بار سنگین کرونا روی روان مردم

ملیحه محمودخواه- تا وقتی کرونا نیامده بود این مسائل وجود داشت اما کرونا که آمد این شرایط تسریع شد؛ اما متخصصان حوزه روانشناسی بر این باورند که این تازه شروع ماجراست و اگر اقدام عاجل و حساب‌شده‌ای انجام نشود سلامت روان بسیاری از گروه‌ها ازجمله افراد مسن، زنان، کودکان و افرادی که در حال حاضر دارای شرایط خاص سلامت روان هستند، به صورت قابل توجهی به طور موقتا یا طولانی‌مدت در معرض خطر قرار می‌گیرد.

کرونا زندگی مردم را تغییر داد

از اواخر سال 98 که کرونا پایش به دنیا باز شد، شرایط روحی و روانی مردم را نیز تحت تأثیر قرار داد. استرس و ترس غیر منطقی در بین مردم افزایش پیدا کرده و همین اضطراب‌ها فضا را برای بروز بیماری‌های روانی بیشتر کرده است.

با وجودی که انتظار می‌رفت بعد از موج سوم کرونا به دوران پساکرونا وارد شویم، با شیوع بیشتر در موج چهارم بیماری قرار گرفتیم و شرایطی پیش آمد که  مسائل این دوره متفاوت از دوره‌های قبل سخت شود از سوی دیگر کاهش ارتباط فیزیکی افراد، همدلی و عوامل موثر بر ارتباطات انسانی ازجمله مسائلی بود که شرایط روانی در دوران کرونا را سخت‌تر کرد .

از طرفی با گروهی از پرستاران، پزشکان و به طور کلی مدافعان سلامتی مواجه هستیم که با تاب‌آوری خود تا کنون توانسته‌اند خدماتی انسانی به سطح کشور و بیماران ارایه دهند اما این گروه خود از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها در حوزه سلامت روان هستند و با تداوم بیماری نیاز این گروه به خدمات روانشناختی و مشاوره بیش از پیش مهم به نظر می‌رسد. در کنار این افزایش مرگ‌ومیر و  خانواده‌هایی که در سوگ بیماران خود قرار داشته و دچار سوگ ناتمام شده‌اند نیز آسیب‌پذیر بوده و نیاز به خدمات مشاوره و روانپزشکی خواهند داشت.

وسواس و ترس احتمال کرونا را افزایش داد

اما بیماری‌های جسمی ناشی از ابتلا به بیماری‌های روانی نیز در این میان کم نیستند. اختلالات روحی و روانی ناشی از آن اعم از ترس و استرس، وسواس فکری و عملی از پیامد انتشار این بیماری خطرناک در بین مردم است که این بیماری‌ها و مشکلات در کلانشهرها بیشتر از شهرهای کوچک دیده می‌شود.

کرونا ترس را میهمان زندگی مردم کرد

محمد حاتمی، رئیس سازمان نظام روانشناسی کشور در گفت‌وگو با روزنامه شهروند می‌گوید: «با پیدایش و ورود سرزده ویروس کووید-۱۹ به زندگی فردی و اجتماعی مردم، ‌به نحوی بارز ترس و اضطراب و از همه مهم‌تر استرس ابتلا به بیماری کرونا وارد زندگی مردم شد و بدین طریق نه تنها این روند موجب تغییر سبک زندگی شد بلکه اختلالات روانی ازجمله انواع وسواس در میان بسیاری از مردم افزایش یافت.»

به اعتقاد او بسیاری از مردم مشکلاتی مانند ترس، اضطراب، فرسودگی شغلی، نگرانی و غم یا خستگی ذهنی را تجربه می‌کنند و در مواجهه با این بیماری یا شنیدن اخبار مرتبط با آن، عکس‌العمل‌های غیر عادی از خود نشان می‌دهند که به نوعی اختلال روانی را می‌توان در این گونه مواقع تشخیص داد.

از سوی دیگر ابتلا به اختلال روانی می‌تواند سبب شود که افراد به فکر خودکشی افتاده و مشکلاتی مانند  اختلال خواب، ‌ کم‌اشتهایی یا ضعف در کارکردهای زندگی و از همه مهم‌تر استرس و اضطراب را تجربه کنند.  از این رو به هر دلیلی می‌توان اذعان کرد که این افکار و رفتار طبیعی نیست و با توجه به مشکل پیش آمده برای فرد بیمار باید به تناسب شدت یا ضعف اختلال پیش آمده با مراجعه به کلینیک‌های مشاوره به فکر بهبودی و تسکین آن بود.

مشکلاتی که فشار روانی را بیشتر می‌کند

او تأکید می کند: «در حال حاضر در شرایط بحرانی قرار داریم  و مردم در فشار اقتصادی، از دست‌دادن شغل، از دست‌دادن عزیزان، مشکلات درون‌خانوادگی و… قرار دارند و  قطعا سلامت روان آنها خدشه‌دار می‌شود بنابراین از سال گذشته به ستاد ملی مبارزه با کرونا این پیشنهاد را دادیم که غربالگری ملی در حوزه سلامت روان انجام شود و این کار به وسیله کمیته امداد، سازمان بهزیستی، وزارتخانه‌های مرتبط انجام شود؛ زیرا ما سازمان اجرایی نیستیم و نقش نظارتی داریم و می‌توانیم به عنوان سازمان بر انجام این برنامه ملی نظارت کنیم تا برای مردم شناسنامه سلامت روان صادر شود.»

نیاز جامعه شنیده شود

رئیس سازمان روانشناسی تأکید می‌کند که بارها  از کمیسیون بهداشت و درمان مجلس خواسته‌ایم که حرف‌هایی را بشنود و بر اساس نیازی که جامعه دارد اقدامات لازم را انجام دهند؛ زیرا بالاخره آنها نماینده مردم هستند.

او  با تأکید بر اینکه فضای مجازی دغدغه اصلی سازمان در دوران کرونا بود و در این زمینه تلاش‌های زیادی انجام دادیم، خاطرنشان می‌کند:‌ «دولت و مجلس نباید گوش خود را در مقابل مسائل روانشناسی ببندند و مشکلات روانی کشور را نبینند. زمان آن رسیده که بر اساس طرح‌ها و نیازهای جامعه سخنان ما را بشنوند.»

همه مسئولان یک روانشناس می‌خواهند

حاتمی به برخی از صحبت‌ها و تصمیمات رئیس‌جمهوری و وزرا و استانداران اشاره می‌کند و معتقد است که وجود یک روانشناس در کنار بیشتر مسئولان لازم و ضروری است؛ زیرا در برخی مواقع سخن یا حرفی می‌زنند که از نظر روانشناسی درست نیست و گاهی این حرف‌ها سلامت روان مردم را به خطر می‌اندازد و نباید اجازه دهیم که گاهی با مجادلات بی‌حاصل به روح و سلامت مردم آسیب بزنیم، پس لازم است که در کنار همه آنها یک مشاور باشد و طریقه حرف‌زدن درست با مردم را یاد بدهد.

سیستم‌های اجرایی باید فکری به حال روان پریشان مردم کنند

حاتمی تأکید می‌کند که برای آنکه در دوران کرونا شرایطی را ایجاد کنیم که دستگاه‌های اجرایی شرایطی را به وجود بیاورند که مشکلات روانی ناشی از کرونا کاهش یابد با دستگاه‌های مختلف تفاهم‌نامه‌هایی داشته‌اند و سازمان‌هایی مانند کمیته امداد، بنیاد شهید، بهزیستی و دانشگاه‌ها برای ایجاد مراکز مشاوره روانشناسی و اقدامات لازم صورت گرفته است.

راهکارهایی برای خروج از بحران روانی پساکرونا

او با هشدار به اینکه در حال حاضر شرایط زیاد مساعد نیست، می گوید:‌ «باید حل مشکلات و نیفتادن در مشکلات پساکرونایی با تدوین بسته‌های آموزشی سبک زندگی، خودمراقبتی روانی و ارتقای سلامت روان در دستور کار دولت قرارگیرد، رسانه ملی بحث سواد سلامت روان را در دستور کار تمام شبکه‌ها قرار دهد، ارگان‌ها و نهادها موضوع آموزش کارکنان را در مقابله با عوارض روانی کرونا برای همه همکاران اجباری و درنهایت دولت و ‌مجلس شورای اسلامی طرح مهم و راهبردی پیشگیری ارایه‌شده به وسیله سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور تحت عنوان «هشتاد بیست» را در دستور کار خود قرار دهد و طرح‌های راهبردی پیشنهادی ازجمله «طرح روانشناس خانواده»  مورد توجه قرار گیرد.

امکان افزایش خودکشی در دوران پساکرونا

محمد باقر حبی، روانشناس  و معاونت انتظامی سازمان نظام روانشناسی، نیز به «شهروند» می‌گوید: «سازمان نظام روانشناسی تنها سازمان نظارتی است اما بارها مسائل و مشکلاتی را که پس از کرونا با آن روبه‌رو هستیم را گوشزد کرده‌ایم. افزایش استرس می‌تواند منجر به افسردگی شود و درنهایت این افسردگی‌ها خودکشی را افزایش می‌دهد و این موضوعی است که بارها آن را گوشزد کرده‌ایم و باید به آن توجه بیشتری شود؛ زیرا در بحث‌های روانشناسی آنچه که مهم است پیشگیری است و در حال حاضر پیشگیری انجام نشده و باید دنبال راهی برای درمان و جلوگیری از بدترشدن شرایط بود.»

سلامت روان و جسم در راستای هم

دکتر امین رفیعی‌پور، پزشک و روانشناس سلامت بر این باور است که اگر به انسان به عنوان یک کل نگاه کنیم و بدن انسان را سیستمی در نظر گرفت که شامل سیستم‌های مختلف جسمی و اعصاب باشد، در کل سیستم‌ها موجودیت پویایی دارند و پیوسته در حال تغییرند، پس در نتیجه مفهوم سیستم‌ها شامل سیستم‌های کوچک‌تر در درون سیستم‌های پیچیده‌تر و بزرگ‌تر است، پس باید به سلامت به صورت کل نگاه کرد و پیچیدگی در فرد و رفتارش را در نظر گرفت.»

نگاه جامع و کل به سلامت باید مد نظر قرار گیرد

او به «شهروند» توضیح می‌دهد که باید به تمام زوایای سلامت از منظر زیستی، روانی، اجتماعی و حتی معنوی پرداخته شود؛ زیرا در زندگی خصوصیت شخص، تاریخچه رشد قبلی او به میزان رشد فعلی او و رشد او در آینده در نظر گرفته می‌شود و موارد متفاوتی مد نظر قرار خواهد گرفت و در نتیجه سیستم‌های زیستی، روانی و اجتماعی در طول رشد تغییر می‌کند؛ بدین جهت نگاه جامع و کل به سلامت باید مد نظر قرار گیرد و به سلامت به عنوان زیستی توجه نشود و به تغییرات روانشناختی و اجتماعی نیز توجه کافی شود.

این روانشناس و معاون آموزشی سازمان نظام روانشناسی می‌گوید: «کرونا تمام جنبه‌های زندگی در دنیا را تغییر داده است . یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌هایی که در این مقطع زمانی وجود دارد بروز مشکلات روانی است؛ زیرا تصور کنید شاید تعداد افراد بیمار یا افرادی که متأسفانه جان خود را از دست می‌دهند عددهای محدودی باشد اما هزاران برابر از این اعداد افرادی هستند که از استرس این مشکلات دچار مشکلات روانی می‌شوند و این موضوع است که جامعه روانشناسی و همه سازمان‌های مرتبط باید آن را در رأس کارهای خود قرار دهند؛ زیرا گاهی خیلی زود دیر می‌شود و نباید به مرحله‌ای برسیم که کار از کار گذشته باشد و مشکلات روانی آسیب‌های اجتماعی را به دنبال خود بیاورد.»