شاید کمتر مولفهای که در پاندمی کرونا به آن توجه داریم، موضوع سلامت روان افراد است که با آسیبهای پنهان بیشماری همراه است.
محمدرضا غفارزاده رزاقی، مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با عنوان این مطلب که برخی از گروهها نظیر سالمندان و مبتلایان به بیماریهای مزمن که بیشتر در معرض خطر ابتلا به کووید-۱۹ قرار دارند، استرس بیشتری را در این همهگیری از خود نشان میدهند، گفت: «کودکان و نوجوانان، کادر بهداشتی و درمانی، مبتلایان به اختلالات روانی و مصرفکنندگان موادمخدر، الکل و دخانیات، از دیگر گروههایی هستند که پاسخ شدیدتری نسبت به استرس ناشی از بیماری کرونا نشان میدهند.»
او افزود: «در هنگام شیوع بیماریهای عفونی از جمله اپیدمی کووید-۱۹ افراد با توجه به اینکه نگران سلامتی خود و عزیزانشان هستند ممکن است دچار عوارض متفاوتی از جمله اختلال در ریتم و زمان خواب یا مشکل در هنگام خوابیدن شوند.»
غفارزاده تغییر در الگوی تغذیه و غذا خوردن، اختلال در تمرکز، بروز مشکلات مزمن جسمانی، افزایش مصرف الکل، دخانیات یا سایر داروها را از دیگر رفتارهای افراد در نتیجه استرس ناشی از کرونا عنوان کرد.
مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت امور بهداشتی، مراقبت از خود و خانواده را راهکار مناسبی برای کاهش استرس ناشی از کرونا برشمرد و توصیه کرد: «افراد زمانی را برای استراحت خود در نظر گرفته و از تماشا، خواندن و گوش دادن مکرر به اخبار بیماریها در رسانهها و شبکههای اجتماعی پرهیز کنند، زیرا شنیدن مکرر اخبار ناراحتکننده باعث افزایش استرس و مختلشدن سلامت روان میشود.»
مراقبت از سلامت، تنفس عمیق، انجام حرکات کششی یا یوگا، ورزش منظم، خواب کافی، تغذیه سالم و متعادل، اجتناب از مصرف دخانیات و الکل از دیگر توصیههای او برای کاهش استرس بود.
غفارزاده در ادامه ارتباط و گفتوگو با دوستان را دیگر راهکار مؤثر برشمرد و توصیه کرد: «با توجه به شرایط اپیدمی افراد به صورت مجازی با دوستان خود در ارتباط باشند و با افراد مورد اعتمادشان درخصوص نگرانیها و استرسهای خود صحبت کنند.»
در صورتی که استرس فرد برای چندین روز پیاپی در طول فعالیتهای روزمره ادامه داشت، حتما باید با مراقبان سلامت و کارشناسان سلامت روان در مراکز خدمات جامع سلامت تماس گرفته یا به روانشناس مراجعه کند.
روشهای کاهش استرس
غفارزاده به اشتراک گذاشتن حقایق در مورد کرونا و درک خطر واقعی آن برای خود و افرادی که به آنها اهمیت میدهید را یکی از روشهای کاهش استرس در افراد برشمرد.
به گفته او با اشتراکگذاری اطلاعات دقیق و علمی و موثق در مورد کرونا هم میتوانید به افراد کمک کنید تا استرس کمتری داشته باشند و هم میتوانید با آنها ارتباط برقرار کنید.
طبق توصیه غفارزاده افراد باید سعی کنند تا اطلاعات جدیدی در حوزه مدیریت هیجانات و راههای ارتقای سطح سلامت روان خود کسب کنند.
او با اشاره به الگوبرداری رفتاری کودکان و نوجوانان از دیگران گفت: «با توجه به اینکه واکنشهای کودکان و نوجوانان تا حدودی بر اساس مشاهدات رفتار بزرگسالان است، وقتی والدین و افراد بزرگسال در مواجهه با COVID-۱۹ رفتاری همراه با آرامش و اطمینان داشته باشند، کودکان نیز از آنان میآموزند.»
به گفته او کودکان ضمن الگوبرداری از رفتار بزرگسالان، آنها را به عنوان پشتیبان خود در نظر گرفته و ضمن تقلید از رفتار آنان نسبت به موقعیت و پیرامون خود اطمینان بیشتری پیدا میکنند.
مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت امور بهداشتی دانشگاه با اشاره به تفاوت پاسخ کودکان و نوجوانان به استرس خاطرنشان کرد: «کودکان کمسن در مقابله با استرس علایمی نظیر گریه یا تحریک بیشازحد را نشان میدهند یا ممکن است شاهد علایم دیگری نظیر بازگشت به رفتارهای کودکانهای که از آن خارج شدند، ترس از تنهایی خوابیدن، شب ادراری و واکنشهای کودکانه کمتر از سن در آنها باشیم.»
به گفته او از دیگر علایم ناشی از مواجهه با استرس در کودکان و نوجوانان میتوان به نگرانی یا غم بیشازحد، عادات ناسالم خوردن یا خوابیدن، تحریکپذیری و پرخاشگری در نوجوانان، عملکرد ضعیف تحصیلی، اختلال توجه و تمرکز اشاره کرد.
غفارزاده اجتناب از فعالیتهایی که قبلا از آنها لذت میبردند، سردردهای غیرقابل توضیح یا دردهای منتشر در سراسر بدن، استفاده از دخانیات یا سایر داروها بدون تجویز پزشک را از دیگر عوارض ناشی از استرس در کودکان و نوجوانان برشمرد.
مدیر گروه سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد معاونت امور بهداشتی به والدین توصیه کرد: «در پاندمی کرونا حتما برای گفتوگو با فرزند خود درخصوص شیوع کرونا وقت گذاشته، به سوالات آنها صادقانه پاسخ دهند و حقایق مربوط به کرونا را به روشی قابل درک برای کودک و نوجوان خود بیان کنند.»
او تأکید کرد: «والدین باید به فرزند خود اطمینان دهند که امنیت دارد. اگر فرزند شما نگران و ناراحت است به او بگویید اشکالی ندارد، زیرا ماهیت اپیدمیها به این صورت است و راهکارهای مقابله با استرس را به او آموزش دهید تا بتواند آن را مدیریت کند.»
غفارزاده مدیریت نحوه دریافت اخبار در خانواده را بسیار ضروری عنوان کرد تا تفاسیر نادرست اخبار و مواجهه با اطلاعات شبکههای اجتماعی منجر به افزایش نگرانی و ترس در خانواده نشود.
او والدین را به برنامهریزی مناسب برای کارهای روزمره فرزندان خود توصیه کرد و با توجه به تعطیلی مدارس بر ضرورت تدوین برنامه برای فعالیتهای یادگیری، آموزش، آرامشبخش یا تفریحی کودکان تأکید کرد.
به گفته غفارزاده، والدین در دوران پاندمی باید الگوی مناسبی برای کودکان خود بوده و برنامهریزی مناسبی برای کارهای روزمره از قبیل مطالعه، ورزش، خواب و استراحت، تغذیه مناسب و متعادل و تفریحات خانوادگی در منزل انجام دهند. همچنین با توجه به لزوم رعایت پروتکلها و فاصلهگذاری اجتماعی با دوستان و بستگان از طریق تلفن و فضای مجازی ارتباط مؤثری برقرار کنند.
مدیر گروه سلامت روان معاونت بهداشتی دانشگاه همچنین از والدین خواست ضمن مطالعه بیشتر در مورد روشهای مؤثر برای مقابله و مدیریت استرس کودکان به ارایه آموزشهای لازم به فرزندان خود بپردازند.
غفارزاده نوجوانی را از دورانهای بحرانی و سخت زندگی افراد برشمرد و با اشاره به تأثیر پاندمی کرونا بر نوجوانان افزود: «تعطیلی مدارس و لغو رویدادهای اجتماعی باعث از دست رفتن برخی از مهمترین لحظات زندگی نوجوانان شد و آنان را از فعالیتهایی نظیر معاشرت و همنشینی با دوستان و شرکت در کلاسهای مختلف درسی و غیردرسی محروم کرد.»
نحوه مقابله با اضطراب
او خطاب به نوجوانان که پاندمی کرونا باعث تغییر سبک زندگی و بروز اضطراب، انزوا و ناامیدی آنها شده است، گفت: «نگرانی و اضطراب شما از تعطیلی مدارس و خبرهای هشدارآمیز در این دوران کاملا طبیعی است و شما تنها نیستید.»
به گفته این دکترای روانشناسی، اضطراب عملکردی، تهدیدها را به فرد هشدار داده و برای محافظت و انجام اقدامات پیشگیرانه به او کمک میکند. در پاندمی کرونا این امر باعث اخذ تصمیمات صحیحی نظیر پرهیز از دورهمیها و حضور در اماکن شلوغ، رعایت پروتکلهای بهداشتی، شستن دستها و استفاده از ماسک میشود.
غفارزاده به نوجوانان خاطرنشان کرد: «این اقدامات، شما و اطرافیانتان را در مقابل بیماری حفظ میکند و با این کار از اعضای جامعه محافظت میکنید و نشان میدهید که به آنها اهمیت میدهید.»
او همچنین بر کسب اطلاعات موثق از منابع معتبر مانند سایتهای دانشگاههای علوم پزشکی، وزارت بهداشت، یونیسف و سازمان بهداشت جهانی تأکید کرد.
مدیر گروه سلامت روانی معاونت بهداشتی به نوجوانان توصیه کرد: «در صورت بروز نشانههای بیماری کرونا استرس نداشته باشند و اگر حالشان خوب نیست و نشانههای بیماری را در خود میبینند، موضوع را با والدین یا بزرگسالان مورد اعتماد خود مطرح کنند تا با راهنمایی آنان اقدامات لازم برای درمان آنها و پیشگیری از انتقال بیماری به دیگران انجام شود.»
غفارزاده انحراف توجه را از راهکارهای مؤثر در کاهش استرس برشمرد و گفت: «وقتی مدت طولانی با شرایط سخت مواجه هستیم، بهترین کار این است که مشکلات را به دو دسته تقسیم کنیم؛ مشکلات قابل کنترل و مواردی که هیچ کاری از دست ما درخصوص آنها ساخته نیست.»
به گفته او در حال حاضر مشکلات زیادی در دسته دوم قرار داشته و قابل کنترل توسط ما نیستند. تنها کاری که در اینخصوص کمک میکند کنار آمدن با این موارد و دور کردن افکارمان از موضوع است.