«در 10 سال گذشته، به خصوص در تهران، شاهد افزایش صعود به قله‌های شمیران توسط افرادی که دوره‌های تخصصی کوهنوردی را طی نکرده‌اند، هستیم.»
این مقدمه‌ای است که «محمد خادم‌الشیخ» عضو تیم امداد هوایی جمعیت هلال‌احمر به زبان می‌آورد، تا از دردسرهایی که در این سال‌ها گریبان امدادرسانی با بالگرد را گرفته، حرف بزند.
او که بیشترین امدادرسانی با بالگرد در جمعیت هلال‌احمر را به نام خود ثبت کرده، می‌گوید: «نزدیک‌بودن منطقه کوهستانی شمیران و دماوند به تهران، باعث شده تا صعودهای غیراصولی به این کوهستان در سال‌های گذشته بیشتر شود.
افراد بدون آموزش‌های تخصصی صخره‌نوردی، کوهنوردی و سنگ‌نوردی، بدون توجه به رعایت نکات لازم پا به کوهستان می‌گذارند و به همین دلیل آمار حوادث کوهستان در این سال‌ها هم بیشتر از قبل شده است.
به همین نسبت آمار ماموریت‌های بالگرد هلال‌احمر در حوادث کوهستان هم بالا رفته است.» امداد هوایی در کوهستان با همه دشواری‌هایش، روی دیگری دارد که خادم درباره آن صحبت می‌کند.
درخواست‌های غیرضروری برای اعزام بالگرد، معضل مهمی است که تیم امداد هوایی در این روزها با آن روبه‌رو شده. خادم‌الشیخ می‌گوید: «افرادی که دچار حادثه شده‌اند، از روی اضطراب ممکن است درخواست اعزام بالگرد داشته باشند، در حالی که شرایط برای چنین ماموریتی فراهم نباشد یا استفاده از بالگرد ضرورت نداشته باشد.
حتی با مواردی روبه‌رو بودیم که فرد یا افراد حادثه‌دیده گزارش‌های اغراق‌شده‌ای از وضعیت ارایه می‌کنند که حتما برای کمک به آنها بالگرد اعزام شود.»
این در حالی است که هزینه یک سورت پرواز بالگرد جمعیت هلال‌احمر برای امداد کوهستان، تقریبا 70میلیون تومان هزینه دربردارد؛ هزینه‌هایی مثل بیمه، استهلاک، سوخت، حق پرواز خلبان و … .
عملیات امداد هوایی در ایران، مثل هر امدادرسانی دیگر، رایگان است و هزینه‌ای برای افراد حادثه‌دیده دربرندارد. در حالی که به گفته خادم در سایر کشورها کوهنوردان باید قبل از صعود، خود را در برابر حوادث بیمه کنند و هزینه‌ای سنگین بپردازند تا در صورت بروز حادثه بتوانند از خدمات امدادی استفاده کنند
کتک می‌خوریم
دردسرهای امداد هوایی به همین‌جا ختم نمی‌شود. امدادگرانی که در ماموریت‌های کوهستان به زحمت و با پذیرفتن ریسک عملیات خود را به محل حادثه می‌رسانند، گاهی از طرف مصدومان یا اطرافیان آنها مورد بی‌مهری هم قرار می‌گیرند.
نداشتن آگاهی از شرایط پرواز بالگرد یکی از دلایل رخ دادن این اتفاق است. خادم‌الشیخ می‌گوید: «برای اعزام بالگرد امداد شرایط خاصی باید فراهم شود. مثل مساعدبودن شرایط جوی. مه‌آلود بودن هوا، بارندگی و همچنین تاریکی هوا از موانع پرواز بالگرد هستند.
در هیچ جای دنیا بالگرد در ساعات تاریکی شب، برای امداد کوهستان اعزام نمی‌شود. از طرف دیگر وقتی حادثه به مرکز کنترل و هماهنگی عملیات هلال‌احمر گزارش می‌شود، کارشناسان این مرکز با بررسی وضعیت، تشخیص می‌دهند که برای این حادثه نیاز به اعزام بالگرد هست یا نه!
بعضی از این ماموریت‌ها هیچ نیازی به حضور بالگرد ندارند و با امداد زمینی راحت‌تر و بهتر می‌توان آن را به سرانجام رساند.
یا گاهی هیچ اطلاعی از محل دقیق حادثه نداریم. برای مثال فقط اعلام می‌کنند که حادثه در دماوند رخ داده. در حالی که دماوند قله‌ای مخروطی با چهار جبهه اصلی است. جستوجو در این منطقه بدون دانستن هیچ مختصات و مشخصات دیگری، مثل جست‌وجوی سوزن در انبار کاه است.»
با این حال تجربه ساعات سخت بعد از حادثه و اضطراب ناشی از آن، مصدومان و خانواده و اطرافیان آنها را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد. خادم می‌گوید: «گاهی افراد حادثه‌دیده یا خانواده‌هایشان بدون توجه به وضعیت پرواز، توقع دارند که در همان لحظه بالگرد برای امدادرسانی بپرد.
در حالی که این خلبان است که با بررسی وضعیت، تصمیم قطعی برای پرواز را می‌گیرد و اگر امکان آن وجود نداشته باشد، به هیچ عنوان بالگرد به پرواز در نخواهد آمد. بارها شده که در شرایط مشابهی، وقتی به محل حادثه رسیدیم، مصدومان یا دیگران رفتار تندی با ما داشته‌اند.
حتی پیش آمده که از مردم کتک بخوریم. اما آنچه در این سال‌ها در امدادرسانی هلال‌احمر یاد گرفته‌ایم این است که در مقابل این رفتارهای هیجانی و پرخاشگری‌ها سکوت و دیگران را درک کنیم.»
پیش‌بینی حادثه و بیمه
عملیات امداد هوایی در ایران، مثل هر امدادرسانی دیگر، رایگان است و هزینه‌ای برای افراد حادثه‌دیده دربرندارد. در حالی که به گفته خادم در سایر کشورها کوهنوردان باید قبل از صعود، خود را در برابر حوادث بیمه کنند و هزینه‌ای سنگین بپردازند تا در صورت بروز حادثه بتوانند از خدمات امدادی استفاده کنند.
در غیر این صورت و در صورت وقوع حادثه، برای اعزام بالگرد یا خودرو و تیم امداد، هزینه سنگینی از افراد گرفته می‌شود. خادم می‌گوید: «کوهنوردان در همه جای دنیا این هزینه بیمه را پیش‌بینی می‌کنند، ولی امداد در ایران رایگان است.
به همین دلیل حتی در کوچک‌ترین حوادثی که نیاز به بالگرد یا اعزام تجهیزات چندانی ندارد، درخواست‌های زیادی دارند. در سال‌های گذشته از تماس‌های غیرضروری در اورژانس و آتش‌نشانی صحبت زیاد شده. اما کمتر کسی از فرهنگ‌سازی در زمینه کاهش تماس‌های غیرضروری در هلال‌احمر صحبت می‌کند.»
ریسک جستوجو در کوهستان
شرایط سخت امدادرسانی در کوهستان و عملیات جستوجو را افرادی به خوبی درک می‌کنند که از نزدیک شاهد تلاش امدادگران باشند. جست‌وجوی پیکر افرادی که در کوهستان مفقود شده‌اند، در روزهای برفی و زمان بارش، نه‌تنها به زمان بیشتری نسبت به دیگر وقت‌ها نیاز دارد، بلکه ریسک جستوجو را هم برای اعضای تیم بیشتر می‌کند.
گاهی با مواردی روبه‌رو بودیم که فرد یا افراد حادثه‌دیده گزارش‌های اغراق‌شده‌ای از وضعیت ارایه می‌کنند که حتما برای کمک به آنها بالگرد اعزام شود
با این حال آنچه به امدادگران انگیزه لازم برای جستوجو می‌دهد، آرامش دادن به خانواده‌های این افراد است. یکی از مهم‌ترین ماموریت‌های سخت کوهستان و حضور در امداد هوایی برای خادم، عملیات جست‌وجوی سرنشینان هواپیمای تهران-یاسوج است که در ارتفاعات دنا سقوط کرده بود.
خادم می‌گوید: «پیدا کردن هواپیمای سقوط‌کرده در ارتفاع 4هزار متری و در سرما و برف آن منطقه، عملیاتی بسیار دشوار بود و روزها تیم‌های جستوجو را درگیر عملیاتی سخت کرده بود. بالگرد به دلیل شرایط بد جوی امکان پرواز نداشت و منطقه‌ای که پرواز در آن انجام می‌شد هم از شرایط خوبی برخوردار نبود.
با این حال خانواده‌ها با عصبانیت امدادگران و خلبان‌ها را خطاب قرار می‌دادند و فشار زیادی به تیم وارد می‌شد. بعد از پیدا شدن لاشه هواپیما هم امدادگران ساعت‌ها در شرایط بسیار سخت به جستوجو و انتقال جسدها مشغول بودند. اما وقتی چند نفر از اعضای خانواده‌های بی‌قرار را به بازدید هوایی از منطقه بردیم، آرام‌تر شدند و از ما عذرخواهی کردند.»
و از خطرهایی می‌گوید که جان امدادگران و نجاتگران را برای جست‌وجوی پیکر کشته‌شدگان کوهستان به خطر می‌اندازد.
امداد هوایی و جستوجو در کوهستان روی دیگری هم دارد؛ نمونه‌اش اعلام مفقودی یک کوهنورد در توچال است که 3سه شبانه‌روز تیم‌های امدادی را درگیر خود کرده بود و در نهایت مشخص شد این حادثه اصلا صحت نداشته. درواقع فردی که گم‌شدنش اعلام شده بود، فردای اعلام حادثه از کشور خارج شده بود.