امین فرج‌پور، شهروندآنلاین: نشریه اینترنتی ایندی‌وایر در یک گزارش جالب درباره فستیوال فیلم کن- که همین یکی دو هفته پیش برگزار شد- ادعا کرده که به‌رغم تمام شعارهای رسانه‌ای که درباره افزایش سهم زنان فیلمساز در جشنواره‌های مختلف سینمایی از جمله همین جشنواره کن مطرح می‌شود، حضور زنان در دنیای سینما و به‌خصوص در فستیوال‌های سینمایی پررنگ‌تر از گذشته نشده و همچنان فستیوال‌ها به‌شدت تحت سلطه مردان قرار دارند. در حقیقت به عقیده کیت اربلند نویسنده ایندی‌وایر «در دوره هفتادوچهارم فستیوال کن با اینکه به‌واسطه افزایش یک سری بخش‌های جدید تنوع جنسیتی جشنواره بیشتر شده بود، اما در کل چالش اصلی حضور زنان تغییری نکرده بود و شاهد بودیم که شعارهای بزرگ تنها و تنها به تغییراتی کوچک منجر شده بودند»…
این گزارش که با تیتر «فستیوال کن همچنان تحت سلطه مردان، نگذارید افزایش شمار زنان در فستیوال 2021 گول‌تان بزند!» منتشر شده؛ بر این باور است که شعارهایی که در سال‌های اخیر درباره لزوم ایجاد تنوع جنسیتی در میان فیلمسازان و شرکت‌کنندگان جشنواره‌ها مطرح شده، نه تنها به حضور پررنگ‌تر زنان در دنیای سینما منجر نشده که اتفاقا بیشترین آسیب را به خود فیلمسازان زن وارد آورده و حضور آنها در بخش‌های اصلی فستیوال‌ها را از یک حضور سزاوارانه تا حد یک حضور سهمیه‌ای تنزل داده است. اتفاقی که باعث شده ارزش و اهمیت فیلم‌ها در سایه ارزش‌های سنجاق‌شده به آثار- مانند تمرکز بر داستان زنان یا اقلیت‌های دینی و جنسیتی و…- نادیده و ناگفته بماند!
شعارهای بزرگ تغییرات کوچک
گزارش ایندی‌وایر با اشاره به افزایش حضور زنان در فستیوال کن 2021 آغاز شده است:
آمار و ارقام حداقل روی کاغذ خوب به نظر می‌آیند: فستیوال کن برای نخستین بار شاهد حضور ۲۰ فیلمساز زن در بخش‌های رسمی از جمله بخش مسابقه، نوعی نگاه و بخش تازه تأسیس کن‌پریمیر بود. با این حال معمولا در کن شیطان خود را در جزئیات بروز می‌دهد و امسال هم مانند همیشه کمبودهای بسیاری از پس‌وپشت جزئیات خود را به رخ کشیدند که بسیاری تکراری و آشنا بودند.
پس از سال ۲۰۲۰ -که فستیوال کن به دلیل همه‌گیری کرونا برگزار نشد و تنها فهرست فیلم‌ها را اعلام کرد- شاهد بازگشت کن 2021 با یک مجموعه پروپیمان از فیلم‌های سراسر جهان، شامل ۶۳ فیلم برای بخش‌های رقابتی و البته یک بخش کاملاً جدید بودیم. فهرستی که در این میان تنها ۱۸ فیلمش را زنان کارگردانی کرده بودند که به این معنا بود که تقریبا ۲۹ درصد از فیلم‌های کن را زنان ساخته‌اند.
فستیوال کن در سال ۲۰۲۱ میزبان تنها چهار زن کارگردان در میان ۲۴ فیلم حاضر در رقابت اصلی جشنواره بود. این یعنی تنها ۱۶.۶ درصد از فیلم‌های بخش اصلی جشنواره را زنان ساخته بودند که البته با توجه به سابقه فستیوال کن رقم قابل توجهی است. به هر حال می‌دانیم که فستیوال کن در هیچ سالی و هیچ دوره‌ای میزبان بیش از چهار زن فیلمساز در بخش‌های مختلف خود نبوده و در این میان تنها و تنها یک زن، یعنی جین کمپیون با فیلم «پیانو» توانسته در تاریخ این جشنواره نخل طلا را دریافت کند.
زنان در کن امسال
امسال از میان زنان، فیلمسازانی چون ایلدیکو انیدی که فیلم «جسم و روح» به عنوان برنده خرس طلای برلین را درکارنامه دارد با «داستان همسرم»، میا هانسن-لوو با «جزیره برگمان»، جولیا دوکورنو با فیلم «تیتان» و کاترین کورسینی در کن حضور داشتند که در کنار فیلمسازانی مانند وس اندرسون، پل ورهوون، شان بیکر، لئو کاراکس و آپیچاتپونگ وراستاکول در رقابت برای دریافت نخل طلایی حاضر بودند.
حضور چهار زن در بخش اصلی یک رکورد بزرگ بود. رکوردی که تا یک زمانی اصلا قابل دستیابی به نظر نمی‌رسید. در واقع تا پیش از سال ۲۰۱۱ حضور چهار فیلم به کارگردانی زنان در بخش رقابتی حتی در تصور نیز نمی‌گنجید. حتی سال بعد از 2011، یعنی در سال ۲۰۱۲ هیچ زنی به این بخش راه پیدا نکرد. بین سال‌های ۲۰۱۶- ۲۰۱۸ نیز هر سال فقط سه فیلمساز زن به رقابت در این جشنواره پرداختند. از سال ۲۰۱۹ به این سو، اما دوبار چهار کارگردان زن وارد بخش رقابتی کن شده‌اند.
همانطور که تیری فرمو مدیر جشنواره به ایندی وایر گفته: «از سال ۱۹۴۶به این سو جشنواره کن هیچ معیار دیگری غیر از کیفیت خود آثار را برای انتخاب آثار اعمال نکرده و تازه در سال‌های اخیر بوده که جنسیت هنرمندان سازنده آثار نیز اهمیت یافته است، اما حتی در شرایط فعلی نیز تنها در صورت رقابت برابر بین دو فیلم برای انتخاب شدن، اثری را که توسط یک زن کارگردانی شده انتخاب خواهد شد. اما هنوز کارهای زیادی باید انجام شوند. به هر حال در بسیاری از کشورها، حضور زنان به اندازه کافی قوی نیست. سینمای فرانسه اما از این نظر شاهد اتفاقات خوبی بوده و تلاش ما در جشنواره کن این بوده که این اتفاقات خوب و این پیشرفت واقعی را به نمایش بگذاریم».
مقاومت جشنواره کن
جشنواره کن اگرچه سه سال پس از تصویب تعهد برابری جنسیتی در جشنواره‌های سینمایی تلاش کرده تعداد زنان را در میان سازندگان آثار حاضر در جشنواره افزایش دهد؛ اما همچنان در برابر پیشرفت‌های بزرگ در این حوزه مقاومت می‌کند. این در حالی است که پس از جشنواره پرسروصدای ۲۰۱۸ و اتفاقاتی که به اعتراض زنان در فرش قرمز پرستاره فستیوال انجامید، انتظار می‌رفت شاهد تغییراتی در مسیر حرکتی این جشنواره باشیم.
در این زمینه باید گفت که در سال‌های پس از تصویب تعهد برابری جنسیتی در جشنواره‌های سینمایی حضور فیلمسازان زن نرخ رو به رشدی داشته است، هرچند این روند به آهستگی در حال انجام است.
در اینجا می‌توان به تعداد فیلمسازان زن شرکت‌کننده در جشنواره کن در سال‌های اخیر اشاره کرد که سال به سال افزایش یافته است. در حالی که سال گذشته یعنی سال 2020 شاهد حضور ۱۶ زن در جشنواره بودیم، سال پیش از آن این آمار ۱۴ نفر بود و سال قبل‌تر یعنی سال 2018 نیز 11 نفر. در سال‌های 2017 ، 2016 و 2015 نیز شاهد حضور 11، 9 و 6 زن در میان فیلمسازان حاضر در جشنواره کن بودیم.
این افزایش حضور البته امسال مانند سال گذشته مورد توجه قرار نگرفته است. یا همانطور که تیری فرمو گفته: «حداقل در سال جاری، جشنواره سعی در بزرگنمایی این اتفاق، مانند آنچه در سال ۲۰۲۰ انجام شد، ندارد. سال گذشته، جشنواره به افزایش قابل توجه تعداد فیلمسازان زن مباهات می‌کرد در حالی که این مسأله واقعا با نگاهی دقیق به اعداد واقعی ثابت نشد.»
در آن زمان، در بیانیه رسمی جشنواره در مورد انتخاب فیلم‌ها اشاره شده بود که «تعداد کارگردانان زن موجود در این مجموعه منتخب افزایش قابل توجهی نشان می‌دهد» که شامل فیلم‌های ۱۳ فیلمساز زن بود. از نظر درصد، این افزایش «چشمگیر» وجود نداشت: تقریبا ۲۳ درصد از کل مجموعه فیلمسازان زن بودند که نسبت به سال قبل (۲۳. ۷ درصد) کمتر بود.
حضور پررنگ زنان
امسال البته به‌رغم حضور نه چندان پررنگ زنان در بخش رقابتی جشنواره حضور زنان در بخش‌های جانبی کن پررنگ بود. یعنی مثل همیشه اخبار خوب را می‌توان در بخش‌های دیگر یافت. مثلا در بخش نوعی نگاه امسال هفت فیلم از ۱۶ فیلم این بخش توسط فیلمسازان زن کارگردانی شده بود. این یعنی در این بخش تعهد برابری جنسیتی فیلمسازان تقریبا اجرایی شده بود. در بخش تازه وارد کن‌پریمیر نیز شاهد سه فیلم به کارگردانی زنان بودیم که در این زمینه می‌توان به آندره‌آ آرنولد و اوا هوسون اشاره کرد. آندره‌آ آرنولد که پیش‌تر با سه فیلم در بخش مسابقه شرکت داشته- که همگی جایزه هیأت داوران را به‌دست آورده‌اند- امسال فیلمش را خارج از بخش اصلی به نمایش گذاشته بود. هوسون نیز که اولین حضورش در بخش رقابتی پیش‌تر با فیلم «دختران خورشید» اتفاق افتاده بود، امسال فیلم جدیدش را فقط در بخش «کن‌پریمیر» نمایش داد.
والری لمرسیر کارگردان «آلین، صدای عشق» دیگر فیلمساز زن حاضر در کن امسال بود…
امید به آینده
عدد ۲۰ مقابل تعداد زنان فیلمساز در جشنواره کن مطمئنا خوب به نظر می‌رسد. اما مادام که فستیوال کن به زنان بیشتری اجازه ندهد در بالاترین بخش جشنواره به رقابت بپردازند، پیشرفت قابل ملاحظه‌ای حاصل نخواهد آمد. اتفاقی که می‌تواند تداعی‌کننده این وضعیت باشد که «حرف‌های بزرگ، تغییرات کوچک»….