کنار مردمی که به آخر خط رسیده اند!
جوانان هلال‌احمر رفسنجان در طرح ملی پیمان، کاهش آسیب‌های اجتماعی را جست‌وجو می‌کنند
از چهار سال پیش که طرح ملی پیمان در استان‌های مختلف کشور کلید خورد، جوانان شهرستان رفسنجان هم آستین بالا زدند. این روزها با وجود شیوع کرونا و خشکسالی و مشکلات دیگر، هنوز هم مسئولیت و مأموریت خود را با وسواس دنبال می‌کنند.
اعضای جوانان شهرستان رفسنجان، در این سال‌ها قصه‌های زیادی از اهالی شهر و روستاهای اطرافش درباره فقر و بیکاری و آسیب‌هایی که اعتیاد با خود به خانه‌های مردم برده، شنیده‌اند.
از شروع اعتیاد در نوجوان‌ها گرفته تا اعتیاد زنان و مردان خانواده که خواهی‌نخواهی کودکان را هم از این مشکل بی‌نصیب نمی‌گذارد. جوانان هلال‌احمر رفسنجان هنوز از تب‌وتاب کمک برای کاهش اعتیاد و پیشگیری از آن نیفتاده‌اند.
ماجرا از روزهای آغاز طرح ملی پیمان شروع شد؛ سال 96 که تعدادی از جوانان هر شهرستان برای گذراندن دوره‌های آموزشی مختلف به این طرح دعوت شدند؛ تسهیلگرانی که اغلب در حوزه‌هایی مثل روانشناسی دستی در آتش داشتند و با گذراندن دوره‌های آموزشی، خود را برای ورود به کارزار آسیب‌های اجتماعی در شهرستان و روستاهای مختلف آماده می‌کردند.
«آرزو دهقان» یکی از این افراد آموزش‌دیده است که 12 سال از آغاز فعالیتش‌های جدی‌اش در هلال‌احمر رفسنجان می‌گذرد. او می‌گوید: «طرح پیمان با دیگر طرح‌هایی که در سازمان جوانان برگزار می‌شد، تفاوت داشت.
فعالیت در حوزه آسیب‌های اجتماعی برای من که این آسیب‌ها و تأثیرش را در شهرستان محل زندگی و روستاهای حاشیه‌ای آن می‌دیدیم، موضوع جالبی بود. بعد از گذراندن دوره‌های آموزشی لازم، روستایی را برای انجام فعالیت‌های متمرکز انتخاب کردیم.
«کریم‌آباد» به دلیل محرومیت‌ها و مسأله فقر و اعتیاد و آسیب‌های دیگری که در آن وجود داشت، محل مناسبی برای اجرای این طرح بود. گرچه با آغاز فعالیت در این روستا متوجه شدیم کار از آنچه فکر می‌کردیم سخت‌تر است و راه دشواری در پیش داریم.»
درددل با مردمی که به آخر خط رسیده‌اند
کوچک بودن محیط روستا و سرعت نقل حرف و حدیث‌هایی که ممکن بود برای گروه هدف خوشایند نباشد، سنگ بزرگی پیش پای برگزاری مشاوره‌های گروهی بود. با این حال تسهیلگران از هر فرصتی برای صحبت با مردم روستا استفاده می‌کردند.
دهقان می‌گوید: «اغلب افرادی که با اعتیاد درگیر بودند، به دلیل کوچک بودن روستا و ترس از حرف و حدیث دیگران، حاضر به شرکت در مشاوره‌های گروهی و برنامه‌های ما نبودند. به خصوص زنان درگیر اعتیاد.
با این حال هرجا که این افراد را می‌دیدیم، با آنها به صحبت می‌نشستیم و اعتمادشان را جلب می‌کردیم تا اگر نیاز به کمک داشتند، بتوانند روی اعضای تیم طرح پیمان حساب کنند.»
برای درمان معضل اعتیاد در این شهرستان نیاز به همکاری و عزمی جمعی داریم. در حالی که هر روز که می‌گذرد، تعداد بیشتری از جوانان این منطقه به دام اعتیاد می‌افتند و برای خارج کردن آنها از این آسیب، نیازمند صرف هزینه‌ای به مراتب بیشتر از هزینه‌های پیشگیری هستیم
معتمدان روستا و دهیاری، کمک‌حال بزرگی شدند تا کاستی‌هایی را که می‌شد برای پیشگیری از اعتیاد در روستا برطرف کرد، شناسایی کنند. دهقان می‌گوید: «مردم روستا تفریح و امکاناتی برای اوقات فراغت نداشتند.
فقر و بیکاری هم مشکل دیگری بود که مردم و به خصوص جوان‌ها را به سمت اعتیاد پیش می‌برد. با همکاری دهیاری و معتمدان روستا و همچنین کمک خیران، سالن ورزشی این روستا را مجهز کردیم. همچنین برنامه‌های فرهنگی و مناسبتی مختلفی تدارک دیدیم که جوانان روستا را در فضایی سالم دور هم جمع کنیم.
یکی از مهم‌ترین اقداماتی که در این روستا انجام شد، برگزاری کارگاه‌های مختلف مثل کیف‌دوزی و آموزش هنرهای مختلف بود. کارهای هنری که به دست زنان روستا تولید شده بود، در نمایشگاهی به فروش رفت.»
آگاهی از پیامدهای اعتیاد و برگزاری کارگاه‌های مختلفی مثل مهارت نه گفتن، از دیگر اتفاق‌هایی بود که به کمک تیم طرح پیمان در رفسنجان و روستاهای اطرافش انجام شد.
اعضای جوانان رفسنجان حتی به پاتوق‌های افراد بی‌خانمان و معتادان سر می‌زدند و برای آنها غذا و لباس می‌بردند تا احساس رهاشدگی و تنهایی را از آنها دور کنند و امید به زندگی و بازگشت را در وجودشان زنده.
دهقان می‌گوید: «بسیاری از افرادی که در این پاتوق‌ها می‌دیدیم، احساس طردشدگی داشتند و فکر می‌کردند دنیا برایشان به پایان رسیده است. برایشان لوازم و غذا می‌بردیم و با آنها حرف می‌زدیم. همین توجه اندک کافی بود تا بسیاری از آنها احساس بهتری داشته باشند و حداقل به تغییر وضعیتی که در آن قرار دارند، فکر کنند.»
اشتغال می‌آفرینیم
کارآفرینی و توانمندسازی مردم مناطق حاشیه‌ای و آسیب‌پذیر از فعالیت‌هایی بود که در حاشیه طرح ملی پیمان به آن پرداخته می‌شد؛ البته حاشیه‌ای که اهمیت زیادی برای گروه هدف و همچنین اعضای تیم پیمان به شمار می‌رفت.
«علیرضا حسینی‌پور» عضو داوطلب هلال‌احمر رفسنجان و مسئول خانه هلال «جوادیه فلاح» است که راه نه‌چندان هموار کارآفرینی را در این محله از رفسنجان پیش گرفته است. او می‌گوید: «اولین ایده کارآفرینی رفسنجان که به سرانجام هم رسیده، توانمندسازی زنان سرپرست خانوار و آسیب‌دیده است.
در فراخوانی از زنان سرپرست خانوار یا زنانی که اعضای خانواده‌شان به دلیل اعتیاد یا فقر دچار آسیب بودند، دعوت کردیم تا در این کارآفرینی شرکت کنند. خیران سرمایه اولیه و لوازم مورد نیاز و حتی پارچه را تهیه کردند و 20 زن چراغ این کارگاه را روشن کردند.
ابتدا در کارگاه فقط ست آشپزخانه دوخته می‌شد. اما حالا لباس‌های فرم مدارس و دوخت لباس سفارشی هم انجام می‌شود و زنان خودشان پارچه مورد نیاز کارگاه را تأمین می‌کنند.»
کارآفرینی برای مردان رفسنجان با دشواری‌های بیشتری همراه بود؛ از توقع بالا برای داشتن یک شغل مناسب گرفته تا تک‌محصولی بودن رفسنجان و وابستگی اقتصاد این شهرستان به محصول پسته.
حسینی‌پور می‌گوید: «در رفسنجان مردانی هستند که در گذشته نه‌چندان دور باغ پسته داشتند و از وضع مالی خوبی برخوردار بودند. اما با درگیر شدن به اعتیاد در عرض چند سال 100 درصد ورشکسته شدند و همه سرمایه و باغ خود را از دست دادند.
این افراد حالا راضی نمی‌شوند که برای امرار معاش سراغ مشاغلی مثل کارگری بروند. از طرفی اقتصاد در رفسنجان به محصول پسته وابسته است و ما هر کاری انجام می‌دهیم، باید روی این محصول متمرکز باشد.»
حدود 25 نفر از مردانی که مصرف موادمخدر را ترک کرده‌اند، در گروه‌هایی گرد هم آورده‌اند و قرار است اولین کارآفرینی مردان در رفسنجان را با حضور این افراد کلید بزنند. تهیه فراوری‌های مختلف از پسته از جمله روغن پسته، کاری است که قرار شده به زودی در این کارگاه کارآفرینی آغاز شود.
حسینی‌پور می‌گوید: «این کار نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی دارد و برای همین از خیران کمک گرفته‌ایم تا علاوه بر تهیه محصول پسته اولیه، برای خرید دستگاه‌های مختلف به ما کمک کنند.
اقدامات اولیه برای این کار در حال انجام است و به زودی کارگاه دایر می‌شود. همین نیاز به سرمایه زیاد باعث شده تا سرمایه‌گذاران حاضر به پذیرش ریسک این کارآفرینی نشوند و تنها به فروش محصولات باغی بسنده کنند. در حالی که فراوری پسته و تهیه مشتقات مختلف از آن می‌تواند بازار خوبی در رفسنجان ایجاد کند.»
پیشگیری بهتر از درمان
چهار سال از آغاز طرح ملی پیمان در کشور می‌گذرد. گرچه این طرح در یک دوره برگزار شد، اما استان کرمان از جمله استان‌هایی است که تسهیلگران و جوانانش همچنان پیگیر اقدامات انجام‌شده و برنامه‌هایش هستند.
«فاطمه قنبری» کارشناس امور جوانان شهرستان رفسنجان می‌گوید: «طرح ملی پیمان یکی از طرح‌های خوب سازمان جوانان بود که به روستاهای آسیب‌دیده و مناطق حاشیه‌ای می‌پرداخت. اما می‌دانیم تأثیرگذاری اجرای چنین طرح‌هایی به دنباله‌دار و مستمربودن‌شان وابسته است.
به همین دلیل جوانان رفسنجان همچنان ارتباط با روستاها و محله‌هایی که فعالیت می‌کردند، حفظ کرده‌اند و به ادامه فعالیت می‌پردازند. فعالیت‌هایی که علاوه بر عزم و علاقه تیم‌های اجرایی، به بودجه و تأمین هزینه‌های مورد نیاز هم وابسته است.»
مهاجرپذیری رفسنجان را یکی از دلایل گسترش آسیب‌های اجتماعی در این شهرستان می‌داند که برنامه‌ریزی‌های مستمر و کارشناسانه، می‌تواند آن را از اعتیاد و صدمات آن دورتر کند. قنبری می‌گوید: «برای درمان معضل اعتیاد در این شهرستان نیاز به همکاری و عزمی جمعی داریم.
در حالی که هر روز که می‌گذرد، تعداد بیشتری از جوانان این منطقه به دام اعتیاد می‌افتند و برای خارج کردن آنها از این آسیب، نیازمند صرف هزینه‌ای به مراتب بیشتر از هزینه‌های پیشگیری هستیم.»
مقابله پیشگیرانه هلال‌احمر با اعتیاد