کارنامه خورش

«کارنامه خورش» گرچه به مسائل آشپزی پرداخته اما بی‌گمان اثری تاریخی است، زیرا تاریخ فقط تاریخ سیاسی نیست. در واقع کتاب «کارنامه خورش» هم حاوی اصول و قواعد آشپزی و فواید غذاها و خوراکی‌ها است، هم رخدادهایی سیاسی و اجتماعی؛ رویدادهایی که شاید از این دیدگاه هرگز مطرح نشده‌؛ نمونه‌هایی نظیر زندانی ‌شدن نویسنده در زمان محمدشاه، ماجراها و وقایع دیدار او با پدرش، برکناری او از حکومت به‌خاطر دشمنی، شورش شاهسون‌ها، دیدارش با رئیس شاهسون‌ها، آشنایی با خارجی‌های تبریز و ماجرای بازگشت او به امور دیوانی و حواشی آن. «کارنامه خورش» را در واقع باید از جمله آثار ارزشمند این شاهزاده دانست که به شکلی بسیار ظریف، تاریخ، ادبیات و سرگرمی را با یکدیگر تلفیق کرده و به بهانه آموختن آنچه سفره‌های قاجاریان را زینت می‌داد، ناگفته‌های بسیار گفته است.

نادرمیرزا و همسرش ـــ که در تمام کتاب با الفاظی همچون کدبانو، بانوی سرای، بانوی من و خانه‌خدای خطاب شده است ـــ تمام خوراک‎های مرسوم زمان خودشان را با تقسیم‌بندی دقیق، یک‌یک برمی‌شمرند. نادر میرزا در این کتاب انواع غذاها را در 9 فصل دسته‌بندی کرده و دستور تهیه‌ی آن‌ها را آورده است. این دستورپخت‌ها اغلب به شکل گفت‌وگویی میان نویسنده و همسرش نوشته شده و در کنار آن بسته به نوع غذا و ذوق و دانش نادرمیرزا حکایت، داستان، شعر، تاریخ، خواص غذا، زمان مناسب برای خوردن و شیوه‌ تهیه‌ آن در فرهنگ‌های دیگر هم آمده است. بسیاری از کلمات و اصطلاحاتی که در این کتاب به کار رفته‌، با ورود و گسترش واژگان بیگانه فراموش شده‌ و یادآوری آن‌ها، غنای زبان فارسی را در توصیف جزئیات زندگی روزمره معلوم می‌کند. از این جهت هم خواندن این کتاب بسیار ارزشمند است چراکه می‌تواند دایره واژگان آن دوره را به مخاطب در این حوزه خاص نشان بدهد. ضمن اینکه گاهی می‌تواند جایگزینی‌هایی برای زبان امروزمان فراهم آورد.
«کارنامه خورش» نوشته نادرمیرزا قاجار به کوشش نازیلا ناظمی از سوی نشر «اطراف» چاپ شده است.