سال 1394 بود که طرح ایجاد خانههای هلال در استانهای مازندران، گیلان و سیستانوبلوچستان به صورت آزمایشی کلید خورد و قرار شد تا سال 1400 بستر راهاندازی 5هزار خانه هلال در کشور فراهم شود. طرحی که تا سال 1399 آنطور که باید و شاید طبق انتظارات پیش نرفت اما از تیرماه همینسال اجرای آن به صورت جدی در دستور کار جمعیت هلالاحمر قرار گرفت، بهطوری که در کمتر از یکسال 5هزار و400 خانه هلال در سراسر کشور راهاندازی شد. اما این پایان کار نبود؛ چراکه همزمان با هفته هلالاحمر قرار است 2هزار خانه هلال جدید به بهرهبرداری برسد. سراغ حسن فراهانی، مسئول خانههای هلال جمعیت هلالاحمر رفتهایم تا او برایمان سیر تا پیاز ماجرای راهاندازی این خانهها، اهداف آن و میزان اثرگذاری خانههای هلال در بحرانها را تشریح کند.
شهروند آنلاین: زلزله سیسخت، ازجمله زلزلههای اخیر کشور بود که اهمیت خانههای هلال را به همه گوشزد کرد. اعضای این خانهها بودند که تا پیش از رسیدن نیروهای امدادی به کمک همشهریان و هم محلهایهای خود شتافتند و باعث شدند آسیبهای بعد از زلزله به حداقل برسد. زلزلهای که علیرغم خسارت در بخش خانههای مسکونی هیچ کشتهای به جا نگذاشت و به اذعان مسئولان و کارشناسان حوزه امداد، آموزشهای امداد ارایهشده توسط خانههای هلال به مردم محلی نقش موثری در این مهم داشت.
به گفته فراهانی، خانه هلال از طریق مشارکت داوطلبان تأسیس و با هدف استفاده از توان جوامع محلی برای کاهش آسیبپذیری و افزایش تابآوری در چارچوب سیاستهای جمعیت فعالیت میکند: «خانههای هلال مسیر و ابزاری کارآمدی برای دستیابی به اهدافی هستند که جمعیت هلالاحمر یا به واسطه تکلیف قانونی یا به موجب اصول و اهداف نهضت جهانی، به دنبال رسیدن به آنهاست.» او خانههای هلال را سبکی نوین از فعالیتهای جامعهمحور میداند و معتقد است این مراکز مردمی میتوانند پایهگذار روشهای نوین در زندگی اجتماعی افراد باشند.
رمز موفقیت خانههای هلال در افزایش تابآوری جوامع هنگام وقوع بحران، شبکه محوریبودن آنهاست. فراهانی با تأکید بر این مهم میگوید: «خانههای هلال فراتر از یک مجموعه سختافزاری بوده و عملا شبکه گستردهای از افراد داوطلب و نوعدوست است. این خانهها مجموعههایی مبتنی بر یک مدل خدمت و رویکردی نوین برای استفاده از ظرفیتهای داوطلبانه به منظور توانمندسازی جوامع محلی است.»
مسئول خانههای هلال با بیان اینکه داوطلب محوری، تلاش برای جلب مشارکت مردمی، تلاش برای افزایش تابآوری جوامع و مدیریت جامعهمحور بحران مبانی تشکیل خانههای هلال را تشکیل میدهند، میگوید: «با توجه به این مبانی تمامی وظایف و مأموریتهای داوطلبمحور جمعیت در حوزههای امدادونجات، جوانان و داوطلبان قابل تفویض، واگذاری و اجرا درخانههای هلال است.»
نقش خانههای هلال در مدیریت بحران
بلاخیزبودن کشور درحوادث طبیعی و ضرورت آمادهسازی و توانمندکردن مردم برای مقابله با این بحرانها یکی از دلایل اصلی راهاندازی خانههای هلال است تا مردم آموزشهای لازم را برای مقابله با شرایط قبل بحران، حین بحران و بعد از بحران فرا بگیرند. مسئول خانههای هلال کشور میگوید: «این خانهها با توجه به آموزشهایی که ارایه میدهند، جامعه هدف خود را برای مقابله با بحران توانمند میکنند. یکی از مهمترین اقداماتی که سال گذشته در برخی خانههای هلال و در حوزه پیشگیری و قبل از وقوع حوادث انجام شد، تهیه شناسنامه خطرپذیری منطقه بود که اکنون 30 تا 40درصد از خانههای هلال اقدامات مناسبی در این خصوص داشتهاند.»
تهیه شناسنامههای خطرپذیری
از روزی که خانههای هلال درکشور راهاندازی شدند، شناسنامههای خطرپذیری مناطق هم درحال تهیه است: «در این شناسنامهها مشخص میشود که محل زندگی را چه خطراتی بهطور بالقوه تهدید میکند و برای مقابله با آنچه امکانات و استعدادهایی وجود دارد و در این راستا چه اقدامات و تمهیداتی باید لحاظ شود.»
یکی دیگر از اقدامات خوبی که با ایجاد خانههای هلال در مناطق دور و نزدیک کشور اتفاق افتاده، ایجاد انبارهای دپوی اقلام امدادی در این مناطق است. این تصمیم به گفته فراهانی باعث میشود تا با توزیع اقلام بین حادثهدیدگان در زمان بحران شاهد افزایش سرعت برقراری آرامش در منطقه باشیم: «خانههای هلال در زمان بحران به حمایت روانی، ارزیابی منطقه، جستوجو و نجات، برپایی اردوگاهای اسکان اضطراری و همکاری در توزیع اقلام امدادی میپردازند و همین مسأله به جهت اعتماد بومیهای منطقه به اعضای خانه هلال باعث میشود تا روند پیگیری امور سریعتر شود.»
خانههای هلال بیش از آنکه مجموعهای گسترده از تأسیسات و تجهیزات و سختافزارها باشند، شبکهای گسترده از افراد، ایدهها و نرمافزارهاست. اساسا تمامی امور و فعالیت خانههای هلال داوطلبانه است، حتی مدیریت این خانهها نیز به عهده اعضای داوطلب جمعیت است
ایجاد خانه هلال با کمترین هزینه و تشریفات
درحال حاضر خانههای هلال در مسیری قرار گرفته است که با کمترین هزینه و تشریفات نقش حمایتگرانه جمعیت هلالاحمر را در حوزه اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی به خوبی ایفا میکند. مطمئنا با گسترش و تکمیل این شبکه فراگیر، خانههای هلال میتوانند ضمن آنکه فرهنگ خودامدادی و دگرامدادی را در جامعه روستایی کشور نهادینه میکنند، نقش چشمگیری در حمایت از اشتغال و اقتصاد روستایی، آموزش، فرهنگسازی و ایجاد فضای مشارکت و همدلی هدفمند داشته باشند.
درحال حاضر 5هزار و۴۰۰ خانه هلال در سراسر کشور فعال است. بدون تردید در سوانح احتمالی آینده، تجربه روستاها یا شهرهایی که خانه هلال دارند، بهعنوان تجربهای موفق از مدیریت جامعهمحور بحران قابل معرفی و تعمیم به کشورهای عضو فدراسیون بینالمللی صلیبسرخ و هلالاحمر خواهد بود.
افزایش فرهنگ تابآوری
زلزلههای بم و کرمانشاه تجارب خوبی بودند تا چارهاندیشی برای ارتقای سطح تابآوری در کشور از سوی جمعیت هلالاحمر در دستور کار قرار بگیرد. به گفته مسئول خانههای هلال جمعیت هلالاحمر، خانههای هلال نقش مهمی در تحقق این مهم داشتند: «ایجاد خانههای هلال مهمترین برنامههای جمعیت هلالاحمر در حوزه آمادگی و ارتقای تابآوری جامعه است. در واقع خانههای هلال علاوه بر مناطق شهر فرهنگ آمادگی و تابآوری را تا سطح روستاها و دهستانها که معمولا در برنامهریزیهای اجتماعی کمتر مورد توجه قرار میگیرند، گسترش داده است.»
ناگفته نماند که جمعیت هلالاحمر علاوه بر راهاندازی خانههای هلال برای افزایش تابآوری جامعه در زمان بحران میکوشد تا با آموزش اعضای خود اعم از امدادگران، نجاتگران، کانونهای دانشآموزی و دانشجویی و همچنین اموزش مستقیم عموم مردم نسبت به این مهم اقدام کنند. مسئول خانههای هلال معتقد است هرکدام از این افراد آموزشدیده بهعنوان شهروندانی آماده، به تحقق جامعه آماده در برابر بحران کمک میکنند و میکوشند با آگاهسازی اطرافیان خود از خسارت بحرانهای احتمالی بکاهند.
فراهانی با بیان اینکه بنیانیترین موضوع در شکلگیری خانههای هلال رعایت اصل داوطلبمحوربودن آن است، یادآور میشود: «خانههای هلال بیش از آنکه مجموعهای گسترده از تأسیسات و تجهیزات و سختافزارها باشند، شبکهای گسترده از افراد، ایدهها و نرمافزارهاست. اساسا تمامی امور و فعالیت خانههای هلال داوطلبانه است، حتی مدیریت این خانهها نیز به عهده اعضای داوطلب جمعیت است.»