پیرایش دروس و محتوای کتاب‌های درسی مدت‌هاست تن به قیچی حذف و تغییرات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی داده است. اول نوبت به «مهتاب» نیما و چند شعر و نوشته ادبی از کتاب فارسی رسید. تیغ تیز ممیزی بعد از قربانی‌کردن «آرش کمان‌گیر» نوبت به داستان حلاج تذکره‌الاولیا رسید. سیاحت‌نامه ابراهیم‌بیگ و رباعیات خیام هم از تیغ ممیزی بی‌نصیب نماندند. بعد از مدتی «در این سرای بی‌کسی، کسی به در نمی‌زند»، «اشکم ولی به پای عزیزان چکیده‌ام»، «به کجا چنین شتابان»، «باغ بی‌برگی» هم در فهرست حذفیات قرار گرفتند تا کتاب‌های فارسی دیگر نام «سایه»، «رهی‌معیری»، «شفیعی کدکنی» و اخوان ثالث را به خود نبینند. نام صادق هدایت از داستان کباب غاز جمالزاده، بخش‌هایی از خاطرات اسلامی‌ندوشن، نام محمود دولت‌آبادی، نام مشفق کاظمی و عباس خلیلی و شعر مادر ایرج‌میرزا هم به سرنوشت حذف دچار شدند. اشتباهات هم سهم خودشان را از کتاب‌های درسی داشتند؛ تصویر خلیج‌فارس از کتاب سال اول دبستان برای همیشه خداحافظی کرد، هرچند در توضیح آن گفته شد؛ «منظوری نداشته‌اند». شعر «کیوان شاهبداغی» هم به سهراب سپهری نسبت داده شد!
کتاب ریاضی هم از تغییرات بی‌نصیب نماند و نامش را در فهرست حذفیات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش با حذف انتگرال ثبت کرد. حذفی که در توجیه آن حجت‌الاسلام‌والمسلمین ذوعلم، رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی گفته بود؛ «بچه‌ها باید در دانشگاه انتگرال بخوانند نه در مدرسه!» لبه تیز تیغ حذفیات، کتاب تاریخ دوره دوم متوسطه را هم در فهرست بلندبالای حذفیات و تغییرات قرار داد تا جنایات روسیه جایی در کتاب‌های تاریخ نداشته باشند، هرچند رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در همان دوره با اشاره به اینکه حذفیات در مورد روسیه در زمان مسئولیت او نبوده، گفته بود؛ «نگاه مبنایی ما نسبت به آنچه در تاریخ اتفاق افتاده این است که جنایات روسیه تزاری قابل حذف نیست یا در دوره شوروی سابق، نوع تعامل سلطه‌گرایانه بلوک شرق را انکار نمی‌کنیم و هرگز حذف نخواهیم کرد. اگر اکنون دولت روسیه با ما همکاری و تعامل دارد، به معنی صرف‌نظرکردن مردم از بخشی از تاریخ نیست؛ دستکاری در تاریخ را قبول نداریم.»
وزیر آموزش‌وپرورش در صفحه شخصی خود دلیل این حذف را چنین بیان کرد: تغییرات در کتاب‌های درسی همه‌ساله براساس ارزیابی و از سوی مؤلفان انجام می‌شود. به رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مأموریت دادم تغییرات در شکل و محتوای کتاب‌های درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش کند.
سال تحصیلی ٩٩-١٤٠٠ هم قربانی جدید حذفیات سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است اما این‌بار تصمیم بر حذف تصویر دختران از جلد کتاب سوم دبستان بود. تصمیمی که حاشیه‌های بسیاری به خود دید و موضوع قدیمی تبعیض جنسیتی را به میان کشید. نسیم بهاری، تصویرگر جلد کتاب ریاضی در صفحه شخصی خود نوشت: «این طرح را چندسال پیش برای کتاب ریاضی سوم دبستان کشیده بودم. طرح اصلی هم کلی ممیزی خورد و اجازه ندادند یکی از دخترها بالای درخت باشد!» هرچند روابط‌عمومی و امور بین‌الملل سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مبنای حذف را گذاشتند بر خلوت‌شدن جلد اما اینکه چرا این خلوتی باید شامل حال تصویر دختران می‌شد، کسی جواب نداد. هرچند وزیر آموزش‌وپرورش در صفحه شخصی خود دلیل این حذف را چنین بیان کرد: «تغییرات در کتاب‌های درسی همه‌ساله براساس ارزیابی و از سوی مؤلفان انجام می‌شود. به رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی مأموریت دادم تغییرات در شکل و محتوای کتاب‌های درسی را با حساسیت کامل رصد، اصلاح و گزارش کند. به دغدغه‌‌های مردم اهمیت می‌دهم دختران میهن شایسته احترام‌اند.»
نبودِ تفکر علمی با توجه به تجربیات جهانی
کتاب‌های درسی به خاطر اهمیت زیادی که در تعیین محتوا و خط‌مشی آموزشی دارند، کانون توجه دست‌اندرکاران آموزش‌وپرورش هستند. اهمیت کتاب‌های درسی در نظام‌های آموزشی متمرکز مانند ایران که تقریبا تمام عوامل آموزشی براساس محتوای آن تعیین و اجرا می‌شود، بیش از سایر انواع نظام‌های آموزشی است و به خاطر همین اهمیت بیش از اندازه است که صرف وقت نیروهای متخصص در ارزشیابی و تحلیل کتاب‌های درسی می‌تواند راهگشای حل بسیاری از مشکلات جاری آموزش باشد. درحال حاضر کتاب‌های درسی یکی از مهم‌ترین مراجع و منابع برای یادگیری به شمار می‌آیند. علی پورسلیمان فرآیند تدوین کتاب‌های درسی را دور از واقعیت‌های روز و نیازهای زندگی امروز ایرانی می‌داند؛ فرآیندی که در کلیات خود ماهیتی انتزاعی دارد. به باور پورسلیمان، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، شناخت علمی و کافی در مورد تحولات روز و تجربیات جهانی ندارد. به گفته این معلم، متأسفانه معلم‌ها به صورت مستقیم و شفاف در تدوین و نهایی‌کردن محتوای درسی نقشی ندارند، شاید برای همین است در مدارس هدف تنها تمام‌کردن فصول کتاب‌های درسی، برخلاف نظام‌های آموزشی دیگر که تا حدودی اختیاراتی به معلم‌ها داده می‌شود. «در چنین شرایطی متأسفانه فضا برای مؤسسات تجاری و آموزشی باز شده درحالی که آنها هم جوابگوی نیاز آموزشی نیستند.» پررنگ‌شدن و کثرت کتاب‌های آموزشی یکی دیگر از مباحثی است که در حاشیه تدوین متون کتاب‌های درسی به چشم می‌خورد. کتاب‌هایی که در بالارفتن کیفیت آموزشی کارساز ظاهر نمی‌شوند.
پورسلیمان: سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی قاعدتا سازمانی است که باید به نوسازی آموزشی کمک کند برمبنای اساسنامه‌ای که برایش تعریف شده است. «هنوز تفکر علمی با توجه به تجربیات جهانی تعریف نشده و این وضع باید مورد پرسش افکارعمومی قرار بگیرد
بعد از حذف انتگرال، نام شعرای بزرگ و تغییر واژه‌ها در کتاب زیست نوبت به حذف تصویر کتاب ریاضی سوم ابتدایی رسید؛ آخرین حذف سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش. حذفیاتی که متأسفانه توجهی به افکار عمومی ندارند. «همه این عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا در نظام آموزشی بحث فرار از مدرسه شکل بگیرد. اگر فضای مدارس نشاط‌آور و متناسب با سن و ویژگی‌های روحی بچه‌ها باشد، این مشکلات به وجود نخواهد آمد. یک قسمت از این مشکلات برمی‌گردد به موفق عمل‌نشدن در این زمینه.» به باور پورسلیمان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی قاعدتا سازمانی است که باید به نوسازی آموزشی کمک کند برمبنای اساسنامه‌ای که برایش تعریف شده است. «هنوز تفکر علمی با توجه به تجربیات جهانی تعریف نشده و این وضع باید مورد پرسش افکارعمومی قرار بگیرد.»