قانون هست، بودجه و ضمانت نیست

کامران عاروان، مدیرعامل جامعه معلولان ایران در این نشست در صحبت‌هایی با محوریت ابعاد فرهنگی اشتغال معلولان به افزایش چشمگیر بیکاری در میان معلولان در دوران همه‌گیری اشاره کرد: «بیکاری معلولان تا قبل از کرونا بالای 40 درصد بود؛ این رقم بعد از همه‌گیری کرونا قطعا از 60 درصد هم بیشتر شده است. وضعیت معلولان در ایران اصلا ایده‌آل نیست، بسیاری از سازمان‌ها متاسفانه وقتی می‌خواهند تعدیل نیرو کنند، اولویت آنها، فرد معلول است. اگر با تاکسی اینترنتی سفر رفته باشید تعداد بسیار زیادی از معلولان ضایعه نخاعی هستند که بیکار شده و کار رانندگی می‌کنند در حالی اصلا برایشان خوب نیست ساعت‌های طولانی پشت فرمان بنشینند؛ ولی چاره دیگری ندارند.»

چرا آمار دقیقی از معلولان نداریم؟

عاروان گفت: «آمار جهانی می‌گوید 10 درصد مردم کل دنیا معلول هستند. در ایران ولی ما همیشه یک چالش آماری داریم و عنوان‌های معلولان حذف می‌شود و هیچ آماری درباره اینکه ما الان چند معلول نابینا، چند معلول ناشنوا یا چند معلول ذهنی داریم نمی‌دهند. سازمان بهزیستی آماری می‌دهد که مخصوص معلولان تحت‌پوشش خودش است. آخرین آمار بهزیستی مربوط به سال 1398 می‌شود که یک میلیون و 700 هزار معلول تحت‌پوشش را معرفی کرده که از این تعداد 200 هزار نابینا، 650 هزار معلول جسمی- حرکتی و 142 هزار معلول مزمن روانی داریم و 398 هزار نفر معلول ذهنی هستند.»

طبیعی است که در این میان حتی آماری از درصد بیکاری معلولان در دست نباشد؛ عاروان تاکید کرد نمی‌دانیم چند معلول شاغل درآمد ثابتی دارند و چند درصد درآمد متغیر؛ چه تعداد دستفروش هستند؟ با این‌حال بررسی سازمان‌های مردم‌نهاد نشان می‌دهد که اوضاع بیکاری در میان معلولان اصلا نرمال نیست و ما هرروز با معلولانی مواجه می‌شویم که بیکار می‌شوند.

به آنها می‌گویند نه! نمی‌توانی از پس این کار بربیایی

او با تاکید بر اینکه صرفا اشتغال دغدغه معلول نیست، ادامه داد: «بعد از اشتغال هم نمی‌توان گفت مشکلات یک معلول و خانواده‌اش حل شده حتی آنهایی که شاغل هستند هم حقوق‌های مکفی دریافت نمی‌کنند. بسیاری از معلولان حقوق کمتر از مصوب وزارت کار می‌گیرند. من معلولی را می‌شناسم که 15 سال در سازمانی مشغول به‌کار بوده با حقوق کمتر از معمول و در این مدت نه حقوقش بر اساس مصوبات رسمی اضافه شده و نه تبدیل وضعیت شده است. مشکلات معلولان زیاد است. این افراد ثبات و امنیت شغلی ندارد؛ ارتقای شغلی در معلولان بسیار کم است. ما معلولانی داریم با تحصیلات تکمیلی عالی و مدرک دکترا ؛ همین افراد وقتی می‌خواهند پست‌های کارشناسی و بالاتر را دریافت کنند به آنها گفته می‌شود؛ نه ! برای تو سخت است و نمی‌توانی از پس این کار بربیایی.»

قبل از بازنشسته شدن از کار افتاده می‌شوند

عاروان توضیح داد: «این در حالی است که ما مدیرانِ معلولی داریم که در بخش‌های خصوصی بسیار خوب کار می‌کنند. کارخانه‌دارهایی را می‌شناسم که معلول هستند و 50-40 کارمند و کارگر را اداره می‌کنند. معلول هیچ توانمندی کمی نسبت به فرد سالم ندارد. معلولان حتی تلاش بیشتری برای انجام وظایف کاری خود به بهترین نحو انجام می‌دهند. برای اینکه خودشان را نشان دهند، دو سه برابر کار می‌کنند و در این راه حتی به خودشان آسیب می‌زنند.»

اعلام دو خبر نویدبخش برای توان‌یاب‌ها ؛تشکیل کمیته مخصوص اشتغال معلولان در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و تشکیل فراکسیون دفاع از حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی

این فعال حوزه اشتغال معلولان با بیان اینکه معلولان بعد از 20 سال دچار فرسایش شدید بدنی می‌شوند و برای استفاده از تسهیلات بازنشستگی به سد خلأهای قانونی و سازوکارهای غلط می‌خورند، ادامه داد: «معلول شاغل حتی برای بازنشستگی هم مشکل دارد. خیلی از آنها بعد از سال‌ها کار قبل از اینکه بازنشست شوند از کار افتاده می‌شوند آن هم با همان حقوق حداقلی.»

اشتغال 3 هزار نفری غرق در دریای بیکاری 700 هزار نفری

چالش‌های آماری، موضوعی است که عاروان مجددا تاکید می‌کند: «آمارهایی که از طرف بهزیستی از روند اشتغال معلولان عنوان می‌شود اصلا چشمگیر نیست. در مصاحبه‌ای عنوان شد ما 700 هزار معلول بیکار داریم . از طرفی آماری که خود سازمان بهزیستی عنوان می‌کند، در سال 99، 3 هزار و 500 نفر اشتغال یافته به شیوه اشتغال دستمزدی داشتیم؛ این هم آماری است که بهزیستی می‌دهد. این 3 هزار و 500 نفر شاغل روزمزد در دریای بیکاری معلولان غرق می‌شوند.

زمانی که از معلول بیکار صحبت می‌کنیم باید به هزینه‌های توانبخشی، هزینه‌های حمل‌ونقل و معیشت آن را حساب کنیم و در یک مجموعه ببینیم چه هزینه‌ای برای خانواده و جامعه دارد.»

با بال شکسته پر کشیدن هنر است

محمدرضا هادی‌پور، کارآفرین حوزه معلولان است که در این نشست درباره سختی‌های معلولان برای کاریابی صحبت کرد. او با خواندن یک بیت شعر صحبت‌هایش را شروع کرد «با بال شکسته پر کشیدن هنر است؛ این را همه پرندگان می‌دانند. در شهر قزوین سال 74، یادم است که برای کاری وارد کارخانه شیشه قزوین شدم به سختی خودم را دفتر مدیر رساندم؛ مدیر به محض دیدن من که با عصا راه می‌رفتم، گفت ما نمی‌توانیم به شما کمک کنیم که من گفتم نه اشتباه نکنید من آمده‌ام به شما کمک کنم.»

او با اشاره به اینکه خوشبختانه در طول دهه‌های گذشته نگاه‌ها به موضوع معلولان نسبتا تغییر کرده ، ادامه داد: «فعالیت سمن‌های بسیاری در حوزه اشتغال معلولان گواه این مطلب است. به‌طوری که در حال حاضر، روزی نیست که شرکت‌های مختلف به من زنگ نزنند و بگویند پذیرای توان‌یاب‌های عزیز هستند و اگر افرادی را می‌شناسید به ما معرفی کنید.»

  معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با بیان اینکه افراد توان‌یاب و معلول دارای ویژگی‌هایی هستند که افراد سالم ندارند، افزود: «براساس یک منطق و تجربه می‌توان گفت که بعضی از مسئولیت‌ها و مشاغل را افراد معلول بهتر از افراد سالم انجام می‌دهند و این دلیل بر تمرکز تقویت توانایی‌های معقول توان‌یابان است و این در حالی است که مشاغلی داریم که ویژگی‌ها و مشخصه‌های خاصی را برای فرد داوطلب نیاز دارد و متناسب با شرایط معلولان است.»

12 آذر روز جهانی معلولان است. نشست هم‌اندیشی حمایت از اشتغال معلولان به این امید برگزار شد که بتواند گره‌ای را از مشکلات این قشر عزیز جامعه باز کند. هادی‌پور با تاکید بر اینکه قانون جامع حمایت از معلولان در سال 97 در مجلس شورای اسلامی تشکیل شد، تاکید کرد: «اما هنوز فراکسیون دفاع از حقوق معلولان در خانه ملت نداریم.»

اگر به پیوست معلولان توجه شود

هادی‌پور به مشکلات معلولان در زندگی روزمره اشاره کرد و گفت: «اگر برای هر طرح پروژه‌ای اعم از آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای و طرح‌های شهری و حمل‌ونقل و مراکز تفریحی و … یک پیوست معلولان دیده و در نظر گرفته شود، بسیاری از مشکلات این عزیزان حل می‌شود. مثلا برای آزمایش دادن و دکتر رفتن در معابر شهری نامناسب و ساختمان‌هایی که آسانسور ندارند، گرفتار نمی‌شوند.»

در فصل 7 قانون تامین اجتماعی آمده است که معلولان شاغل باید یک تا 6 سال زودتر بازنشست شوند. به گفته هادی‌پور نهادهای زیرمجموعه دولت این بند را اجرا می‌کنند و حق و حقوق معلول را می‌پردازند اما در بخش خصوصی این بودجه برای زودتر بازنشست شدن معلول شاغل در نظر گرفته نشده. اگر این فصل به‌درستی اجرا شود 50 هزار معلول بازنشست می‌شوند.

تشکیل کمیته مخصوص اشتغال معلولان در وزارت تعاون

«وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در موضوع معلولان و دغدغه‌های آنها، دغدغه جدی دارد و پیگیر موضوعات است.» معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به نمایندگی از این وزارتخانه در نشست روز جهانی معلولان یک خبر نویدبخش داد: «کمیته مخصوص اشتغال معلولان زیر نظر مستقیم این معاونت با محوریت مهارت‌یابی، شناسایی و کاریابی تشکیل می‌شود و در هفته پیش‌رو اولین جلسه این کمیته مخصوص اشتغال این قشر با حضور همه دستگاه‌های مرتبط و سازمان‌های مردم‌نهاد تشکیل می‌شود تا همه ظرفیت‌ها و نواقص شناسایی شود.»

او با تاکید بر اینکه کمیته مدنظر باید دارای سه رکن باشد تا بتواند به هدف‌های در نظر گرفته شده و نیازهای جامعه معلولان دست پیدا کند، تاکید کرد: «رکن مهارت‌یابی و مهارت‌سازی با کمک و حمایت سازمان فنی‌وحرفه‌ای کشور، رکن شناسایی با در نظر گرفتن جانب عرضه و تقاضا با کمک و حمایت سازمان بهزیستی کشور و رکن کاریابی با حمایت و کمک سازمان بهزیستی کشور و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در عرصه معلولان از ارکان مهم کمیته اشتغال معلولان خواهد بود.»

تصور اینکه معلول نمی‌تواند، غیرمنطقی است

بیرانوند ادامه داد: «موضوع حمایت و اشتغال معلولان جزو رویکردهای ویژه وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی است. بر همین اساس در نظر داریم برای هر فرصت اشتغال جانب عرضه کالا و تقاضای بازار را منطقی و علمی بسنجیم. داده‌های مرحله اول را تحلیل و بررسی کنیم و براساس داده‌ها برنامه‌های ایجاد فرصت‌های شغلی را سیاست‌گذاری و اجرایی کنیم. در مورد فضای اشتغالزایی، معاونت توسعه اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بر اساس تحلیل‌هایی که در بازار کار صورت می‌دهد، برنامه‌ریزی‌ها صورت می‌گیرد.»

او با بیان اینکه افراد توان‌یاب و معلول دارای ویژگی‌هایی هستند که افراد سالم ندارند، افزود: «براساس یک منطق و تجربه می‌توان گفت که بعضی از مسئولیت‌ها و مشاغل را افراد معلول بهتر از افراد سالم انجام می‌دهند و این دلیل بر تمرکز تقویت توانایی‌های معقول توان‌یابان است و این در حالی است که مشاغلی داریم که ویژگی‌ها و مشخصه‌های خاصی را برای فرد داوطلب نیاز دارد و متناسب با شرایط معلولان است.»

بیرانوند گفت: «عده‌ای تصور می‌کنند معلولان نمی‌توانند شاغل باشند و صرفا باید مصرف‌کننده و دریافت‌کننده حمایت‌های اجتماعی باشند، بسیار غیرمنطقی است. وظیفه تطبیق شرایط شغلی و شرایط جسمی فرد شاغل بر عهده بهزیستی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.»

به گفته معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یکی از مصوبات شورای‌عالی اشتغال که آخرین جلسه‌اش اخیرا به ریاست رئیس‌جمهوری بر گزار شد، این بود که همه سیاست‌هایی که قرار است اجرایی شود، پیوست اشتغال داشته باشند. در این بستر چه بهتر از اینکه در تدوین پیوست اشتغال، پیوست اشتغال معلولان هم دیده و گنجانده شود.

مسئولانی داریم که شناخت کافی از معلول ندارند

«رحیم سرهنگی» مدیرکل توسعه کارآفرینی و بهره‌وری نیروی کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، «زهره الهیان» و «فاطمه قاسمپور» نمایندگان مجلس شورای اسلامی، «سوده نجفی» نماینده شورای اسلامی شهر تهران نیز در این نشست حضور داشتند و در کنار فعالان و نمایندگان سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در عرصه اشتغال معلولان نکاتی را از جانب مسئولیت خود عنوان کردند.

 طبیعی است که در این میان حتی آماری از درصد بیکاری معلولان در دست نباشد؛ مدیرعامل جامعه معلولان ایران تاکید کرد نمی‌دانیم چند معلول شاغل درآمد ثابتی دارند و چند درصد درآمد متغیر؛ چه تعداد دستفروش هستند؟ با این‌حال بررسی سازمان‌های مردم‌نهاد نشان می‌دهد که اوضاع بیکاری در میان معلولان اصلا نرمال نیست و ما هرروز با معلولانی مواجه می‌شویم که بیکار می‌شوند.

سوده نجفی، نماینده شورای شهر تهران گفت: «موضوعی که باید درباره معلولان روی آن تاکید شود این است که مسئولان ما شناخت کافی از معلولان و افراد توان‌یاب ندارند و چون این شناخت را ندارند، قطعا در سیاست‌گذاری‌ها و خط‌مشی‌گذاری‌ها و حتی نظارت‌ها نمی‌توانند آنطور که شایسته این افراد است، عمل کنند. درخواست من از مسئولان حاضر در این جلسه و همه مدیران سازمان‌های مرتبط با حمایت از معلولان این است که در کنار احصای مشکلات و دغدغه‌های معلولان به ارایه راهکار عملیاتی و کاربردی بپردازند.»

او تاکید کرد: «کسانی که از نزدیک شاهد مشکلات این قشر هستند، حتما باید در کنار بیان مسأله به ارایه راهکار عملیاتی هم بپردازند.»

انباشت قوانینی که ضمانت اجرایی ندارد

نجفی از انباشت قوانینی یاد کرد که پشت درهای بسته مانده است. «قانون داریم، ولی متاسفانه ضمانت اجرایی ندارد و نظارت کافی برای اجرای قانون در جامعه دیده نمی‌شود. وقتی قانون حمایت از معلولان را نگاه می‌کنیم، در بندبند آن سازمان فنی‌وحرفه‌ای، وزارتخانه‌ها، شهرداری و دیگر سازمان‌ها همه مکلف به توجه به حقوق معلولان شده‌اند. یعنی قانون به اندازه کافی وجود دارد، اما ضمانت اجرایی نه.»

این عضو شورای شهر تهران با تاکید بر لزوم انجام یکسری مطالعات تطبیقی در الگوهای موفق کشورهای توسعه‌یافته در حمایت از معلولان ادامه داد: «الگوهای موفق کشورهای جهان می‌تواند در کشور ما بومی‌سازی و اجرایی شود. به عنوان مثال در ژاپن و آلمان اگر کارفرمایان کمتر از حد نصاب سهمیه پیش‌بینی‌شده به نسبت فرصت‌های شغلی در استخدام معلولان و افراد ناتوان تعلل کنند، جریمه می‌شوند.»

گنجاندن پیوست معلولان در بودجه‌های شورای شهر، نویدی بود که نجفی در این نشست داد: «من به عنوان رئیس کمیسیون سلامت شورای شهر در بندبند بودجه شورا از حمل‌ونقل عمومی و فضای شهری و مناسب‌سازی مترو و اتوبوس و غیره نگاه ویژه‌ای به معلولان خواهم داشت. به علاوه طرحی با عنوان حمایت از حقوق افراد دارای معلولیت مصوب سال 93  در شورای اسلامی شهر تهران داشته‌ایم که 27 ماده درخصوص معلولان داشته؛ یعنی این نقشه راه وجود دارد و امیدوارم ضمانت اجرایی داشته باشند. از ما بخواهید تا نظارت کافی را بر اجرای طرح‌ها داشته باشیم.»

دکتر صاحب، مدیر کل سلامت شهرداری تهران نیز در این نشست از خانه‌های سلامت در نواحی، مناطق و محلات تهران گفت که کانون‌هایی در آن تعریف شده است. «این کانون‌ها به‌طور اختصاصی به موضوعات خاص می‌پردازند و خوشبختانه اخیرا ساماندهی بسیار خوبی صورت گرفته و دبیرخانه اختصاصی افراد دارای معلولیت راه‌اندازی شده و ما به دنبال خوب‌شدن حال معلولان هستیم.»

تشکیل فراکسیون دفاع از حقوق معلولان در مجلس

زهره الهیان و فاطمه قاسم‌پور نمایندگان مجلس شورای اسلامی در حمایت از دغدغه‌های معلولان در این نشست حضور داشتد. الهیان گفت: «باید تلاش کنیم مطالبات واحد شود، چراکه تجربه نشان داده پراکندگی باعث می‌شود به همه مطالبات رسیدگی نشود. یک مطالبه معلولان را که اشتغال مهم‌ترین آنهاست، برای امسال پیگیری کنیم تا به دیگر دغدغه‌های این عزیزان برسیم.»

تشکیل فراکسیون دفاع از حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی خبری بود که فاطمه قاسم‌پور در نشست روز جهانی معلول داد و خطاب به همه دلسوزان این حوزه توصیه کرد تداوم مطالبه‌گری می‌تواند موضوعات را به سرانجام برساند.