کووید-19 با همه‌گیری که به راه انداخت، جوامع را در عرصه‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی غافلگیر کرد. هرچند نظام آموزشی هم از این غافلگیری در امان نماند تا چالش جدیدی را تجربه کند. نظامی که اغلب به کلاس‌های حضوری انس گرفته بود. هرچند در این چالش فضای مجازی، رسانه ملی، اپلیکیشن‌ها و ابزارها پای کار آمدند تا نظام آموزشی تنها نماند؛ ابزارهای یاریگر مدرسه و دانشگاه.
آموزش مجازی شد تا سلامت 13میلیون دانش‌آموز و حدود سه میلیون و نیم دانشجو دغدغه نظام آموزشی شود. دغدغه‌ای که شعار «مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل اما آموزش تعطیل نیست» به دنبال راهکار باشد. آموزش که کارش به فضای مجازی کشید، یکی روی یخچال خانه‌اش درس داد. دیگری گوشه‌ای از خانه‌اش را کرد مدرسه. تلویزیون هم بود، گوشی‌ها هم هم آمدند. اما نبود اینترنت و … شد دغدغه دیگر نظام آموزشی.
شهروندآنلاین- کرونا که به همه‌جا زد. مدارس تعطیل شدند. نظام آموزشی ماند و 13میلیون دانش‌آموزی که نمی‌دانستند باید چه کنند؟ حکم به تعطیلی مدارس آموزشی داده شد. مدارس تعطیل شدند، اما قرار بر این شد آموزش تعطیل نماند. تعطیلی که کاستی نظام آموزش را به رخ کشید. کاستی که گواه این موضوع بود که نظام آموزشی حداقل برای بحران آماده نیست. مهسا حاتمی معتقد است کرونا نظام آموزشی را با بحران روبه‌رو کرد. «هیچ پیش‌بینی نداشتیم. زیرساخت‌ها هم آماده نبودند.» کووید-19 نظام آمورشی را با یک شوک بزرگ روبه‌رو کرد؛ آموزش مجازی. چالشی که به اعتقاد این معلم هنوز تعدادی از معلم‌ها با آن کنار نیامده‌اند و هنوز نتوانستند با راهکارهای تازه با این چالش کنار بیایند. «عده‌ای از معلم‌ها هم دست به ابتکار زدند و روش‌های مختص به خود را به کار بستند.» راهکارهایی که با ابزارهای موجود در گوشی‌ها به کمک این معلم‌ها آمدند، هرچند نرم‌افزارهای ساده‌‌شده موجود در بازار هم یکی از ابزارهایی بودند که این دست از معلم‌ها آنها را برای بالا بردن کیفیت آموزشی به کار گرفتند. «با این وجود هنوز جای خالی تعامل موجود در کلاس‌های حضوری احساس می‌شد.»
آزمایشگاه‌ها هم در تعطیلی مدارس به تعطیلات اجباری رفتند؛ آزمایشگاه‌هایی که حتی در دوران حضوری هم گاهی با نامهربانی‌هایی روبه‌رو بودند. دانش‌آموزان خانه‌نشین حالا دیگر یاد گرفته‌اند در غیاب لوله‌های آزمایشگاهی و چراغ الکلی و … با ابزار دم‌دستی، آزمایشگاه اختصاصی خودشان را داشته باشند.
آموزش مجازی حالا دیگر بخش لاینفک نظام آموزشی شده. بخشی که با حضوری‌شدن آموزش هم در نظام آموزشی ایفای نقش خواهد کرد. «رویه‌ای که به نظر می‌رسد کم‌شدن حجم کتاب‌ها می‌تواند به تسهیل‌شدن آن کمک کند.»
یار کمکی «شاد»
تعطیلی مدارس باعث رونق بازار ابزارهای آموزشی هم شد. ابزارها و نرم‌افزارها ساده شدند. تعدادی از این ابزارها هم سعی کردند به‌روز شوند و باری از دوش معلمان و دانش‌آموزان بردارند. «بعضی از این ابزارها تا حدودی تعامل میان دانش‌آموز و معلم را فراهم آوردند.» ابزارها و نرم‌افزارهایی که بی‌شک با فراگیرشدنشان در ارتقای آموزش مجازی مثمرثمر خواهند بود. «این نرم‌افزارها می‌توانند به جای «شاد» یا در کنار «شاد» به کار گرفته شوند.» نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌هایی که در بیشتر کشورها استفاده می‌شوند و نسخه داخلی‌شان هم وجود دارد.
«شاد» اولین انتخاب نظام آموزشی بود برای تعطیل نماندن آموزش. اپلیکیشنی که در ابتدای راه با منتقدان بسیاری روبه‌رو بود و سعی کرد تا کمی خود را به‌روز کند. «شاد» دو و سه هم آمدند. لایو هم به «شاد» اضافه شد. امکانی که دوباره بخشی از جمعیت دانش‌آموزی نتوانستند از آن بهره ببرند. ««شاد» در کنار رقبایش کاستی‌هایی دارد.» درواقع «شاد» نوپاست و هنوز می‌تواند ارتقا پیدا کند و شرایط بهتری را برای معلم‌ها و دانش‌آموزان فراهم آورد.
در میانه بازارگرمی «شاد» و اپلیکیشن‌هایی که اغلب در مدارس غیرانتفاعی به کار گرفته می‌شدند، پکیج‌های آموزشی به بازار آمدند. پکیج‌هایی برای تسهیل‌شدن آموزشی که حالا محکوم شده بود به غیرحضوری بودن. اینترنت هم یار کمکی دیگری بود که بار سنگینی از آموزش مجازی را به دوش گرفت. «خانواده‌هایی با وسع مالی متوسط می‌توانند این پکیج‌ها را تهیه کنند.»
اینترنت، دنیایی از داده‌ها و محتواهای تولیدشده یار کمکی قوی نظام آموزشی شد. فضایی برای جست‌وجوی ابزارهای جایگزین، محتواهای تولیدشده، فیلم‌های آموزشی و … «مجازی‌شدن آموزش این نکته را هم یادآور شد که معلم‌ها نیازمند آموزش هستند؛ آموزشی در عرصه تولید محتوا برای آموزش مجازی.» آموزش مجازی حالا دیگر بخش لاینفک نظام آموزشی شده. بخشی که با حضوری‌شدن آموزش هم در نظام آموزشی ایفای نقش خواهد کرد. «رویه‌ای که به نظر می‌رسد کم‌شدن حجم کتاب‌ها می‌تواند به تسهیل‌شدن آن کمک کند.»
دانش‌آموزان رها
کلاس‌های حضوری که رفتند برای استراحت مجازی‌ها میدان‌دار شدند. کلاس‌هایی که نه حضور و غیاب داشتند، نه پرسش و پاسخ. به خصوص در روزها و ماه‌های ابتدایی. نوبت به امتحان که رسید، انواع تقلب‌ها ابداع شدند. «پایه نمرات دانش‌آموزان از 15 تا 20 بود، در حالی که در کلاس‌های حضوری از صفر تا 20 بود.» تقلب‌هایی که هم معلم‌ها، هم دانش‌آموزان و هم والدین به آن واقف بودند. «امتحانات واقعا معیار خوبی برای عملکرد دانش‌آموزان نبودند.» بابک آزادبخت با اشاره به اینکه از یک کلاس 30 نفره تنها 10 نفر سر کلاس‌های مجازی آنلاین بودند، می‌گوید: «اغلب دانش‌آموزان بهانه‌های مختلفی برای آنلاین‌نبودن داشتند. مسأله‌ای که اولیا را هم نگران می‌کند.»
مجازی‌شدن آموزش اصلا به معنای حذف امتحانات نبود. آموزش مجازی شد و همچنان مدارس بر برگزاری امتحانات تأکید داشتند. به این بهانه که دانش‌آموزان مجبور به درس‌خواندن شوند. دانش‌آموزانی که تعدادشان از یک کلاس 30 نفره تنها به سه شاید هم چهار نفر می‌رسید. دانش‌آموزانی پیگیر یادگیری. «بیش از 90درصد دانش‌آموزان نیاز به اجبار دارند. باید تکالیفی تعیین شود تا آنها مجبور به آموختن شوند.»
حرف از آموزش که به میان می‌آید، اغلب صاحب‌نظران بر مزایای کلاس‌های حضوری اذعان دارند؛ فضای کنترل‌شده با تعامل بالا میان دانش‌آموز و معلم. مزیتی که کلاس‌های مجازی به خود نمی‌بینند. «اگر آموزش مجازی در کنار کلاس‌های حضوری به کار گرفته شود، بی‌شک کارایی بیشتری خواهد شد.»
دنیایی با مزایا و معایب
کووید-19 همه‌گیر شده بود. نظام آموزشی چاره‌ای نداشت جز ادامه سال تحصیلی کرونایی. تلاش برای بهترکردن عملکرد دانش‌آموزان. رویه‌ای که باعث فرسوده‌شدن معلم‌ها شد. معلمانی که در میانه کلاس‌ها هم مجبور به تولید محتوا برای کلاس بعدی بودند. کلاس مجازی در میانه راه سال تحصیلی گذشته گریبان مدارس را گرفت. دوره‌ای که نمی‌تواند معیار مناسبی باشد برای سنجش عملکرد آموزش مجازی. اما امسال آموزش با مجازی‌بودن شروع و به پایان می‌رسد. اگر قرار بر سنجش کیفیت این نوع از آموزش باشد، باید سال تحصیلی پیش‌رو را زیر ذره‌بین قرار بدهیم. «متأسفانه دانش‌آموزان در سال تحصیلی که گذشت با فضای مجازی آشنا شدند؛ دنیای بی‌درو پیکر. فضایی که گروه‌های واتس‌آپی، تلگرامی و اینستاگرامی تشکیل شدند.» حرف از آموزش که به میان می‌آید، اغلب صاحب‌نظران بر مزایای کلاس‌های حضوری اذعان دارند؛ فضای کنترل‌شده با تعامل بالا میان دانش‌آموز و معلم. مزیتی که کلاس‌های مجازی به خود نمی‌بیند. «اگر آموزش مجازی در کنار کلاس‌های حضوری به کار گرفته شود، بی‌شک کارایی بیشتری خواهد شد.»