کمبود خون؛ مرگ زندگی 3هزار و 400 نفر
گزارش «شهروند» از وضعیت ذخایر خون تهران و سیستان‌وبلوچستان 2 استانی که در شرایط شکننده به سر می‌برند
لیلا مهداد- حال تهران و سیستان‌وبلوچستان خوب نیست. «او » و «آ» مثبت و منفی کیمیا شده‌اند. «ب» و «آ،ب» هم به سختی گیر می‌آیند. گروه‌های خونی کیمیا شده‌اند تا ذخیر خون 10 استان در وضعیت زرد قرار بگیرد و دو استان هم در وضعیت قرمز باشند. در این میانه اما حال 19 استان خوب است و ذخیر خون‌شان وضعیت سبز به خود گرفته است.
پایتخت این روزها با افزایش تقاضا برای واحدهای خونی روبه‌رو است؛ افزایش 40درصدی. سیستان‌وبلوچستان همچنان از کمبود خون گلایه دارد. استانی با سه‌هزار و 400 بیمار تالاسمی و ثبت آمار هشت‌هزار و 355 تصادف در یک سال.
کمبود خون سیستان‌وبلوچستان در همه گروه‌های خونی
پانصدوهشتاد تا ششصد نفر از دور و نزدیک خودشان را به چابهار می‌رسانند. کیلومترها راه را به جان می‌خرند تا به نوبت خون‌گیری برسند. کیلومترها راه که منتظر جمع‌شدن پول‌های یارانه می‌مانند برای رسیدن به چابهار. سهم‌شان 960سی‌سی است، اما کمبود خون آن را می‌رساند به 200سی‌سی در هربار خون‌گیری.
کمبود خون حالا دیگر دوساله شده؛ خون‌هایی که از زاهدان می‌آیند برای مرهم گذاشتن بر درد بیماران. صحبت از تالاسمی که به میان می‌آید چابهار در رأس می‌نشیند؛ شهری با بالاترین آمار بیماران تالاسمی. «شرایط کمبود خون اسفناک است.» به گفته یکی از فعالان بخش تالاسمی امام علی چابهار بیماران اغلب از روستاهای دور و نزدیک می‌آیند. بیمارانی که تمام امیدشان به پول یارانه‌ای است که آنها را برساند تا چابهار.
«حوت ماجد» از کمبود خون در تمام گروه‌های خونی می‌گوید. کمبودی که قبلا دامن «اومثبت» را گرفته بود و حالا همه‌گیر شده. «کمبود خون باعث شده بیماران به‌جای دو واحد خون یک واحد خون دریافت کنند.» یک واحد کمتر یعنی سر رسید زودتر خون‌گیری. کمبود خون هر 15روز یک‌بار بیماران تالاسمی را راهی بیمارستان امام علی می‌کند. «در شرایط نرمال باید هر 25 یا 28 روز یک‌بار خون‌گیری کنند.»
نیاز تنها بیمارستان امام علی چابهار 60واحد کیسه است برای مصرف روزانه. «اطفال حدود 70سی‌سی خون دریافت می‌کنند. کودکان یک واحد و بزرگسالان دو واحد خون نیاز دارند.» پای کمبود به فرآورده‌های خونی که رسید سازمان خون مبنا را گذاشت بر گرفتن لیست روزانه. «طبق لیست به ما خون می‌دهند. مثلا اگر 20 واحد «اومثبت» نیاز داشته باشیم تنها 10 واحد می‌دهند.»
کمبود نیرو و تیم‌های سیار خون‌گیری دلایل کمبود خون در سیستان‌وبلوچستان
نیاز به خون به شرایط بحران رسیده. بحرانی که از فروردین ماه شروع شده و هنوز هم ادامه دارد. «آمثبت» و «ب‌مثبت» کیمیا شده‌اند، «اومثبت» هم از گذشته در دسترس نبوده. «کمبود خون فروردین‌ماه تنها یک هفته برطرف شد و دوباره برگشتیم به دردسرهای کمبود.»
کرونا که همه‌گیر شدن کمبود خون هم به دردسرهای چابهار اضافه شد. هرچند شرایط نیکشهر و ایرانشهر بهتر از چابهار نیست. رئیس انجمن تالاسمی چابهار می‌گوید نیکشهر حتی سازمان انتقال خون ندارد و این یعنی شرایط بدتر از چابهار.
سهم چابهار از بیماران تالاسمی ششصد و خرده‌ای است، نیکشهر هم 350 بیمار به خود می‌بیند. وضعیت ایرانشهر کمی وخیم‌تر است و باید دغدغه تامین خون حدود 700 بیمار تالاسمی را به دوش بکشد. «نسیم جک» معتقد است تالاسمی در همه رده‌های سنی وجود دارد. از اطفال دو، سه ماهه تا کودکان یکی، دوساله. «به تازگی 20 پرونده جدید تشکیل دادیم برای نوزادان تازه متولد شده.»
نیاز تنها بیمارستان امام علی چابهار 60واحد کیسه است برای مصرف روزانه. «اطفال حدود 70سی‌سی خون دریافت می‌کنند. کودکان یک واحد و بزرگسالان دو واحد خون نیاز دارند.» پای کمبود به فرآورده‌های خونی که رسید سازمان خون مبنا را گذاشت بر گرفتن لیست روزانه. «طبق لیست به ما خون می‌دهند. مثلا اگر 20 واحد «اومثبت» نیاز داشته باشیم تنها 10 واحد می‌دهند.»
کمبود خون که بحرانی شد نیاز بیماران به جایگزین بیشتر از گذشته شد برای خون‌گیری. برادر،خواهر یا پدر و مادر داوطلب شدند برای دادن خون. با همه‌گیری کرونا، کمبود خون در چابهار ماندگار شد. صحبت و جلسه‌های متعدد با سازمان خون و شبکه بهداشت هم جواب نداد تا مشکل رفع شود. «سازمان انتقال خون می‌گوید کمبود نیرو دارد و نمی‌تواند تیم سیار خون‌گیری راه بیندازد.» رئیس انجمن تالاسمی چابهار می‌گوید تیم‌های سیار خون‌گیری که راه بیفتند مشکل کمبود خون حل می‌شود.
بالاترین مصرف خون در کشور مربوط به سیستان‌وبلوچستان است
در تالاسمی بالاترین آمار به نام سیستان‌وبلوچستان ثبت شده است با سه‌هزار و 400 فرد مبتلا به تالاسمی. بیمارانی که هریک به تناسب سن، وزن و شرایط عمومی‌شان به واحدهای خونی نیاز دارند. آمار بالای تالاسمی‌ها باعث شده تا تقریبا سالانه استان نیاز به 77هزار واحد خون داشته باشد.
تصادفات جاده‌ای و زنان و زایمان سیستان‌وبلوچستان هم بالاترین آمار کشوری را به خود اختصاص داده‌اند. دو موضوعی که باعث شده سیستان‌وبلوچستان در مصرف خون صدرنشین استان‌های کشور باشد.
درواقع زاهدان با دوهزار و 781 تصادف شهری بیشترین تصادفات را به خود اختصاص داده است. هرچند شهرستان خاش هم با هزار و 24 تصادف به آمار تصادفات استان می‌افزاید. سیستان‌وبلوچستان سال گذشته حدود هشت‌هزار و 355 تصادف را در آمارها به ثبت رساند. پنج‌هزار و 235تصادف در حوزه شهری و سه‌هزار و 120 تصادف جاده‌ای. تالاسمی، تصادفات و زنان و زایمان عواملی‌اند که مصرف خون سیستان‌وبلوچستان را بالا برده‌اند.
مصرفی خونی که اغلب اوقات در گروه‌های خونی «آ» و «او» دچار کمبوده بوده است. به گفته مدیر کل انتقال خون استان این کمبودها با شرایط کرونا نمود بیشتری یافته است. «با شرایط فعلی به تمام گروه‌های خونی نیاز داریم.»
سیستان‌وبلوچستان سال گذشته حدود هشت‌هزار و 355 تصادف را در آمارها به ثبت رساند. پنج‌هزار و 235تصادف در حوزه شهری و سه‌هزار و 120 تصادف جاده‌ای. تالاسمی، تصادفات و زنان و زایمان عواملی‌اند که مصرف خون سیستان‌وبلوچستان را بالا برده‌اند.
مصرف روزانه 300 تا 400 واحد خونی در سیستان‌وبلوچستان
جاده‌های دوطرفه یکی از عوامل بالا رفتن تصادفات در سیستان‌وبلوچستان است. به گفته سهیلا خسروی این استان به ندرت شاهد جاده‌های یک‌طرفه است. هرچند قاچاق انسان و سوخت هم سهم بسزایی در بالا رفتن تصادفات جاده‌ای و نیاز به خون دارند. «گاهی اوقات در یک تصادف در ارتباط با قاچاق افغانستانی‌ها ما با 18مجروح که نیاز به خون داشته باشند، روبه‌رو هستیم.»
کرمان، تهران، خراسان‌جنوبی و رضوی و سمنان شهرهای معین برای تامین خون سیستان‌وبلوچستان هستند. استان‌هایی که نیاز روزانه این استان را تامین می‌کنند، هرچند در شرایط حاد سایر استان‌ها هم به استان‌های معین اضافه می‌شوند.
خسروی می‌گوید نیاز استان از طریق شبکه خون‌رسانی تامین می‌شود. «همه‌گیری کرونا بر شرایط خونی استان‌های معین تاثیر گذاشته است.» این در حالی است که مصرف خون روند کاهشی نداشته و همچنان بیماران به خون و فرآورده‌های خونی نیاز دارند. «تا به امروز به هر نحوی شده تامین خون داشتیم.» به باور او شرایط با وجود کمبود خون عادی است. اگر شرایط زلزله یا سیل به وجود بیاید، بی‌شک پاسخگویی سخت خواهد شد. آمارهای استان از مراجعه 170 تا 180 نفر برای اهدای خون در استان خبر می‌دهند. اهدای خون‌هایی که پاسخگوی نیاز مصرف 300 تا 400 واحد خون استان نیستند. «نیاز خون‌مان از خود استان تامین نمی‌شود.»
خیال‌تان آسوده در مراکز انتقال خون، کرونا کسی را تهدید نمی‌کند
سیستان‌وبلوچستان حدود 180.726کیلومترمربع مساحت دارد، یعنی به بزرگی سوریه. درواقع این استان بیش از 11درصد وسعت ایران را به خود اختصاص داده است. هرچند به گواه آمارهای رسمی سهم ناچیزی از بزرگراه‌ها و راه اصلی دارد در قیاس پهنا و جمعیتش.
به گفته مدیر کل انتقال خون استان نسبت روستانشینان به شهرنشین‌ها 51 به 49درصد است. روستاهایی که اغلب در مناطق صعب‌العبور سکونت دارند و امکان دسترسی به آنها محدود یا غیرممکن است. اگرچه بخش‌هایی از این استان پهناور فاقد مرکز انتقال خون هستند؛ میرجاوه، نیکشهر، قصرقند، نصرت‌آباد و خاش. خسروی ادامه می‌دهد: «ما دو اتوبوس سیار داریم که روزانه به مناطق مختلف سرکشی دارند.»
سرطان هم از آن دسته بیماری‌هایی است که نیازمند فرآورده‌های خونی است. فرآورده‌هایی که با کاهش اهدای خون به مشکل برمی‌خورند. «در بخش سرطان هم مشکل داریم اما هنوز حاد نشده است.» همه‌گیری کرونا آمار اهداکنندگان ثابت را کاهش داد؛ ترس از ابتلا به کرونا مانع مراجعه اهداکنندگان همیشگی به مراکز شد. اگرچه به گفته خسروی تمام پروتکل‌های بهداشتی در این مراکز به شکل صددرصد رعایت می‌شوند. «مردم اطمینان داشته باشند پرسنل این مراکز به صورت متناوب تحت‌کنترل هستند.»
خسروی ادامه می‌دهد: «مراکز روزانه ضدعفونی و ملافه‌ها با هر مراجعه تعویض می‌شوند.» به باور او اهدای خون مسأله‌ای نیست که به بعد موکول شود چون با سلامت و جان انسان‌ها سروکار دارد. «اهدای خون ضروری است چون با جان آدم‌ها در ارتباط است.»
سه‌میلیون و 600هزار واحد فرآورده‌های نیاز خونی سالانه کشور است. نیازی که توسط سازمان انتقال خون برای بیش از 960 بیمارستان و مرکز درمانی تامین می‌شود. به گفته سخنگوی سازمان انتقال خون بیشترین مشکل سازمان در استان تهران است؛ استانی با 165 بیمارستان و مرکز درمانی. «نزدیک به سه‌هزار واحد خون و فرآورده روزانه از انتقال خون استان تهران درخواست می‌شود.»
کشور سالانه به 3میلیون و 600هزار واحد فرآورده‌های خونی نیاز دارد
سه‌میلیون و 600هزار واحد فرآورده‌های خونی نیازسالانه کشور است. نیازی که توسط سازمان انتقال خون برای بیش از 960 بیمارستان و مرکز درمانی تامین می‌شود. به گفته سخنگوی سازمان انتقال خون بیشترین مشکل سازمان در استان تهران است؛ استانی با 165 بیمارستان و مرکز درمانی. «نزدیک به سه‌هزار واحد خون و فرآورده روزانه از انتقال خون استان تهران درخواست می‌شود.»
بشیر حاج‌بیگی ادامه می‌دهد: «تنها 17درصد اهداکنندگان کشور در استان تهران هستند. این در حالی است که مصرف خون در مراکز درمانی تهران 25درصد خون‌های اهدایی است.» به گفته حاج‌بیگی استان‌های مازندران،گیلان،خراسان‌رضوی و آذربایجان‌شرقی هم در زمره استان‌های پرمصرف خون و فرآورده‌ها هستند. «با کاهش اهدای خون روبه‌رو هستیم.» حاج‌بیگی معتقد است استان سیستان‌وبلوچستان، یزد و اصفهان مشکل کمبود خون دارند. «در استان هرمزگان میزان اهدای خون کاهش پیدا کرده است. اگرچه در استان تهران میزان مصرف خون و فرآورده بسیار افزایش یافته است.»
به گفته سخنگوی سازمان انتقال خون 20درصد خون اهدایی کشور صرف بیماران خاص می‌شود. بیماران سرطانی و بیماری‌هایی که خونریزی‌دهنده ارثی هستند نیاز به پلاکت دارند. بیماران سوختگی و بیماران کبدی هم نیاز به پلاسما دارند. حاجی‌بیگی ادامه می‌دهد: «با شروع کرونا در کشورها 30 تا 40درصد کاهش مراجعه و 30درصد کاهش اهدای خون را کشورها تجربه کردند.» البته در ایران گویی شرایط کمی متفاوت بوده و در پایان سال 99 تنها 8درصد کاهش اهدای خون اتفاق افتاده است.
با فروکش موج‌های کرونا تقاضا برای فرآورده‌های خونی افزایش می‌یابد
گروه‌های خونی مثبت 90درصد جمعیت را دربرمی‌گیرند و تنها 10درصد جمعیت گروه خونی منفی دارند. 33،34درصد مردم او مثبت و 27درصد آمثبت هستند، 23درصد هم ب و آب مثبت هستند. او منفی 3 تا 4درصد، آ منفی 3درصد، ب منفی 2درصد و آ ب منفی به‌عنوان نادرترین گروه خونی کشور تنها یک درصد از اهداکنندگان خون را تشکیل می‌دهند.
استان تهران به‌عنوان پایتخت بالاترین عمل‌های جراحی تخصصی و فوق‌تخصصی را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که بیماران بسیاری از سایر استان‌ها به مراکز درمانی تهران معرفی می‌شوند. اگرچه در یک ماه اخیر عمل‌های جراحی افزایش را تجربه کرده‌اند، بنابراین تقاضا برای مصرف خون افزایش پیدا کرده است.
درواقع با فروکش کردن موج‌های کرونا مصرف فرآورده‌های خونی افزایش را تجربه می‌کنند. اگرچه این افزایش بعد از موج پنجم نمود بیشتری نسبت به سایر پیک‌ها داشته است. به گفته سخنگوی سازمان انتقال خون آمار جراحی‌های غیراورژانسی هم افزایش داشته‌اند. جراحی‌هایی که به تناسب درخواست فرآورده‌های خونی را بالا برده است. استان تهران به تنهایی با افزایش این جراحی‌ها با افزایش 40درصدی تقاضای فرآورده‌های خونی روبه‌رو بوده است.