شهروندآنلاین- 16سپتامبر با نام روز جهانی حفاظت از لایه اوزن ثبت شده است. لایهای که با جذب پرتو فرابنفش خورشید ادامه زندگی روی کره خاکی را ممکن میسازد.
داستان این نامگذاری به سال 1985 برمیگردد. دورانی که دانشمندان متوجه شدند در منطقه جنوبگان مساحت قابل توجهی از این لایه از بین رفته است. از همان زمان زنگ هشدار به خطر افتادن حیات کرهزمین به صدا درآمد. این هشدار تا جایی بود که دانشمندان و رهبران جهان در سازمان ملل، معاهدهای برای مهار این تخریب به امضا رساندند.
کشورهای عضو این معاهده در کنوانسیون وین متعهد شدند همکاری لازم را داشته باشند و نتایج را به اشتراک بگذارند. در این کنوانسیون اعضا متعهد به تحقیق و اندازهگیری ضخامت لایه اوزن و میزان اشعه ماورای بنفش شدند. در همان کنوانسیون بود که قرار شد تمهیداتی برای کاهش تولید گازهای گلخانهای در نظر گرفته شود.
بعد از این معاهده 16سپتامبر 1987 پروتکل مونترال در کانادا به امضا رسید. پروتکلی که موظف میکرد کشورها با رعایت تمهیدات فنی و مدیریتی، متعهد به حفاظت و ترمیم این سپر محافظتی زمین شوند. نام ایران هم در میان امضاکنندگان این پروتکل دیده میشود. درواقع ایران یکی از نخستین کشورهایی بود که در سال 1989 این پروتکل را امضا کرد.
از همان سالها به بعد 16سپتامبر به عنوان روز جهانی حفاظت از لایه اوزن، گرامی داشته میشود. روزی که سعی میشود هر ساله فعالیتهای آگاهیبخش در مورد تغییرات اقلیمی و کاهش لایه اوزن، مورد حمایت قرار گیرد.
موادی که اهمیت لایه اوزن آنها را جزو حذفیها قرار داد
بشر که حیات کرهزمین را در خطر دیده بود، به فکر افتاد تا توجه بیشتری به لایه اوزن داشته باشد. یعنی از همان سال 1987 و با امضای پروتکل مونترال. درواقع پروتکل مونترال باعث حذف 99درصد مواد شیمیایی تخریبکننده لایه اوزن شد. مواد شیمیایی مورد استفاده در یخچالها، سیستمهای تهویه هوا و …
داستان حذف این مواد شیمیایی به اینجا ختم نشد و در ادامه حذف مواد کاربردیتر در برنامه قرار گرفت. موادی همچون کلروفوروکربن که در یخچال و فریزها، آب سردکنها، تهویه مطبوع و کولر خودروها مورد استفاده قرار میگرفت. تتراکلریدکربن هم به عنوان حلال غیرقطبی و بسیار سمی در لیست حذفیها بود. متیل کلروفرم که در حشرهکشها، صنایع یخچالسازی و ساخت تفلون، هالونها مورداستفاده قرار میگرفت هم جزو حذفیات قرار گرفت. درواقع موادی که جزو گازهای گلخانهای قوی و موثر در نازک کردن لایه اوزن هستند جزو حذفیات بودند. موادی که نزدیک به دو هزار برابر گاز دیاکسیدکربن برای افزایش گرمای زمین تأثیر دارند.
نیمکره شمالی و منطقه عرض جغرافیایی میانه تا سال 2030 کاملا ترمیم خواهد شد. هرچند بازیابی این لایه در نیمکره جنوبی تا سال 2050 ادامهدار خواهد بود. مناطق قطبی هم تا سال 2060 زمان نیاز دارند تا ترمیم شوند. اگرچه باید به این مسأله توجه داشت که تلاشها از سال 1990 تا 2010 در این زمینه نقش بسزایی داشته. تلاش برای جلوگیری از انتشار 135میلیارد تن از گازهای گلخانهای در جهت محافظت از لایه اوزن و مقابله با تغییرات آبوهوایی.
لایهای که ترمیمش 50سال زمان میبرد
جامعه بشری از سال 1840 با واژه لایه اوزن آشنا شد. لایهای که توسط آستراین در همان سال کشف شد، هرچند مطالعه اولیه آن به اوایل قرن بیستم برمیگردد. گاز کمیاب آبى رنگی که از سه اتم اکسیژن (O3) تشکیل شده است. گازی که تابش خورشید در محدوده طیفى کمتر از 29/0 میکرون را به طورکامل جذب مىکند. گرچه میزان این جذب چندان زیاد نیست، اما نقش بسیار مهمى در جلوگیرى از نفوذ اشعه فرابنفش به زمین دارد.
اطلاع از وضعیت لایه اوزن و گستردگی یا ترمیم آن برمیگردد به گزارش سنجش از دور سازمان فضایی ایران؛ در 2018. در این سال با استفاده از تصاویر ماهوارهای مشخص شد از سال 2000 در هر دهه بخشهایی از لایه اوزن ترمیم شده. یعنی به میزان یک تا 3درصد. همین گزارش تأکید دارد نیمکره شمالی و منطقه عرض جغرافیایی میانه تا سال 2030 کاملا ترمیم خواهد شد. هرچند بازیابی این لایه در نیمکره جنوبی تا سال 2050 ادامهدار خواهد بود. مناطق قطبی هم تا سال 2060 زمان نیاز دارند تا ترمیم شوند. اگرچه باید به این مسأله توجه داشت که تلاشها از سال 1990 تا 2010 در این زمینه نقش بسزایی داشته. تلاش برای جلوگیری از انتشار 135میلیارد تن از گازهای گلخانهای در جهت محافظت از لایه اوزن و مقابله با تغییرات آبوهوایی.
داستان حذف این موادشیمیایی به اینجا ختم نشد و در ادامه حذف مواد کاربردیتر در برنامه قرار گرفت. موادی همچون کلروفوروکربن که در یخچال و فریزها، آب سردکنها، تهویه مطبوع و کولر خودروها مورد استفاده قرار میگرفت. تتراکلریدکربن هم به عنوان حلال غیرقطبی و بسیار سمی در لیست حذفیها بود. متیل کلروفرم که در حشرهکشها، صنایع یخچالسازی و ساخت تفلون، هالونها مورداستفاده قرار میگرفت هم جزو حذفیات قرار گرفت.
تعهدات کنوانسیون وین و پروتکل مونترال
واقعیت تلخ این است که تخریب لایه اوزن زمین موجب برخورد پرتوهای مضر خورشید به زمین میشود. اتفاقی که موجبات سرعت بخشیدن به گرمایش زمین میشود. این در حالی است که دانشمندان بارها در زمینه گرم شدن زمین هشدار دادهاند. به باور دانشمندان گرم شدن زمین میتواند تلاشها برای ترمیم حفره اوزن حدود ۳۰سال به تعویق بیندازد. درواقع قرار است تا 2050 لایه اوزن ترمیم شود اگرچه گرم شدن زمین این مسأله را سه دهه عقب خواهد انداخت. هرچند به باور کارشناسان هنوز امیدی به ترمیم لایه اوزن است، البته به شرط رعایت تعهدات کنوانسیون وین و پروتکل مونترال. به اعتقاد این کارشناسان اگر کشورهای عضو مصرف مواد مخرب لایه اوزن را طبق برنامه زمانبندیشده حذف کنند، امید به این ترمیم هست. رعایت این پروتکلها باعث میشود چرخه طبیعی تشکیل اوزن به حالت طبیعی خود برمیگردد و حفره لایه اوزن ترمیم شود. البته در شرایط مناسب و مساعد دستکم ۵۰ سال طول میکشد تا این حفره ترمیم شود.