شاهراه ورود مردم به عرصه تولید

راهی برای نگاهداشت نخبگان

تجربه کشورهای موفق در حوزه دانش‌بنیان‌ها نشان می‌دهد این شرکت‌ها به‌عنوان گروه‌های دارای فعالیت اقتصادی براساس معیارهای علمی و تکنولوژی روز دنیا می‌توانند نقش بخش خصوصی فعال در هر نظام اقتصادی را به‌شدت برجسته و گسترده کنند و از این‌رو ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصادهای مقاوم دانش‌بنیان به‌شدت پایین است. در کشور ما نیز به‌ویژه در سال‌های اخیر، نهادها و دستگاه‌های دخیل در عرصه اقتصاد و تولید، کوشیده‌اند تا رشد تولید به‌ویژه تولید دانش‌بنیان محقق شود. در این مدت، معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری نیز به‌عنوان متولی بهبود و توسعه حوزه دانش‌بنیان در کشور و همچنین تحقق اقتصاد دانش‌بنیان اقدامات متعدد موفقی را در راستای تحولات ساختاری، حرکت در مسیر جهش تولید، هموارتر کردن مسیر دانش‌بنیان شدن شرکت‌ها و تحقق اقتصاد دانش‌بنیان را در دستور کار خود قرار داده است. تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان مصوب 31اردیبهشت 1401با هدف تکمیل و توسعه زنجیره‌های ارزش، به توسعه بخش‌های مختلف زیست‌بوم فناوری و نوآوری از بخش‌های سرمایه‌گذاری و زیرساختی تا تولید محصول دانش‌بنیان و خلاق کمک کرده و شرکت‌های دانش‌بنیان و خلاق را که امروز به عضوی جدی و مهم در اقتصاد کشور بدل شده‌اند در توسعه کسب‌وکارشان یاری می‌کند. از سال گذشته که معاونت علمی به‌طور عملی وارد فاز اجرای این قانون شد -که به زعم کارشناسان می‌تواند راهی برای نگاهداشت نخبگان باشد- راه دانش‌بنیان‌ها برای تولید هموارتر شده و تسهیلات خوبی در این قانون برای آنها درنظر گرفته شده است.

همچنین، در سال گذشته بعد از ۱۰ سال آیین‌نامه جدید ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان و تشخیص و مؤسسات دانش‌بنیان تدوین و سرفصل‌ها و راهبردهای جدیدی متناسب با ویژگی‌های زیست‌بوم «اقتصاد دانش‌بنیان» تعریف و اجرا شد تا با تقویت نقاط قوت و برطرف کردن نقاط ضعف آن، شاهد تغییرات اساسی در حوزه اقتصاد دانش‌بنیان و افزایش نقش این شرکت‌ها در اقتصاد کشور باشیم. همچنین، تدوین برنامه‌های جدید مثل اختصاص اعتبار مالیاتی به فعالیت‌های تحقیق و توسعه، اجرای برنامه برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان، ایجاد زیرساخت‌های جدید در حوزه فناوری و نوآوری مثل راه‌اندازی کارخانه‌های جدید نوآوری، حمایت ویژه از توسعه محصولات‌های تک دانش‌بنیان و توافق با ۵ شرکت تولیدی بزرگ برای راه‌اندازی مراکز هم‌آفرینی (اشتراک‌گذاری ظرفیت‌های مازاد خط تولید شرکت‌ها برای افزایش تولید دانش‌بنیان) ازجمله برنامه‌های معاونت علمی در اکوسیستم نوآوری و فناوری کشور است که استمرار آنها در سال ۱۴۰۳ می‌تواند در تحقق جهش تولید کارساز باشد.

بیش از9هزار و ۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان داریم که توانسته‌اند حدود ۳۳۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کنند که عمده این اشتغال هم اشتغال تخصصی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها بوده است. اشتغال بیشتر در شرکت‌های دانش‌بنیان، خود یکی از راه‌های تحقق مشارکت مردم در افزایش تولید است و امیدوارم در سال‌جاری با افزایش کمی شرکت‌ها شاهد اشتغال بیشتری از تحصیلکردگان در این شرکت‌ها باشیم.

شرکت‌های دانش‌بنیان «ماهیت مردم پایه» دارند

در این رابطه، جواد مشایخ، معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی ریاست‌جمهوری و عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت، اقتصاد و مهندسی پیشرفت دانشگاه علم و صنعت با تأکید بر توجه به اقتصاد و تولید، تکرار «شعار اقتصادی» در سال‌جاری در ادامه سال‌های گذشته را نشان‌دهنده اهمیت این موضوع برای پیشرفت و تعالی کشور می‌داند. او در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان بیش از سال‌های گذشته از ظرفیت حدود ۱۰ هزار شرکت دانش‌بنیان، در راستای تحقق شعار سال و رشد اقتصادی استفاده کرد، می‌گوید: «بیش از9هزار و ۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان داریم که توانسته‌اند حدود ۳۳۰ هزار نفر اشتغال ایجاد کنند که عمده این اشتغال هم اشتغال تخصصی فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها بوده است. اشتغال بیشتر در شرکت‌های دانش‌بنیان، خود یکی از راه‌های تحقق مشارکت مردم در افزایش تولید است و امیدوارم در سال‌جاری با افزایش کمی شرکت‌ها شاهد اشتغال بیشتری از تحصیلکردگان در این شرکت‌ها باشیم. اساسا شرکت‌های دانش‌بنیان «ماهیت‌های مردم پایه» دارند و خصوصی هستند و وابستگی دولتی ندارند؛ طبق تعریفی که از مؤسسات و شرکت‌های دانش‌بنیان در قانون وجود دارد، مؤسسات خصوصی یا تعاونی هستند که می‌توانند محصولات با فناوری پیشرفته یا دارای پیچیدگی فنی تولید کنند و این شرکت‌ها از سوی معاونت علمی ریاست‌جمهوری مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و صلاحیت‌شان توسط این نهاد احراز می‌شود.»

این استاد دانشگاه علم و صنعت با تأکید بر اینکه شرکت‌ها و بخش‌های مختلف دولتی نیز باید در کنار شرکت‌های خصوصی و دانش‌بنیان، به سمت افزایش بهره‌وری و نوآوری از طریق کارهای دانشی حرکت کنند، اضافه می‌کند: «شرکت‌های دانش‌بنیان ذاتا مردم‌پایه هستند و اگر بتوانیم توسعه کمی‌وکیفی این شرکت‌ها را در سال‌جاری شاهد باشیم، به‌طور طبیعی شاهد رشد اقتصادی و جهش تولید خواهیم بود که مبتنی بر مشارکت حداکثری مردم است. یعنی اگر بتوانیم با برنامه‌های مدون و سیاست‌های درست، هسته‌های فناور را به شرکت‌های نوپا و شرکت‌های نوپا را به نوآور و در نهایت به شرکت‌های فناور تبدیل کنیم، عملا باعث تحقق شعار امسال عملیاتی خواهد شد. دانش‌بنیان‌ها درصورت توسعه کمی‌وکیفی و اشتغال‌پذیری بیشتر می‌توانند نقش اساسی در تحقق شعار سال داشته باشند.»

اقتصاد دانش‌بنیان بومی در طرح «برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان»

معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان در ارتباط با ابزارهای قانونی و راهکارهایی که این معاونت از طریق آنها می‌تواند در راستای تحقق توصیه‌های رهبری حرکت کند، می‌گوید: «این معاونت متولی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان و تسری مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان در کشور بوده و در سال‌های گذشته برنامه‌ها، توافقنامه‌ها و همکاری‌های مختلفی را در تعامل با دستگاه‌های حاکمیتی در دستور کار قرار داده است. مهم‌ترین اتفاقی که در یکی دو سال گذشته رخ داد، تصویب قانون جهش تولید دانش‌بنیان بود و پس از آن معاونت علمی، تمام تلاش خود را بر اجرای آن به‌عنوان یک قانون تخصصی در حوزه دانش‌بنیان قرار داده است. همچنین، معاونت برای تحقق شعار سال به‌عنوان ارکان حاکمیتی تمرکز را بر اجرای دقیق، درست و کارآمد قانون جهش تولید دانش‌بنیان قرار خواهد داد، همانطور که از سال ۱۴۰۲ این حرکت را شروع کرده اما قاعدتا با شدت و پیگیری‌های بیشتری در سال‌جاری در راستای پیاده‌سازی‌ بندهای قانونی جهش تولید دانش‌بنیان در دستور کار خواهد داشت.»

مشایخ ادامه می‌دهد: «یکی دیگر از ظرفیت‌های قانون جهش تولید دانش‌بنیان، کمک به توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در لایه‌های استانی است و اینکه بتوانیم آمایش اقتصاد دانش‌بنیان داشته باشیم. بر همین اساس و در قالب طرح «برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان»، معاونت علمی در نظر دارد متناسب با ظرفیت‌های هر استان، اقتصاد دانش‌بنیان بومی را شکل دهد.»

استمرار توسعه اقتصادی و افزایش اشتغال نیروهای بومی در 5استان در سال‌جاری

معاون توسعه اقتصاد دانش‌بنیان معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، اضافه می‌کند: «به‌دنبال اجرای همین طرح، سال گذشته ۵ سند همکاری بین معاونت علمی، وزارت کشور و استانداری‌ها در ۵ استان کرمان، یزد، مرکزی، زنجان و آذربایجان شرقی منعقد کردیم تا با استفاده از مزیت‌ها و فرصت‌های موجود در هر استان و با بهره‌گیری از توان شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور برخی از چالش‌های استان‌های هدف رفع شود تا در نهایت توسعه اقتصادی استان و افزایش اشتغال نیروهای انسانی تحصیلکرده بومی را رقم بزنیم.»

او می‌گوید: «هم‌اکنون کار اجرا در این ۵ استان آغاز شده و تعریف و اجرای طرح‌های فناورانه پیشران و همچنین طرح‌های توسعه زیست‌بوم نوآوری و فناوری از برنامه‌های مشترک همکاری در این توافقنامه به شمار می‌رود. برای تحقق اهداف توافقنامه شاخص‌هایی ازجمله رشد تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور و گردش مالی آنها، رشد تعداد محصولات دانش‌بنیان، میزان رشد اشتغال و فروش دانش‌بنیان در استان در طول اجرای توافقنامه مورد پایش و اندازه‌گیری قرار می‌گیرند. این برنامه در سال ۱۴۰۳ استمرار خواهد داشت و به مرور زمان به سایر استان‌ها تسری خواهد یافت. این ظرفیت در قانون جهش تولید دانش‌بنیان پیش‌بینی شده که در کنار منابع ملی که برای توسعه اقتصاد دانش‌بنیان وجود دارد بتوانیم از ظرفیت استانی، اختیارات استانداران و مدیران استان‌ها برای تحقق برش استانی اقتصاد دانش‌بنیان استفاده کنیم.»

نامگذاری سال ۱۴۰۳ با عنوان «جهش تولید با مشارکت مردم» از سوی رهبر معظم انقلاب، عزم صندوق نوآوری و شکوفایی برای کمک به جهش تولید شرکت‌های دانش‌بنیان را راسخ‌تر کرده است. برخی از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند دستمایه خوداشتغالی یا کارآفرینی و خلق کسب‌وکارهای جدید و سودآور برای شهروندان در اقصی‌نقاط کشور قرار گیرد. این اتفاق مستلزم معرفی این محصولات به شهروندان و اعطای تسهیلات لیزینگ ارزان به خریداران است. این تسهیلات که به واسطه کمک به توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان، یکی از خدمات اولویت‌دار صندوق به شمار می‌رود، امسال بیش از پیش تقویت خواهد شد.

شرکت‌های دانش‌بنیان، مصداق مشارکت مردم در عرصه تولید

محمدصادق خیاطیان، رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری، نیز معتقد است: «اگر به‌دنبال توسعه اقتصادی هستیم، بنا به اعتقاد اقتصاددانان بزرگ، فناوری عامل آن است. همچنین، شرکت دانش‌بنیان که در حوزه فناوری کار می‌کند، می‌تواند عامل توسعه اقتصادی باشد و اگر می‌گوییم فناوری عامل اقتدار کشور است، باز هم محمل آن شرکت‌های دانش‌بنیان است.» او با اشاره به انتخاب شعار «جهش تولید با مشارکت مردم» از سوی رهبری می‌گوید: «به واسطه خاستگاه و ماهیت شرکت‌های دانش‌بنیان، این شرکت‌ها مصداق آشکار مشارکت مردم در عرصه تولید به شمار می‌روند و بی‌تردید هرگونه اقدام برای کمک به رشد تولید در این شرکت‌ها، گامی در راستای تحقق شعار سال خواهد بود.»

او با بیان اینکه به گواه آمارهای رسمی، زیست‌بوم نوآوری و فناوری کشور اکنون بالغ‌تر شده و تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان به حدود ۱۰ هزار شرکت رسیده است، تأکید می‌کند: «سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی -به‌عنوان یک شاخص راهنمای مهم- نه‌چندان پرشتاب، اما به‌طور مستمر در حال افزایش است. به‌طوری که برخی از شرکت‌های دانش‌بنیان با موفقیت وارد بازارهای بین‌المللی شده‌اند، برخی توانسته‌اند در زنجیره ارزش صنایع مختلف کشور جای بگیرند و برخی نیز با مشارکت سایر ذی‌نفعان کمر همت به حل مشکلات و چالش‌های مزمن کشور بسته‌اند.»

سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی کشور

رئیس صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری در ادامه با اشاره به اینکه، این صندوق در راستای تأکیدات مقام معظم رهبری و همسو با اهداف دولت سیزدهم در قانون برنامه هفتم توسعه، راهبرد نسبتا جامعی برای افزایش سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی کشور به ۷ درصد تدارک دید و بخشی از آن را به اجرا گذاشت، یکی از ارکان مهم این راهبرد را برنامه «رشد تولید» ذکر می‌کند که همسو با شعار سال ۱۴۰۲ طراحی و شعار آن، «۱۰۰۰ شرکت، ۱۰۰۰ محصول، ۱۰۰۰ هزار میلیارد ریال رشد فروش» است.

خیاطیان، ادامه می‌دهد: «در سال ۱۴۰۲ با اجرای این بسته، ۷۶ شرکت دانش‌بنیان توانستند 2هزار و ۷۲۵ میلیارد تومان تسهیلات سرمایه در گردش با ضمانت صندوق نوآوری از شبکه بانکی دریافت کنند. برآوردها نشان می‌دهد که اعطای این تسهیلات، به افزایش بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومانی فروش محصولات دانش‌بنیان منجر شده است. یکی دیگر از مولفه‌های این راهبرد نیز که همسو با اسناد بالادستی و سیاست‌های کلان نظام، به‌ویژه «مردمی‌سازی اقتصاد» طراحی شده بود، توسعه فرهنگ تامین مالی جمعی در زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور بود. در همین راستا بود که یک مسابقه تلویزیونی با عنوان «شکوفا» با حمایت صندوق نوآوری و شکوفایی و تضمین ۱۰۰ درصدی اصل سرمایه سرمایه‌گذاران تولید و پخش شد. تاکنون از طریق این برنامه بیش از ۱۷۰ میلیارد تومان سرمایه برای ۱۶ شرکت با مشارکت 3‌هزار و ۴۷۰ سرمایه‌گذار جذب شده است.»

او با بیان اینکه نامگذاری سال ۱۴۰۳ با عنوان «جهش تولید با مشارکت مردم» از سوی رهبر معظم انقلاب، عزم صندوق نوآوری و شکوفایی برای کمک به جهش تولید شرکت‌های دانش‌بنیان را راسخ‌تر کرده است، می‌گوید: «برخی از محصولات شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توانند دستمایه خوداشتغالی یا کارآفرینی و خلق کسب‌وکارهای جدید و سودآور برای شهروندان در اقصی‌نقاط کشور قرار گیرد. به‌گفته خیاطیان، این اتفاق مستلزم معرفی این محصولات به شهروندان و اعطای تسهیلات لیزینگ ارزان به خریداران است. این تسهیلات که به واسطه کمک به توسعه بازار شرکت‌های دانش‌بنیان، یکی از خدمات اولویت‌دار صندوق به شمار می‌رود، امسال بیش از پیش تقویت خواهد شد.

دانش‌بنیان‌ها، کارآمد در جهش تولید‌ در شرایط تحریم

امیرحسین طاهری، عضو هیأت علمی دانشگاه خوارزمی، نیز با بیان اینکه پرداختن به اقتصاد دانش‌بنیان یک ضرورت ملی و غفلت از آن، عامل تشدید گُسل توسعه‌نیافتگی کشور خواهد شد، به نقش استراتژیک شرکت‌های دانش‌بنیان در جهش تولید اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «در چند سال اخیر مفهوم اقتصاد دانش‌بنیان در کشور ما به‌طور جدی مطرح شده به‌طوری که بند ۲ سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و همچنین یکی از بخش‌های اصلی برنامه ششم توسعه کشور نیز درخصوص توسعه دانش‌بنیان اقتصاد کشور است.»

او با اعتقاد به اینکه «هم‌راستایی دو مفهوم دانش و ثروت در اقتصاد دانش‌بنیان سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده و زمینه‌ساز تحقق جهش تولید خواهد شد»، اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌‌بنیان را وجود سرمایه‌ انسانی، نوآور و دانش متکی به علم روز دنیا می‌داند و اضافه می‌کند: «شرکت‌های دانش‌بنیان در کشور ما نیز از این درجه برخوردار بوده و با توجه به دارا بودن ظرفیت‌هایی نظیر اقتصاد مبتنی بر دانش بومی و اتکاء به توان علمی و پژوهشی داخلی از ارکان بسترساز توسعه در چارچوب اقتصاد به شمار می‌روند. شرکت‌های دانش‌بنیان درواقع با تحول در عرصه علم و دانش و کشف یافته‌ها و نتایج جدید اقتصادی در رشد و توسعه مناطق مختلف تأثیر زیادی داشته و در شرایط تحریم بهترین راه برای آوردن ارزش افزوده به بخش اقتصاد و نقش کارآمدی در جهش تولید‌ دارند.»

شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور، بازوان توانمند اقتصاد کشور

این استاد دانشگاه خوارزمی، با تأکید بر اهمیت شرکت‌های دانش‌بنیان در جهش تولید، می‌گوید: «نتایج مثبت رونق اقتصاد دانش‌بنیان در سال‌های اخیر و تحول در اشتغال، ارزش‌افزوده، حرکت اقتصاد کشور بدون تکیه به منابع زیرزمینی، خام‌فروشی و نیز تأمین برخی از مهم‌ترین نیازهای فناورانه و تحریمی اهمیت توجه و حمایت بیشتر از این شرکت‌ها را بیشتر کرده است. درواقع، توسعه و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور به‌عنوان بازوان توانمند اقتصاد کشور با نیازسنجی داخلی و خارجی زمینه‌ساز جهش تولید است. گرچه به‌رغم وجود تأکید بر ضرورت استفاده هرچه بهتر و بیشتر از توانایی‌های واحدهای فناور و شرکت‌های دانش‌بنیان در راستای تحقق جهش تولید در کشور، مسائل و مشکلاتی پیش روی آنها برای این کار وجود دارد که نیازمند توجه و اقدام عاجل برای رفع آنهاست.»

طاهری، توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان با هدف حضور نخبگان و تزریق تفکر و ایده‌های نو به بخش‌های اقتصادی کشور را امری ضروری و یکی از الزامات گسترش علم و کاهش وابستگی به خارج می‌داند و اضافه می‌کند: «باید بسترهای لازم جهت ظهور چنین اتفاقات مهمی ایجاد شود زیرا باور نداشتن و موانع‌تراشی در مسیر حرکت این شرکت‌ها، عدم‌پرورش ایده‌ها، روند رشد و توسعه اقتصاد کشور را دچار اخلال خواهد کرد.»

او با بیان اینکه برنامه‌ریزی اصولی و سیاستگذاری‌های کلان برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان درکشور بسیار مهم است، ادامه می‌دهد: «در این راستا تکیه بیش ‌از حد به شاخص تعداد شرکت‌ها نباید موجب انحراف سیاست‌ها و نادیده گرفتن سایر جنبه‌های اقتصاد دانش‌بنیان شود. چراکه بدون شک افزایش نقش دانش‌بنیان‌ها می‌تواند سهم و نقش مثبتی در افزایش تولیدات و در استقلال اقتصادی کشور با توجه به شرایط تحریم داشته باشد. در این راستا نیز کمک و حمایت در جهت ورود به بازارهای داخلی و خارجی با جهت‌دهی ایده‌ها در مسیر تولید و بِرندسازی تقویت‌کننده فضای امید برای متصدیان و مدیران شرکت‌های دانش‌بنیان خواهد بود.»

//انتهای پیام