زخم‌ همیشه باز عزیزان گم شده

سال‌ها پس از پایان جنگ‌ها یا درگیری‌ها، مراقبت از بازماندگان جنگ در شرایط جدید بر روی ویرانه‌های قدیم ادامه پیدا می‌کند ولی رنج کسانی که عزیزان‌شان گم شده است، تمامی ندارد.
روز جهانی ناپدیدشدگان (International Day of the Disappeared) ‏(۳۰ اگوست هر سال) به سرنوشت کسانی اشاره دارد که در جنگ‌ها، درگیری‌های سیاسی و مسیر مهاجرت یا دلایل نامعلوم ناپدید شده‌اند.

45 هزار نفری که فقط نوک کوه یخ هستند

کمیته بین‌المللی صلیب سرخ در سال‌های اخیر شاهد افزایش نگران‌کننده موارد مفقودشدن افراد در مناطق مختلف جهان بوده است.
تنها در سال 2018 بیش از 45 هزار مورد جدید به وسیله آژانس ردیابی مرکزی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ ثبت شد. این رقم نوک کوه یخ است و گستردگی واقعی مشکل را نشان نمی‌دهد؛ حقیقت این است که عدالتی برای رنج تک تک خانواده‌ها وجود ندارد.

تنها در سال 2018 بیش از 45 هزار مورد جدید به وسیله آژانس ردیابی مرکزی کمیته بین‌المللی صلیب سرخ ثبت شد. این رقم نوک کوه یخ است و گستردگی واقعی مشکل را نشان نمی‌دهد

وقتی فردی مفقود می‌شود، خانواده‌ها منتظر پاسخ هستند؛ با دلشوره بین امید و ناامیدی، سال‌های تولد عزیز گمشده‌شان را جشن می گیرند؛ یک سال، دو سال، ده سال. شوک یک فقدان مبهم، یکی از عمیق‌ترین زخم‌های جنگ است. این درد تمام جوامع را درگیر می‌کند و دهه‌ها طول می کشد و حتی از آشتی جوامع جلوگیری می‌کند. کمیته بین‌المللی صلیب سرخ روزانه شاهد این رنج است:”تیم‌های ما اغلب درخواست کمک‌های اینچنینی دارند؛ مادران در جست‌وجوی پسر، شوهر در جست‌وجوی همسر خود.”
و گاهی اوقات پاسخ‌هایی وجود دارد: کمیته بین‌المللی صلیب سرخ همراه با جمعیت‌های ملی صلیب سرخ و هلال احمر به خانواده‌هایی که از درگیری‌ها و جنگ‌ها رها شده‌اند، کمک می‌کند تا بتوانند از گمشدگان با خبر شوند و با آنها تماس برقرار کنند.

با وجود این کارهای بسیار بیشتری می‌توان انجام داد؛ در صورتی که طرفین درگیری‌ها به تعهدات خود را برای جست‌وجوی افراد مفقود عمل کنند و به طور سیستماتیک و با احترام اجساد جنگی را مدیریت کنند. اگر این تعهدات عملی شود افراد مفقودشده را می‌توان پیدا کرد، اجساد را می توان شناسایی کرد و به هزاران خانواده چشم‌انتظار پاسخ داد.

آنچه نیاز است اراده و همکاری سیاسی قوی‌تر است. این امر برای کمیته بین‌المللی صلیب سرخ -به عنوان حافظان حقوق بین‌الملل بشردوستانه و چندین دهه تجربه همکاری با طرفین درگیری‌ها برای حل و فصل پرونده افراد مفقودالاثر، کاملا واضح است.

ناپدیدشدن اجباری، یک مشکل جهانی

به گزارش سازمان ملل متحد، هزاران نفر در جهان در شرایط نامطلوب و در مکان‌هایی هستند که بستگان یا نمایندگان حقوقی‌شان از آن خبر ندارند. این بی‌خبری معمولا سال‌ها ادامه پیدا می‌کند.

رئیس سازمان ملل متحد در پیام امسال خود به مناسبت روز جهانی ناپدیدشدگان،در تجلیل از قربانیان این نقض جدی حقوق بشر عنوان می‌کند: «ما در کنار هم می‌توانیم و باید به همه ناپدیدشدگان اجباری پایان دهیم.»

ناپدیدشدن اجباری به دستگیری، بازداشت یا ربودن اشخاص توسط عوامل حکومت‌ها یا افرادی که حتی با مجوز و حمایت دولت‌ها فعالیت می‌کردند، اطلاق می‌شود که مکان آنها مشخص نیست

کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، سازمان عفو بین‌الملل و کمیساریای حقوق بشر در سازمان ملل، ناپدیدشدن اجباری افراد را به عنوان وسیله‌ای برای حل مناقشه یا ناآرامی، محکوم کرده و تلاش می‌کنند دولت‌ها و ارتش‌ها را در قبال ناپدیدشدن افراد پاسخگو کنند.

ناپدیدشدن اجباری به دستگیری، بازداشت یا ربودن اشخاص توسط عوامل حکومت‌ها یا افرادی که حتی با مجوز و حمایت دولت‌ها فعالیت می‌کردند، اطلاق می‌شود که مکان آنها مشخص نیست. بر اساس گزارش سازمان ملل متحد، این معضل جدی حقوق بشری محصول دیکتاتوری نظامی بوده و به یک مشکل جهانی تبدیل شده است و صدها هزار نفر در بیش از 80 کشور جهان «ناپدید» شده‌اند.

گوترش در حالی که این گونه ناپدیدشدن را طبق قوانین بین‌المللی حقوق بشر به‌شدت ممنوع تلقی می‌کند، می‌گوید ناپدیدشدن اجباری همچنان در سراسر جهان به عنوان روشی برای سرکوب، ترور و خاموشی مخالفان مورد استفاده قرار می‌گیرد: «این عملیات‌ها گاهی اوقات به بهانه مقابله با جنایت یا تروریسم استفاده می‌شود. وکلا، شاهدان، مخالفان سیاسی و مدافعان حقوق بشر در این میان در معرض خطر هستند.»

بر همین اساس به گزارش سازمان ملل متحد همه‌گیری COVID-19 تأثیرات قربانیان ناپدیدشدن اجباری و بستگان آنها را تشدید کرده است. علاوه بر سرنوشت شخص مفقودشده، این خانواده‌ها هستند که در بدترین شرایط بی‌خبری قرار داشته و آسیب می‌بینند.

می‌دانند بعید است کسی کمک‌شان کند

قربانیان ناپدیدشدن اجباری حتی شامل کودکان نیز می‌شوند؛ زمانی که از حمایت‌های قانونی حذف و از همه حقوق خود محروم هستند و در اختیار اسیرکنندگان هستند. آنها اغلب شکنجه می‌شوند و متأسفانه می‌دانند که بعید است کسی به کمک آنها بیاید. کودکان زیادی هم در این ناپیدشدگی اجباری کشته می‌شوند.

روز جهانی ناپدیدشدگان (International Day of the Disappeared) ‏(۳۰ اگوست هر سال) به سرنوشت کسانی اشاره دارد که در جنگ‌ها، درگیری‌های سیاسی و مسیر مهاجرت یا دلایل نامعلوم ناپدید شده‌اند

دبیرکل سازمان ملل می‌گوید: «ناپدیدشدن اجباری حق خانواده‌ها و جوامع را از دانستن حقیقت در مورد عزیزان خود، شنیدن پاسخ، برقراری عدالت و جبران خسارت‌ها محروم می‌کند. همه‌گیری کووید-19 با محدودکردن ظرفیت جست‌وجوی افراد مفقودشده و تحقیق در مورد ناپدیدشدن اجباری، بر رنج و اندوه ناپدیدشدن اجباری افزوده است.»

روز جهانی قربانیان ناپدیدشدن اجباری از سال 2011 هر سال در 30 آگوست گرامی داشته می‌شود. این مناسبت توسط مجمع عمومی سازمان ملل متحد تأسیس شد.

قطعنامه ای که باید تعهد اجرا پیدا کند

در دسامبر 2010 قطعنامه‌ای تصویب شد که نگرانی عمیق نهادهای حقوق بشری را از افزایش حوادث در مناطق مختلف جهان ابراز می‌کرد؛ به علاوه گزارش‌های فزاینده‌ای از آزار و اذیت، بدرفتاری و ارعاب مردمی که شاهد ناپدیدشدن عزیزان‌شان بودند، این نگرانی‌ها را بیشتر می‌کرد.

این قطعنامه همچنین از تصویب کنوانسیون بین‌المللی حفاظت از همه افراد در برابر ناپدیدشدن اجباری استقبال کرده است.

گوترش  می‌گوید: «کنوانسیون حمایت از همه افراد در برابر ناپدیدشدن اجباری برای کمک به مقابله با این عمل ناجوانمردانه ضروری است؛ اما این هدف مستلزم اراده و تعهد کسانی است که قدرت انجام این کار را دارند.»

«دولت‌ها باید به تعهدات خود برای جلوگیری از ناپدیدشدن اجباری، جست‌وجوی قربانیان و تحقیق، تعقیب و مجازات عاملان عمل کنند.»

گوترش بار دیگر بر درخواست خود از کشورها برای تصویب کنوانسیون و همکاری با کمیته نظارت سازمان ملل که بر اجرای آن نظارت می‌کند و همچنین گروه ویژه رسیدگی به ناپدیدشدن اجباری که به خانواده‌ها در تعیین سرنوشت عزیزان‌شان کمک می‌کند، تأکید کرد.