زندگی زیر نقاب (2)
محمدرضا ایمانی، روانشناس: ما با نقاب‌های مختلف زندگی می‌کنیم اما از آنجا که این رفتارها آگاهانه نیستند، متوجه بازخورد آنها نیستیم.
[لیلا مهداد]اعتیادهای رفتاری به دلیل ماهیتی که دارند به سادگی قابل شناسایی نیستند و در بیشتر موارد نادیده گرفته می‌شوند و از آنجا که این رفتارها بخشی از زندگی روزمره فرد هستند خیلی عجیب به نظر نمی‌رسند؛ درواقع این رفتارها بخشی از فرآیند زندگی انسان هستند و تا زمانی که شکل وسواس و مخرب به خود نگیرند توجه‌ها را به خود جلب نمی‌کنند.
سوار بر موج هوش هیجانی
اعتیاد واژه‌ای است که ناخودآگاه ذهن را به مواد افیونی رهنمون می‌کند؛ خماری، نشئگی و درنهایت بر باددادن زندگی. هر چند دو دهه‌ای است که بشر امروزی به رفتارهای پرتکراری عادت کرده؛ رفتارهای عادت‌گونه‌ای که از شکل نرمال و طبیعی پا را فراتر گذاشته‌اند تا صاحبنظران این حوزه از اعتیاد رفتاری بگویند فعالیت‌هایی نظیر عشق، قمار، غذا، کار، خرید، بازی رایانه‌ای، ورزش، استفاده از اینترنت و تلفن همراه. محمدرضا ایمانی، روانشناس، معتقد است بشر نیازمند مراقبت‌هایی در رفتار با خود، دیگران و خانواده است؛ مراقبت‌هایی که گاهی به دلیل فقدان آگاهی و دانش به فراموشی سپرده می‌شوند. ایمانی با اشاره به اینکه در دهه‌های اخیر تکنولوژی جدید با سرعت بیشتری در اختیار شهروندان جوامع قرار گرفته و استفاده اعتیادآور از آنها متداول شده به «شهروند» می‌گوید: «گوشی‌های هوشمند سطح بالایی از ارتباطات را برایمان ایجاد کرده است. ارتباطاتی که موضوعات و مسائل بسیاری برایمان ایجاد می‌کند؛ مانند پیگیری اخبار و اطلاعات اقتصادی.»
او ادامه می‌دهد: «تأثیر این اطلاعات بر ما این است که ما یک رفتار اعتیادگونه‌ای نسبت به خریدوفروش بورس و دلار پیدا می‌کنیم، تمایل شدید به چک‌کردن قیمت طلا و سکه.» به گفته این روانشناس اخبار منفی و بمباران ذهن با اطلاعات باعث ایجاد افسردگی، اضطراب و ناراحتی می‌شود؛ احساساتی که سایه آنها روی رفتارها به شکل ملموسی باعث خصوصیات رفتاری در فرد می‌شوند که از او آدمی می‌سازند که مدام می‌ترسد و اضطراب دارد. «عصبانیتی که در جامعه از خودمان بروز می‌دهیم، پرخاشگری‌هایی که در سطح جامعه دارد شکل می‌گیرد یا رفتارهای متناقضی که از خودمان بروز می‌دهیم؛ اگر چه همین آدم‌ها در شبکه‌های اجتماعی فرد دیگری از خود را به نمایش می‌گذارند.» به باور ایمانی گاه رفتارهایی از خود بروز می‌دهیم، بدون اینکه متوجه میزان آسیب‌زننده‌بودن آن باشیم، اینکه این رفتار چقدر مسائل اجتماعی و عرفی را رعایت می‌کند. «متأسفانه مدام رفتارهای متناقض با خود، فرهنگ و جامعه‌مان داریم. رفتارهایی که بر روابط اجتماعی‌مان سایه می‌اندازند. ما با نقاب‌های مختلف زندگی می‌کنیم اما از آنجا که این رفتارها آگاهانه نیستند، متوجه بازخورد آنها نیستیم، بنابراین در زمینه اصلاح آن تلاشی نمی‌کنیم.» ایمانی پارتی‌ها و میهمانی‌های شبانه را یکی از نمونه‌های اعتیاد رفتاری می‌داند. «موضوع مهم دیگر بی‌تفاوتی است. رویه‌ای که در خانواده‌ها باب شده و با استدلال آزادی جوانان ادامه دارد، بنابراین مراقبت‌های لازم از سوی خانواده‌ها صورت نمی‌گیرد.» هر انسانی زمانی به دنیا می‌آید همراه با خود یکسری خصیصه‌ها و خصوصیات را می‌آورد که ما به آنها می‌گوییم الگوهای رفتاری. این الگوهای رفتاری ساختار رفتاری را شکل می‌دهند. اما مسأله بزرگ‌تری وجود دارد؛ آموزشی که سایه می‌اندازد به هوش هیجانی‌مان. «مسأله‌ای که با آن روبه‌رو هستیم؛ رفتارهایی است که تحت تأثیر هیجانات است. تحت تأثیر همین هیجانات به بازار دلار، سکه و مسکن حمله می‌کنیم یا صفحه فلان سلبریتی را پر می‌کنیم از کامنت‌های مختلف. رفتارهایی که از پختگی، عقلانیت و آگاهی به دور هستند.»
شرایط را باید در نظر گرفت. همه آدم‌ها به شکلی وقت‌شان را پر می‌کنند؛ عده‌ای سرگرم شطرنج می‌شوند، عده‌ای گیم بازی می‌کنند و…. نمی‌توان نامش را اعتیاد گذاشت. مقایسه این رفتارها با اعتیاد مواد مخدر درست نیست
کلمه اعتیاد را با احتیاط به کار ببریم
اعتیادهای رفتاری را باید همانند اعتیاد به مواد مخدر اعتیاد واقعی دانست؛ چون زندگی افراد مبتلا را تباه می‌کند. اعتیادهایی که بر اثر وسواس و رفتارهای اجباری و مشغول‌شدن ذهن با مسائلی همچون قمار، عشق و علاقه یا پرخوری به وجود می‌آیند. اعتیادهای رفتاری هم همانند اعتیاد به مواد مخدر بیماری خانوادگی است؛ چون زندگی بستگان و اطرافیان فرد مبتلا را هم تحت تأثير قرار داده و به آشوب می‌كشد. نیره توکلی، جامعه‌شناس، معتقد است شهروندان جوامع همیشه در چارچوب فرهنگ و امکانات موجود یکسری عادت‌ها دارند، نمی‌توان همه این عادت‌ها را بیمارگونه دانست؛ به‌خصوص در شرایط کرونایی این روزها. در شرایط قرنطینه کرونا خیلی از شهروندان به دیدن فیلم، بازی‌های کامپیوتری و کتاب‌خواندن رو آوردند، نمی‌توان با نگاه آسیب‌شناسی به این مسائل پرداخت. به باور توکلی این دست از رفتارها معلول‌اند و علت نیستند، بنابراین نمی‌توان با آسیب‌هایی مانند اعتیاد به مواد مخدر و بیماری‌های روانی که واقعا افزایش را تجربه کرده‌اند، مقایسه کرد. این جامعه‌شناس با اشاره به اینکه مواردی بسیاری وجود دارند که تحت عنوان مرض تعریف می‌شوند، مواردی که فرهنگ سنتی آنها را مرض می‌نامد در حالی که امروز در زمره مرض‌ها جا نمی‌گیرند.
او به «شهروند» می‌گوید: «شرایط را باید در نظر گرفت. همه آدم‌ها به شکلی وقت‌شان را پر می‌کنند؛ عده‌ای سرگرم شطرنج می‌شوند، عده‌ای گیم بازی می‌کنند و…. نمی‌توان نامش را اعتیاد گذاشت. مقایسه این رفتارها با اعتیاد مواد مخدر درست نیست.» توکلی معتقد است نباید چنین اصطلاحاتی را باب کرد. به باور او باید روی کلمه اعتیاد کمی محتاطانه رفتار کرد. «باید نگاهی به هنجارها داشت و متوجه این مسأله بود که چه چیزی آنها را به سمت رفتارهای ناهنجار رانده است، البته باید تأملی بر هنجارها داشت؛ اینکه این هنجارها تا چه میزان درست هستند.»
قسمت اول این مطلب را اینجا بخوانید