نویسنده‌ای ایرانی که جهانی شد
نگاهی به زندگی و آثار آتوسا مشفق به مناسبت انتشار تازه‌ترین اثر او در ایران
آتوسا مشفق، نویسنده ایرانی‌الاصل، از پدری ایرانی و مادری کروات، به زبان انگلیسی می‌نویسد. بعضی نویسندگان معروف جهان بارها نوشته‌هایش را تحسین کرده‌اند و بعد از چاپ چندین رمان، او حالا تبدیل به چهره‌‌ای بین‌المللی شده است. کتاب «آیلین» از این نویسنده تا به حال با سه ترجمه در ایران منتشر و کتاب «مرگ در دستان او» هم به‌تازگی در کشور چاپ شده است.
یاسر نوروزی: «یادم نمی‌آید آخرین بار هیچ کتابی تا این حد مرا به خنده انداخته باشد.» یکی از مشهورترین نویسندگان طنزپرداز آمریکا چنین جمله‌ای درباره کتاب آتوسا مشفق می‌گوید. دیوید سداریس، نویسنده‌ای است که در ایران با ترجمه‌های پیمان خاکسار معرفی شد؛ کتاب‌هایی نظیر «بالاخره یه روزی قشنگ حرف می‌زنم»، «مادربزرگت را از اینجا ببر» و… او چند سال پیش در گفت‌وگویی با «گاردین» درباره رمان «دلتنگ آن دنیا» نوشته آتوسا مشفق چنین جملاتی گفت. پاتریک دوویت را هم اگر بشناسید، از رمان اول مشفق یعنی «سال استراحت و آرامش» تعریف و تمجید کرده بود؛ همان نویسنده‌ای که «برادران سیتسترز»ش در ایران با ترجمه خاکسار چاپ شده. تمام اینها در واقع نشان از شهرت و اعتبار مشفق دارد. اما آتوسا مشفق کیست و تازه‌ترین کتابش که در ایران ترجمه شده، درباره چیست؟ در این گزارش روایتی داریم از زندگی و آثار این نویسنده و همچنین آنچه از او در ایران ترجمه شده.
ایران یا کرواسی؟
آتوسا مشفق متولد 1981، از پدری ایرانی و مادری کروات است. پدر و مادرش هر دو نوازنده ویولن بودند و مشفق در خانواده‌ای اهل موسیقی به دنیا آمده. او مدتی را در چین زندگی کرد، اما حالا در آمریکا ساکن است. این نویسنده از سال 2012 تاکنون با مجله پاریس ریویو همکاری و بسیاری از داستان‌های کوتاهش را در این مجله منتشر کرده. مشفق در سال 2013 کمک‌هزینه تحصیلی دانشگاه استنفورد را به دست آورد و در سال 2014 برای کتاب «مک گلو» در فهرست نهایی جایزه بوکر قرار گرفت. او در این سال فقط ۳۲ سال داشت و رمانش (مگ گلو) به چند زبان دنیا ترجمه شد. در سال 2016 و برای کتاب «آیلین» هم موفق به دریافت جایزه بنیاد همینگوی شد. همین رمان در سال 2018 هم به فهرست نهایی جایزه بوکر راه یافت. از این نویسنده چندین مقاله در مجله «نیویورکر» هم منتشر شده است.
آیلین با سه ترجمه!
رمان «آیلین» یا «ایلین» همان رمانی است که اعتبار زیادی برای آتوسا مشفق به همراه داشت. این رمان در ایران با سه ترجمه مختلف چاپ شد: ترجمه گلاره جمشیدی (انتشارات چترنگ)، مسلم بخشایش (انتشارات نظری) و سید مهدی موسوی (انتشارات شمشاد مشهد). هرچند که چنین چیزی به خودی خود کم‌سابقه نیست و بارها شاهد ترجمه‌های همزمان بوده‌ایم، اما خب این بار کمی ماجرا متفاوت است. پای استیو جابز وسط نیست که ناگهان 56 مترجم سراغ کتاب خاطراتش بروند! یا آخرین رمان خالد حسینی (ندای کوهستان) که با 14 ترجمه مختلف به بازار بیاید. «شازده کوچولو» هم نیست که شاهد حضور 74 ترجمه از آن در بازار کتاب باشیم! نویسنده یک ایرانی مقیم آمریکاست به نام آتوسا مشفق که دل خیلی‌ها را برد و در ایران هم فورا ترجمه شد. طنز تلخی در این رمان می‌بینید که هم خنده‌دار است و هم به شدت سیاه. زنی جوان که دنبال کار است، در نهایت در یک زندان مردانه کار پیدا می‌کند و اتفاقاتی رقم می‌خورد که حکایت از طنز سیاه مشفق دارد.
سال استراحت و آرامش
«سال استراحت و آرامش» به فارسی ترجمه نشده، اما یکی از موفق‌ترین آثار مشفق است. از توصیف دیگر نویسندگان و نشریات انگلیسی‌زبان و همچنین آلمانی برمی‌آید که کتاب طنازی گزنده، اما درخشانی دارد. ماجرای رمان به سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۰۱ برمی‌گردد؛ دوره ریاست جمهوری بیل کلینتون رو به پایان است و کاراکتر اصلی رمان، خانمی 24 ساله، درگیر نگرانی‌ها و ناکامی‌های فراوان است. او ناگهان از خودش می‌پرسد چرا باید در این شرایط از رختخواب بیرون بیاید؟! بنابراین به این نتیجه می‌رسد که بهتر است مابقی زندگی را در خواب بگذراند! او برای رسیدن به خوابی مدام، دارویی پیدا می‌کند که قدرت خواب‌آلودگی فوق‌العاده‌ای دارد. بنابراین در یک شب 40 قرص خواب‌آور بالا می‌اندازد تا به خوابی عمیق فرو برود. قصدش این است چهار ماه پشت هم بخوابد و اصلا نمی‌خواهد به زندگی‌اش پایان بدهد، اما قصه طور دیگری رقم می‌خورد و… نشریه «نیویورک تایمز» در مطلبی مفصل درباره این کتاب نوشت: «از آنجا که کتاب آتوسا مشفق، نویسنده آمریکایی که مادر او اهل کرواسی و پدرش اهل ایران است، به نگارش درآمده، پیش از خواندن کتاب می‌دانیم که بسیار خواندنی خواهد بود.»
مرگ در دستان او
«مرگ در دستان او» به تازگی با ترجمه رضوان برزگر حسینی از سوی نشر «گویا» چاپ شده. این رمان را سال 2020، انتشارات پنگوئن منتشر کرد که با استقبال فراوان روبه‌رو شد. داستان رمان، ماجرای سفر خطرناک و خیالی زنی است که قدرت تعلق و ادراک خود را از دست داده. رمان، مایه‌های جنایی دارد. مشفق درباره این رمان جنایی گفته که «آن را برای خودم نوشتم و در واقع داستانی درباره تنهایی است.» از صحبت‌های مشفق درباره رمان جدیدش به نظر می‌رسد آخرین اثر این نویسنده هم حال و هوای رمان‌های قبلی‌اش را داشته باشد. سایت ادبی لیت‌هاب به نقل از او نوشته: «حال کنونی من مثل کسانی است که دوستان نزدیکش را پیدا کرده باشد و مثل کسی است که یک سال در تنهایی جنگیده و در جست‌وجوی روح گمشده‌اش در مسیری پا گذاشته باشد که تا به حال کسی در آن قدم نگذاشته است. همه کسانی که من می‌شناسم، در درون خود تحول زیادی در این مدت تجربه کرده‌اند و این یک حس عالی است. به خاطر همین است که درباره شخصیت‌ها و آدم‌هایی می‌نویسم که تنها هستند و در طول داستان رابطه عمیقی با خودشان برقرار می‌کنند. چند سال گذشته را در تنهایی و دور از اجتماع زمان زیادی برای مجسم کردن درونم وقت گذاشتم؛ ولی زیاد از این مسأله شگفت‌زده نشدم. در این زمانه که انسان با مشکلات زیادی روبه‌رو شده است و هر روز بسیاری از بین ما می‌روند، تلاش انسان برای زندگی مثل روییدن گل‌های وحشی در بین شکاف‌های کنار پیاده‌روهای خیابان است. مردم هرجا می‌رویند و این خیلی زیباست.»