تجربه درونی را از سر گذراند و دوباره رجعت به خویشتن داشت. «میوه ممنوعه» یکی از بهترینهای مناسبتی ماه رمضان بود که به کارگردانی حسن فتحی در سال 1386 از شبکه دو پخش شد.
بزنگاه
بعد از تجربههای موفق «خانه به دوش» و «متهم گریخت»، رضا عطاران بار دیگر سراغ سوژهای طنز برای سریالهای مناسبتی ماه رمضان رفت و یکی از موفقترین سریالها در این زمینه را ساخت. «بزنگاه» سال 1387 از شبکه سوم سیما پخش شد و همزمان رضا عطاران از بعضی خط قرمزها گذشت. ماجرای تشییع جنازه پدر خانواده با ساخت موقعیتهای کمیک فراوان، دستمایه انتقادات عدهای شد. برخی میگفتند که به این مراسم توهین شده است و عدهای دیگر هم زندگی کاراکتر نادر را که به موادمخدر آلوده بود و آن را در قالبی طنزآمیز علنی میکرد، زیر سوال میبردند. کار حتی به جایی کشید که زمزمههای توقیف سریال به گوش رسید. بعدها هم بعضی صحنهها در بازپخشها به تدریج سانسور شد. همین اتفاق هم باعث شد که رضا عطاران وداع طولانی خود با تلویزیون را کلید بزند؛ این آخرین حضور این چهره محبوب کمدی در تلویزیون بود و از آن زمان تا به حال هنوز به رسانه ملی بازنگشته است.