20 اپیدمی بزرگ تاریخ

ترجمه صبا خوشه‌گیر: در طول تاریخ زندگی انسان‌ها، شیوع بیماری‌ها و خسارات وارده به زندگی انسان‌ها و گرفتن جان‌شان، مسأله‌ای بوده که روند تاریخ را دگرگون کرده و در زمان خود نشانه‌هایی از پایان دنیا و تمام شدن زندگی را به انسان چشانده و تلقین کرده است. در این گزارش 20 مورد از بدترین فراگیری و همه‌گیری‌ها را از ماقبل تاریخ تا به امروز خواهید خواند.

1. سیرکا، 3000 سال ق. م.

حدود 5000 سال پیش در یک روستای باستانی در چین فراگیری ویروسی اتفاق افتاد به نام سیرکا. اجساد متوفیان بر اثر این ویروس در سوله‌ای انباشته می‌شد که بعدتر این سوله با اجسادش به آتش کشیده شد. در بین اجساد تمامی گروه‌های سنی اعم از کودک، نوجوان، جوان، میانسال و سالخورده دیده می‌شد. زن و مرد پیر و جوان، همه اجساد به‌سرعت روی هم انباشته و به آتش کشیده شدند. این مکان باستانی امروزه هامین مانگا نام دارد که یکی از بهترین اسناد باستان‌شناسی در چین به شمار می‌آید. پیش از کشف هامین مانگا، گور دسته‌جمعی دیگری در همان محدوده زمانی در منطقه­ میژاگو یافت شد که واقع در شمال کشور چین است. تمامی این شواهد و اکتشافات در کنار هم روایت از واقعه همه‌گیری ویروس در آن زمان دارد.

2. طاعون آتن، 430 سال ق. م.

حدود 430 سال پیش از میلاد مسیح کمی بعد از شروع جنگ میان آتن و اسپارت، شیوع ویروس طاعون و همه‌گیری آن جان آتنی‌ها را گرفت و پنج سال به طول انجامید. برخی از آمارها نشان می‌دهد حدود 100هزار نفر جان باختند. مورخ یونانی، توسایدیدس (400 تا 460 سال ق. م.) می‌نویسد: «مردم با شرایط جسمانی سالم و در سلامتی کامل به ناگاه با درجه تب شدید در سر و قرمزی و التهاب چشم‌ها، اندام‌های درونی مانند گلو و زبان خونریزی کرده و متورم می‌شود تا مانع تنفس فرد شده تا خفه شود و جان دهد.» اینکه این بیماری دقیقا چه مدت طول کشیده و چه بوده، مسأله‌ای است که بین تاریخ‌نگاران جای بحث دارد. برخی معتقدند طاعون آتن نوعی از تب حصبه یا ابولا بوده که ازدحام جمعیت ناشی از جنگ آن را شدت داده است. ارتش اسپارت‌ها قوی‌تر بوده و آتنی‌ها مجبور به پناه گرفتن پشت دیوارهای بلند شهر شده‌اند. با وجود این همه‌گیری، جنگ ادامه پیدا می‌کند و ارتش اسپارت‌ها پیروز شده و آتن را تصرف و پایتخت خود می‌کنند.

3. طاعون آنتونیون، 165 تا 180 م.

زمانی که سربازان به امپراتوری روم باز­می‌گردند چیزی بیشتر از پیروزی­‌شان به همراه دارند. مورخان بر این باورند در زمان اوج قدرت امپراتوری روم برای بار اول این بیماری توسط سربازانی که از جنگ با پارت‌­ها به کشورشان برمی‌گشتند، شیوع پیدا کرده است. این اپیدمی که احتمالا نوعی آبله بوده باعث تضعیف ارتش و رشد ناامنی و بی­‌ثباتی در سراسر امپراتوری می‌­شود. جنگ‌های داخلی منجر به مرگ بیش از 5میلیون نفر می‌شود و مسیحیت نیز به طور فزاینده‌ای رشد می‌کند.

4. طاعون سیپریان، 250 تا 271 م.

نام این همه‌گیری و شیوع از تاسیوس سیلیسیوس، اسقفی از کارتاژ (شهری در تونس) گرفته شده که این همه‌گیری را نشانه انتهای دنیا اعلام کرد. براساس آمار تخمین‌زده‌شده گفته می‌شود روزانه 5هزار نفر در این همه‌گیری جان باخته‌­اند. سال2014 در لوکزور گور دسته‌جمعی بزرگی کشف شد که با لایه بسیار ضخیمی از آهک پوشانده شده بود. باستان‌شناسان سه نوع کوره برای ساختن آهک و سوزاندن بقایای قربانیان یافتند. آنها از علایم این بیماری بی‌اطلاع‌اند، اما گفته می‌شود احتمالا اسهال، تحلیل قدرت جسمانی و تبی که به ایجاد زخم در سقف دهان منتهی می‌شود، از علایم همه‌گیری بوده است.

5. طاعون ژوستینین، 541 تا 542 م.

آغاز ویرانی امپراتوری بیزانس با طاعون خیارکی شروع شد. این اپیدمی بارها و بارها تکرار شده و تخمین زده می‌شود 10درصد از جمعیت جهان را به کام مرگ کشانده است. این اپیدمی به نام امپراتور بیزانس­، ژوستینین اول نام‌گذاری شد؛ در زمان سلطنت او بیزانس در اوج قدرت خود قرار داشت و قلمرو او از خاورمیانه تا اروپای غربی ادامه داشت. ژوستینین سازه‌های بسیاری بنا کرد از جمله کلیسای ایاصوفیه که سده­‌ها مرکز کلیسای ارتدوکس خاوری بود؛ همچنین قسطنطنیه (استانبول امروزی) را به عنوان پایتخت امپراتوری برگزید. ژوستینین نیز به این بیماری مبتلا شد، اما توانست نجات پیدا کند، اما قلمرو و اقتدار امپراتوری او پس از همه‌گیری به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرد.

6. مرگ سیاه، طاعون سیاه، 1346 تا 1353 م.

طاعون سیاه از آسیا به اروپا راه یافت و با فراگیری‌اش خسارت و نابودی بسیاری به جا گذاشت و بسیاری را به کام مرگ کشاند. برخی از گفته‌ها حاکی از آن است که نیمی از جمعیت کل اروپا در پی این همه‌گیری جان باختند. این بیماری به واسطه باکتری‌ای باستانی به نام یرسینیا پستیس به وجود آمده که احتمالا امروزه منقرض شده باشد. مرگ سیاه (طاعون سیاه) از کک‌های موجود در بدن جوندگان نشأت گرفته، شیوع پیدا کرده و تاریخ اروپا را تغییر دادند. اجساد قربانیان در گورهای دسته‌جمعی سوزانده می‌شد. مرگ‌ومیر ناشی از همه‌گیری، نیروی کار را کاهش داده و به تبع آن دستمزد کارگران افزایش می‌­یابد که در نتیجه به دسترسی بهتر کارگران به گوشت و نان منجر می‌­شود. همچنین احتمالا فقدان نیروی کار ارزان به رشد فناوری در آن زمان کمک کرده است.

7. آفت بزرگ، 1545 میلادی

عفونت ایجاد شده در پی همه‌گیری کوکولیزتلی نوعی از تب ویروسی همراه با خونریزی بوده است که 15میلیون نفر را در مکزیک و آمریکای مرکزی به کام مرگ کشیده است. در میان جمعیت مردمی که اخیرا با خشکسالی و تبعات آن دست‌وپنجه نرم می‌کرده‌اند، این شیوع منجر به فاجعه‌ای مصیبت‌بار شده است. کوکولیزتلی کلمه‌ای مکزیکی به معنای طاعون و آفت است. در تحقیقات اخیر از دی.ان.ای. اسکلت قربانیان کشف‌شده از این بیماری یافت شده است که آنها به نوعی سالمونلا معروف به اس. پاراتیفی سی که ایجاد نوعی تب (تب روده) از خانواده حصبه می‌کند، گرفتار شده بودند. تب روده درنهایت به تب بالا، کمبود آب و مشکلات دستگاه گوارشی منجر می‌شود که هنوز هم یک تهدید عمده برای سلامت انسان و بقا محسوب می‌شود.

8. طاعون آمریکایی، قرن شانزدهم م.

طاعون آمریکایی به دسته‌ای از بیماری‌ها که توسط کاشفان از اروپا به آمریکا انتقال داده شد، گفته می‌شود. این همه‌گیری از جمله آبله به فروپاشی تمدن اینکا و آزتک منجر شده. طبق تخمین، 90درصد بومیان آمریکایی در این همه‌گیری مرده‌اند. همچنین این همه‌گیری به نیروهای اسپانیایی در شکست بومیان آمریکا کمک شایانی می‌کند. سال 1519 هرنان کورتس تنوچتتیتلان پایتخت آزتک را به آسانی فتح کرده و سال 1532 فرانسیسکوپیزارو اینکاها را شکست می‌دهد. در هر دو مورد ارتش‌های آزتک و اینکا به دلیل شیوع همه‌گیری ویران شده بودند و اسپانیایی‌ها سرزمین‌های هر دو امپراتوری را به دست می‌گیرند. به طور کل زمانی که شهروندان انگلیس، فرانسه، پرتغال و هلند شروع به کاوش در نیمکره غربی می‌کنند باعث شیوع بیماری‌های غیربومی در بومیان مخالف حضور آنها می‌­شوند.

9. طاعون بزرگ لندن، 1665 تا 1666 م.

آخرین شیوع مرگ سیاه (طاعون سیاه) تا به امروز در لندن صورت گرفته و منجر به مهاجرت دسته‌جمعی مردم از این شهر به رهبری چارلز دوم شده است. طاعون در آوریل 1665 شروع شده و در طول ماه‌های گرم تابستان گسترش پیدا کرده و همه‌گیر می‌شود. وجود جوندگان در مناطق آلوده و سرعت شیوع بیماری و انتقال این بیماری به مناطق دیگر علت این فراگیری است. طاعون حدود 15درصد از جمعیت لندن را به مرگ می‌کشاند، چیزی حدود صدهزار نفر. اما این پایان رنج‌های این شهر نبود؛ در دوم سپتامبر 1666 آتش‌سوزی بزرگ لندن اتفاق می­­‌افتد و در مدت چهار روز، بخش عظیمی از این شهر را به خاکستر تبدیل می‌­کند.

10. طاعون بزرگ مارسی، 1720 تا 1723 میلادی

طبق اسناد تاریخی، طاعون بزرگ مارسی زمانی فراگیر می‌شود که کشتی گرند سن آنتوان با محموله­‌ای از شرق مدیترانه در این بندر لنگر می­‌اندازد. هرچند کشتی قرنطینه شده بود، اما احتمال می‌رود بیماری توسط کک‌ها و جوندگان آلوده به شهر راه پیدا کرده است. طاعون با سرعت گسترش پیدا کرده و در زمان سه سال جان صدهزار نفر را می‌گیرد. گفته می‌شود حدود 30درصد از جمعیت مارسی بر اثر این شیوع از بین رفته‌اند.

11. طاعون روسیه، 1770 تا 1772 م.

در مسکوی طاعون‌زده، مردم وحشت‌زده از قرنطینه حس‌شان به خشونت می­‌انجامد؛ شورش‌ها در سطح شهر گسترش پیدا کرده تا جایی که به قتل اسقف اعظم امبروسیوس که مردم را از جمع شدن برای دعا برحذر می‌داشت؛ منتهی می‌شود. ملکه­ روسیه کاترین کبیر چنان از مهار طاعون و ایجاد نظم ناامید شد که در دستوری عجولانه تمام کارخانه‌ها را از شهر مسکو به خارج شهر منتقل می­‌کند. احتمالا همه‌گیری طاعون جان صدهزار نفر را گرفته است. پس از طاعون کاترین کبیر تلاش بسیاری برای برگرداندن نظم و آرامش می‌کند، اما شورشی توسط یوملیان یوگاچف، مردی که ادعا می‌کرد همسر کاترین است، به راه می­‌افتد و به کشته شدن هزاران تن دیگر می­­‌انجامد.

12. تب زرد فیلادلفیا، 1793 م.

هنگامی که تب زرد تمام فیلادلفیا (پایتخت آن وقت آمریکا) « هترا درخود فرامی­‌گیرد، مقامات دولتی به این باور نادرست می‌رسند که بردگان رنگین‌پوست از این بیماری در امان هستند. بنابراین به‌طور گسترده‌ای دست به جذب آفریقایی‌تباران برای پرستاری از بیماران‌شان می‌زنند. این بیماری توسط پشه‌ها شیوع و انتقال پیدا می‌کند. در تابستان آن سال در هوای گرم و مرطوب فیلادلفیا و با افزایش پشه‌ها، دستکم 5هزار کشته به جای ماند و در زمستان با از بین رفتن پشه‌ها، این بیماری پایان می‌یابد.

13. شیوع آنفلوآنزا، 1889 تا 1890 میلادی

در عصر صنعتی مدرن، نقل و انتقالات راه را برای انتقال آسان‌تر ویروس آنفلوآنزا و شیوع و ویرانی هموار می‌کنند. تنها در طی چند ماه این ویروس در سراسر جهان گسترش می­‌یابد و یک‌میلیون نفر را به کام مرگ می‌کشاند و تنها در طی پنج هفته، اپیدمی به پیک بالای مرگ‌ومیر می‌رسد. اولین نشانه‌های بیماری و شیوع در روسیه دیده شده است و قبل از آنکه در اروپا و سایر نقاط جهان انتشار یابد، سن‌پترزبورگ را نابود می‌کند؛ هرچند در آن زمان هنوز سفرهای هوایی وجود نداشتند.

14. اپیدمی فلج اطفال در آمریکا، 1916 م.

این بیماری عموما در کودکان بروز کرده و در صورت زنده ماندن آسیب‌های همیشگی به جای می‌گذارد. این همه‌گیری از نیویورک آغاز شده و به 27هزار بیمار و 6هزار کشته منتهی می‌شود. فلج اطفال به شکل پراکنده در سراسر ایالت متحده وجود دارد تا در سال 1954 که واکسن سالک تولید می‌شود. با واکسیناسیون گسترده، این بیماری کنترل می‌شود تا سال 1979 که آخرین مورد ابتلا به این بیماری در ایالت متحده آمریکا مشاهده شد. تلاش‌های گسترده برای ریشه‌کنی این بیماری صورت گرفته است، اما همچنان فلج اطفال ریشه‌کن نشده است.

15. آنفلوآنزای اسپانیایی، 1918 تا 1920 م.

بنا به تخمین‌های صورت‌گرفته گفته می‌شود 500میلیون نفر از جنوبی‌ترین نقاط زمین تا قطب شمال، قربانی آنفلوآنزای اسپانیایی شده‌اند و یک‌پنجم آنها به کام مرگ فرستاده شدند. بعضی از جوامع بومی تا مرز انقراض سقوط کردند. شیوع مرگ‌ومیر ناشی از آنفلوآنزا با شرایط سخت سربازان و تغذیه ضعیف مردم در طول جنگ جهانی اول افزایش یافته است. با اینکه این همه‌گیری، آنفلوآنزای اسپانیایی نامیده می‌شود، اما احتمالا منشأ آن اسپانیا نیست؛ اسپانیا در طول جنگ بی‌طرف مانده و سانسور شدید مطبوعات در این کشور اعمال نشد. بنابراین گزارش‌های اولیه این ویروس از این کشور منتشر می‌شود و برخی به اشتباه منشأ این بیماری را اسپانیا دانسته‌اند.

16. آنفلوآنزای آسیایی، 1957 تا 1958 م.

پاندمی آنفلوآنزای آسیایی چهره سیاه دیگری از همه‌گیری جهانی این ویروس بود که با نوع چینی آن حدود یک‌میلیون نفر به کام مرگ کشیده شدند. ویروسی که منجر به همه‌گیری و انتشار سریع در جهان بود از نوع آنفلوآنزای پرندگان و ترکیبی از چند نوع آن بود. سازمان کنترل بیماری و جلوگیری از بیماری‌ها اعلام کرد که ویروس با سرعت بسیار بالایی در حال گسترش است و در فوریه 1957 در سنگاپور و در آوریل 1957 در هنگ‌کنگ و همچنین در شهرهای ساحلی آمریکا در تابستان 1957 دیده شد و در سراسر جهان بیش از یک‌میلیون نفر و در آمریکا 116هزار نفر را به کام مرگ کشید.

17. ایدز، از 1981 تاکنون

ویروس ایدز از زمان شناخت تاکنون جان حدود 35میلیون انسان را گرفته است. ویروس اچ‌آی‌وی که منجر به ایدز (نقص سیستم ایمنی بدن) می‌شود از شامپانزه به انسان منتقل شده و نوع جهش‌یافته آن در انسان به این صورت بروز کرده است و این واگیری از غرب آفریقا در دهه 1920 شروع شده است. این ویروس راه خود را به سراسر نقاط جهان پیدا کرده و در قرن بیستم میلادی همه‌گیری و پاندمی آن شروع شد. امروزه حدود 64درصد از 40میلیون مبتلای احتمالی بیماری نقص سیستم ایمنی بدن (اچ‌آی‌وی) در کشور­های جنوب صحرای آفریقا زندگی می‌کنند. دهه‌ها درمان خاصی برای این بیماری وجود نداشت، اما داروهایی که در دهه 90 میلادی توسعه یافت به بیماران مبتلا اجازه می‌دهد با یک درمان منظم و همیشگی طول عمر عادی داشته باشند. بهبود دو بیمار مبتلا به این بیماری در سال 2020 خبری دلگرم‌کننده در مورد این بیماری است.

18. آنفلوآنزای خوکی، 2009 تا 2010 م.

در سال 2009 موج جدیدی از همه­‌گیری ناشی از ویروس H1N1 که از مکزیک نشأت گرفته بود، در سراسر دنیا پخش می­‌شود. در طی یک سال، 1.4میلیارد نفر در سراسر جهان به این ویروس آلوده می‌شوند. آنفلوآنزای خوکی در درجه اول کودکان و جوانان را هدف قرار می‌دهد. برخلاف دیگر انواع آنفلوآنزا که از سنین بالاتر قربانیان بیشتری دارند، در آنفاوآنزای خوکی بیش از 80درصد مرگ‌­ومیر در سنین زیر 65 سال رخ می‌­دهد. احتمالا افراد مسن‌­تر با ابتلا به انواع دیگری از ویروس H1N1 به نوعی نسبت به آن ایمنی پیدا کرده باشند؛ امروزه این ویروس در واکسن­‌های سالیانه آنفلوآنزا گنجانده شده است.

19. ابولا، در آفریقا­ی غربی از 2014 تا 2016 م.

ابولا از سال 2014 تا سال 2016 با 28هزارو600 مورد گزارش شده و 11هزارو325 مورد منجر به فوت خسارات زیادی به بار آورد. اولین کیس گزارش‌شده در سال 2013 و در گینه بود و پس از آن به‌سرعت در لیبریا و سیرالئون گسترش یافت. بیشترین میزان مرگ­‌ومیر در این سه کشور رخ می‌دهد و در کنار آن مواردی از تلفات در نیجریه، مالی، سنگال و ایالات متحده و اروپا مشاهده می‌شود. هیچ درمانی برای ابولا وجود ندارد. اولین مورد مشاهده شده از این بیماری سال 1976 در سودان و جمهوری دموکراتیک کنگو مشاهده شده است. احتمالا این ویروس از طریق خفاش به انسان سرایت کرده است.

20. زیکا، از 2015 م. تاکنون

عمق فاجعه ناشی از همه­‌گیری اخیر ویروس زیکا در آمریکای مرکزی و جنوبی هنوز مشخص نیست و تلاش برای کنترل این ویروس ادامه دارد. ویروس زیکا عموما از راه نیش پشه آئدس منتقل می‌شود، هرچند انتقال از طریق رابطه جنسی، راه دیگر شیوع این بیماری در انسان است و در انتها آخرین اپیدمی که بشر در حال حاضر با آن روبه‌رو است، کرونا نام دارد که ناشی از شیوع ویروس موسوم به کووید-19 است. باید بررسی کرد چه سرنوشتی در انتظار بشریت است و آیا این همه‌­گیری با دستیابی به واکسن از بین می‌رود یا همچنان باید با تغییر شرایط زندگی به منظور پیشگیری و رعایت فاصله اجتماعی، استفاده از ماسک و رعایت کامل بهداشت به زندگی ادامه داد.

برگرفته از سایت LiveScience