احمدمیرزا، آخرین میراث‌دار آقامحمدخان

شهروند آنلاین| در این دیالوگ مشهور از فیلم «کمال الملک» اثر جاودان علی حاتمی، نام 4 شاه که روی هم 77 سال بر ایران سلطنت کردند را می‌توان مشاهده کرد. سه شاه جا افتاده از فهرست نیز آقامحمدخان، فتحعلی شاه و محمدشاه هستند که جمیعاً صدر تا ذیل سلسله قاجار یا قاجاریان را تشکیل می‌دهند.

این 7 نفر از 1175 تا 1304 خورشیدی به مدت 129 سال بر ایران حکم راندند. سلسله‌ای که در هرج و مرج بعد از مرگ کریم‌خان زند با ظهور آقامحمدخان پسر محمدحسن خان اشاقه‌باش و تاجگذاری او در سال 1175 خورشیدی سنگ بنایش گذاشته شد، تا 9 آبان 1304 خورشیدی که با رأی موافق مجلس شورای ملی به ماده واحده خلع قاجاریه، برای همیشه منقرض اعلام شد.

اما 92 سال پیش، برابر 9 اسفند 1308 خورشیدی، احمدشاه، هفتمین و آخرین پادشاه از دودمان قاجار، ۴ سال و ۴ ماه پس از اعلام انقراض این سلسله، در 33 سالگی در پاریس درگذشت. احمدمیرزا دومین پسر محمدعلی‌شاه و نخستین فرزند پسر او از ملکه جهان بود که در دوره ولیعهدی پدرش در تبریز به دنیا آمد (بر طبق رسمی قدیمی، ولیعهدهای سلسله قاجار به عنوان حاکم تبریز ساکن این شهر می‌شدند) و پس از فتح تهران توسط مشروطه‌طلبان و خلع محمدعلی‌شاه، توسط مجلس عالی رجال و بزرگان مملکت در نوجوانی به سلطنت رسید.

تا رسیدن احمدمیرزا به سن بلوغ و تاج‌گذاری در تابستان 1293 خورشیدی، نخست علیرضاخان عضدالملک و سپس ابوالقاسم ناصرالملک که هر دو از سران و بزرگان ایل قاجار بودند در مقام نایب‌السلطنه رتق و فتق امور مملکت را بر عهده داشتند. از بررسی خاطرات رجال آن دوران چنین بر می‌آید که احمدشاه بر خلاف اسلاف خود، فردی اهل مطالعه، دارای تفکر سیاسی و از وضعیت جهان نسبتا آگاه بود. سیاست‌ می‌شناخت و بازی‌های آن را می‌دانست، ولی وسیله و امکانات او محدود بود. نه ارتشی قابل ملاحظه داشت و نه پول کافی در خزانه.

او پس از وانهادن سلطنت، زندگی در عزلت پاریس را برگزید و تا جایی فراموش شد که در تشییع جنازه‌اش هیچ یک از مقامات دولتی حکومت وقت ایران حضور نداشتند، گویی هیچگاه احمدشاه نامی بر این مملکت حکم نرانده است. از میان سلاطین قاجار نخست مظفرالدین شاه به دلیل امضاء فرمان مشروطه و سپس احمدشاه به دلیل مقاومت هرچند بی‌حاصل در برابر استبداد رضاخانی، نامی ورای دیگر پادشاهان این دودمان برای خود دست و پا کردند. پیکر او را پس از وفات به شهر کربلا منتقل و دفن کردند.