سیگار کشیدن جزو آن دسته از کارهایی است که افراد زیادی را در سنین مختلف درگیر خود می‌کند. با وجود توصیه‌های پزشکی زیادی که در رابطه با مضرات سیگار می‌شود، باز هم افراد به مصرف سیگار ادامه می‌دهند.
بهاره جلالوند- سیگار کشیدن جزو آن دسته از کارهایی است که افراد زیادی را در سنین مختلف درگیر خود می‌کند. با وجود توصیه‌های پزشکی زیادی که در رابطه با مضرات سیگار می‌شود، باز هم افراد به مصرف سیگار ادامه می‌دهند. در این بین، افرادی هم هستند که تصمیم به ترک سیگار می‌گیرند ولی نمی‌دانند چه کار باید انجام دهند تا این همراه همیشگی را کنار بگذارند. به مناسبت هفته ملی سلامت مردان ایرانی، «دکتر محمدرضا شالبافان»، روانپزشک و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، نکاتی در رابطه با ترک سیگار به شما می‌گوید.
با وجود مضراتی که برای سیگار بیان می‌شود، چرا باز افراد به مصرف آن گرایش دارند؟
در رابطه با مضرات سیگار، بسیار صحبت شده و سیگار عامل اول مرگ افراد در جهان محسوب می‌شود. به عبارت روشن‌تر ، آمار ناشی از مرگ و میر با سیگار بیشتر از تصادفات جاده‌ای است. به طور کلی، سیگار ماده‌ای است که بیشترین وابستگی را به دنبال دارد، به گونه‌ای که تجربه مصرف یک بار آن، در حدود 30 درصد احتمال وابستگی را برای فرد به همراه خواهد داشت. این عدد به لحاظ آماری، عدد بالایی محسوب می‌شود. عوامل زیادی در گرایش افراد به سیگار کشیدن می‌توانند نقش داشته باشند. برای مثال، مصرف سیگار تا حدی می‌تواند روی تمرکز و حافظه اثر بگذارد ضمن اینکه تا حدودی در افراد احساس آرامش را ایجاد می‌کند. در نقطه مقابل، عدم مصرف سیگار، علائم ناخوشایندی مثل از کوره در رفتن، تحریک‌پذیری، افزایش اشتها، خستگی مزمن و … را برای این افراد به دنبال دارد. باید توجه داشت که وابستگی رفتاری نسبت به دود سیگار، حس لذت مصرف و عادت دست گرفتن سیگار، عواملی هستند که کار را برای ترک آن سخت می‌کنند. علاوه بر این، اغلب افراد به شکل گروهی و در زمان استراحت کاری از سیگار استفاده می‌کنند. همین مساله باعث می‌شود که آن دسته از افرادی که بخواهند سیگار را ترک کنند، به نوعی آن جمع دوستانه را از دست بدهند پس این مورد هم می‌تواند دلیلی بر عدم ترک سیگار باشد.
با توجه به موانعی که به آن اشاره کردید، راهکاری برای ترک سیگار وجود دارد؟
با توجه به دلایل یاد شده ترک سیگار کار پیچیده‌ای محسوب می‌شود در نتیجه احتمال اینکه فرد بتواند به تنهایی آن را ترک کند، کم است. ترک سیگار به دو شکل می‌تواند انجام شود یکی روش زیستی (دارویی) و دیگری رفتار درمانی است. به طور کلی، روش‌های جایگزینی نیکوتین، جزئی از روش‌های دارویی به حساب می‌آید. آدامس‌ها و چسب‌های مخصوص برای جایگزینی نیکوتین ساخته شده‌اند اما بدن برخی از افراد به چسب‌ها حساسیت نشان می‌دهد. همچنین طعم آدامس‌ها ممکن است برای افراد چندان خوشایند نباشد. در چنین شرایطی زیر نظر روانپزشک می‌توان از داروهایی که در این رابطه وجود دارد، کمک گرفت. در کنار موارد یاد شده، رفتار درمانی نیز موثر است در واقع بهترین روش ترک سیگار، استفاده از محصولات جایگزین نیکوتین و رفتار درمانی به صورت همزمان محسوب می‌شود.
چه نکات دیگری در رابطه با ترک سیگار وجود دارد؟
داروهای جدیدی در سال‌های اخیر به بازارهای جهانی آمده‌اند که اگر برای ترک سیگار تحت نظر روانپزشک مصرف شوند، عوارض آزاردهنده چندانی نخواهند داشت. این داروها اگر در کنار رفتار درمانی مصرف شوند، معمولا بین چند هفته تا چند ماه باعث ترک سیگار می‌شوند. سیگار الکترونیک، یکی دیگر از مواردی است که برای ترک سیگار از آن استفاده می‌کنند که اظهار نظر در رابطه با عوارض آن، زود است چون هنوز مطالعات در رابطه با آن ادامه دارد. اما در رابطه با عادت جایگزینی فرد به سیگار و تمایل او به دود، امیدوار کننده است. باید توجه داشت که افراد بعد از ترک سیگار باز هم می‌توانند به مصرف سیگار روی بیاورند به همین دلیل بعد از ترک، نباید ادامه درمان را بلافاصله قطع کرد. توجه به توصیه‌های درمانگر اهمیت دارد و اگر فردی دچار لغزش شود و حتی یک عدد سیگار مصرف کند، باز ممکن است به حالت قبل برگردد. هر چه از ترک سیگار مدت زمان بیشتری بگذرد، احتمال موفقیت نیز بیشتر خواهد شد.
در برخی موارد به افراد سیگاری انگ زده می‌شود، این مساله چه مشکلاتی را ایجاد می‌کند؟
قبح مصرف سیگار به نسبت گذشته کم شده است و مصرف سیگار در بین خانم‌ها و نوجوانان روندی رو به رشد دارد. قبلا تا حدود زیادی مصرف سیگار در بین آقایان نیز قبح داشت اما امروزه افراد از طبقات مختلف اجتماعی به مصرف آن گرایش پیدا کردند. اینکه مصرف سیگار تنها به قشر خلافکار نسبت داده شود باور درستی نمی‌تواند باشد. علاوه بر این، مصرف سیگار ارتباطی به هوش افراد هم ندارد و بیشتر به مساله تجربه و کنجکاوی مربوط می‌شود. ضمن توجه به اهمیت موضوع سیگار، باید از انگ زدن به افراد پرهیز کرد. چنانچه افراد با این مساله (زدن انگ) مواجه شوند و تمایل برای کمک گرفتن و ترک سیگار داشته باشند، از انجام این کار منصرف خواهند شد. این موضوع درباره نوجوانان نیز مصداق دارد و اگر با انگ زدن مواجه شوند، از گفتن این مساله به پدر و مادر خود پرهیز می‌کنند.
اشاره به نوجوانان کردید، والدین در صورت مواجه شدن با مصرف سیگار فرزندشان چه باید کنند؟
بسیاری از والدین زمانی که از این موضوع آگاه می‌شوند، با بداخلاقی و تندی با نوجوان برخورد می‌کنند. باید توجه داشت که بروز واکنش تند هیچ فایده‌ای ندارد و بر عکس می‌تواند باعث مصرف افراطی و پنهانی سیگار از سوی نوجوان شود که عوارض آن بسیار جدی است. برخی از والدین در چنین شرایطی به ملامت کردن مسئولان مدرسه می‌پردازند در حالی که مقصر آنها نیستند. چنانچه والدین از موضوع مصرف سیگار فرزند نوجوان خود آگاه شوند، نباید به صورت مستقیم با او صحبت کنند و بهترین روش انتقال پیام آنها، از طریق فرد دیگری است که رابطه خوبی با آن نوجوان دارد. پیام باید به این صورت باشد که به نوجوان بگویند اگر از سیگار استفاده می‌کند، برای کمک به او آماده هستند. البته باید توجه داشت که در زمان کمک کردن، حفظ آبروی نوجوان بسیار اهمیت دارد و موضوع مصرف سیگار در جمع های خانوادگی اصلا نباید مطرح شود. اولین واکنشی که نوجوان در رابطه با پیام والدین نشان خواهد داد، انکار است در نتیجه برای اثبات این موضوع نباید اصرار کرد. بدون اتهام و با عدم تاکید بر سیگار، باید از نوجوان درخواست کرد که با والدین به روانشناس یا روانپزشک مراجعه کند. بی‌شک نوجوان به مشاور اعتماد خواهد کرد و مساله مصرف سیگار را بازگو می‌کند. اگر نوجوان برای ترک سیگار همکاری لازم را نداشت، با کاهش پول تو جیبی می‌توان تا حدی مصرف سیگار او را کنترل کرد. قطع کامل پول تو جیبی برای کنترل این موضوع توصیه نمی‌شود چون این احتمال وجود دارد که نوجوان برای تهیه پول خرید سیگار، دست به هر کاری بزند.