تقویت روابط خارجی کشور و افزایش اقتدار منطقه‌ای ایران
«شهروند» در گفت‌وگو با کارشناسان کارنامه سیاست خارجی دولت سیزدهم را بررسی می‌کند
کارنامه سیاست خارجی دولت شهید رئیسی در روزهای اخیر مورد توجه کارشناسان، رسانه‌ها و تحلیل‌گران داخلی و خارجی قرار گرفته است. بسیاری از رسانه‌ها و اندیشکده‌های مطرح جهان به اقتدار سیاست خارجی ایران، نبرد قاطع ایران با آمریکا و اسرائیل و همچنین مانور قدرت ایران در سطح منطقه و جهان با اتخاذ رویکردها و استراتژی‌های هوشمندانه همچون شرق‌گرایی، پیوستن به اتحادیه‌های مهم و توسعه روابط با همسایگان در سه سال اخیر اذعان کرده‌اند. ازجمله این موارد می‌توان به تحلیل‌های اخیر مجله آمریکایی «کرادل» و تمجید این رسانه از هوشمندی شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان در تنظیم روابط خارجی و افزایش قدرت ایران اشاره کرد. به این مناسبت به بازخوانی و بررسی کارنامه سیاست خارجی دولت سیزدهم در گفت‌وگو با حسن هانی زاده، کارشناس مسائل منطقه و بین‌الملل، و دکتر رامین مهمان پرست از دیپلمات‌های وزارت امور خارجه و سخنگوی سابق این وزارتخانه، پرداخته‌ایم:
[ فرشته کیانی-عبدالباسط انصاری] کارنامه سیاست خارجی دولت شهید رئیسی در روزهای اخیر مورد توجه کارشناسان، رسانه‌ها و تحلیل‌گران داخلی و خارجی قرار گرفته است. بسیاری از رسانه‌ها و اندیشکده‌های مطرح جهان به اقتدار سیاست خارجی ایران، نبرد قاطع ایران با آمریکا و اسرائیل و همچنین مانور قدرت ایران در سطح منطقه و جهان با اتخاذ رویکردها و استراتژی‌های هوشمندانه همچون شرق‌گرایی، پیوستن به اتحادیه‌های مهم و توسعه روابط با همسایگان در سه سال اخیر اذعان کرده‌اند. ازجمله این موارد می‌توان به تحلیل‌های اخیر مجله آمریکایی «کرادل» و تمجید این رسانه از هوشمندی شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان در تنظیم روابط خارجی و افزایش قدرت ایران اشاره کرد. به این مناسبت به بازخوانی و بررسی کارنامه سیاست خارجی دولت سیزدهم در گفت‌وگو با حسن هانی زاده، کارشناس مسائل منطقه و بین‌الملل، و دکتر رامین مهمان پرست از دیپلمات‌های وزارت امور خارجه و سخنگوی سابق این وزارتخانه، پرداخته‌ایم:
هماهنگی وزارت خارجه دولت سیزدهم با سیاست‌های نظام
دکتر رامین مهمان‌پرست، دیپلمات و سخنگوی پیشین وزارت امور خارجه، با اشاره به سیاست‌های کلان نظام در حوزه سیاست خارجی و تلاش شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان برای تحقق آن عنوان کرد: «خطوط اصلی سیاست خارجی توسط بالاترین مقامات نظام طراحی می‌شود. گاهی ممکن است مستقیما از سوی مقام معظم رهبری مشخص شود؛ گاهی هم کارشناسانی که اعضای شورای عالی امنیت ملی هستند درباره مسائل بحث و بررسی می‌کنند و پس از تصویب به تأیید رئیس‌جمهوری و سپس مقام معظم رهبری می‌رسد و خطوط اصلی کار سیاست خارجی شکل می‌گیرد. پس جایگاه تعیین خطوط اصلی در سیاست خارجی، جایگاهی فراتر از وزارت خارجه است و وزارت خارجه با وجود اینکه به‌عنوان یکی از اعضای شورای‌عالی امنیت ملی می‌تواند در تصمیم‌سازی نقش داشته باشد و نظرات کارشناسی خود را بیان کند یا مستقیما پیشنهادهایی را به مقام معظم رهبری ارائه بدهد، ولی در نهایت مجری سیاست‌هایی خواهد بود که مصوب می‌شود. در واقع نحوه اجرای سیاست خارجی بسیار مهم است که نقش وزارت خارجه و وزیر خارجه اینجا برجسته‌تر می‌شود. تعریف دولت سیزدهم از سیاست خارجی و اولویت‌بندی آن، توسعه روابط با همسایگان، کشورهای اسلامی و عربی و تقویت جبهه مقاومت به‌عنوان عوامل بازدارنده در مقابل رژیم صهیونیستی و طرح‌هایی که برای ایجاد تنش در منطقه دنبال می‌کرد، بود. بنابراین بحث پیگیری ثبات و امنیت در منطقه از طریق ارتباط با کشورهای عربی – اسلامی و ارتباط با جبهه مقاومت سیاستی بود که در دولت سیزدهم بسیار برجسته بود و عملکرد دولت هم در این فاصله کمتر از ٣سال، قابل‌قبول و توسعه روابط با کشورهای همسایه چشمگیر بود.»
نقش شهید امیرعبداللهیان در تقویت مقاومت فلسطین و مقابله با صهیونیست‌ها
مهمان‌پرست درباره فعالیت‌های شهید امیرعبداللهیان در ماه‌های اخیر و طی جنگ غزه بیان کرد: «بعد از عملیات توفان‌الاقصی اتفاقات مهمی در منطقه افتاد. دولت سیزدهم کارها را در این‌باره پیگیری می‌کرد و شخص آقای دکتر امیرعبداللهیان با تحرک بالا، ارتباط با کشورهای مختلف منطقه و گروه‌های اسلامی، یعنی کسانی که در عرصه مستقیم مقابله با رژیم صهیونیستی بودند، مسائل سیاست خارجی را دنبال می‌کرد و تقویت و حمایت از فلسطین و غزه در دستور کار وزارت خارجه ما در این مدت بود. همانگونه هم که شاهد بودیم فضای عمومی در دنیا و افکار عمومی در حمایت از فلسطین به وضعیت جدیدی رسید که با قبل از آن کاملا متفاوت بود. بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی به‌دنبال به رسمیت شناختن کشور فلسطین هستند و می‌خواهند آن را به‌عنوان یک عضو اصلی مجمع عمومی سازمان ملل به رسمیت بشناسند. اینها تحولاتی بسیار بزرگ است و نقش سیاست خارجی ما در این مقطع بسیار پررنگ بود.»
اهمیت گسترش تلاش‌های دولت سیزدهم برای عضویت در سازمان‌های بین‌المللی
این دیپلمات ادامه داد: «نظام جمهوری اسلامی بعد از حدود ٤٥ سال به پختگی رسیده است. در این دوران اتفاقات مهمی را پشت سر گذاشته‌ایم و مخالفان ما سعی کردند بحران‌های بزرگی را در کشور به وجود بیاورند، لذا با یک نوع پختگی که در مسئولین ارشد کشور به‌وجود آمد، این بحران‌ها به راحتی پشت سر گذاشته می‌شود. شاید مهم‌ترین شاخص شخص مقام معظم رهبری است که به‌عنوان ستون اصلی نظام باید از ایشان یاد کنیم و در این شرایط درک می‌کنیم که وجود رهبری چقدر تعیین‌کننده است که حتی در حادثه تلخی چون فقدان رئیس‌جمهوری یا در همان مقطع پایان مجلس قبلی و مشخص نبودن تکلیف ریاست مجلس، هیچ اتفاقی نیفتاد و همه‌‌چیز در آرامش و مسیر صحیح پیش می‌رود. البته روابط با دیگر کشورها، حضور در اتحادیه‌های مختلف جهانی و منطقه‌ای و روابط حسنه با همسایگان حتما می‌تواند در پیشبرد سیاست خارجی تعیین‌کننده باشد. در سه سال اخیر قطعا در برخی زمینه‌ها توانستیم در روابط با چین و روسیه به شکل گسترده‌تر و عمیق‌تری همکاری کنیم. این روابط باید نمود عینی پیدا کند و تفاهمات و توافقات به مرور به مرحله اجرایی دربیاید. هر چند ما نباید خود را محدود به این روابط کنیم. در عین حال که ما روابط خود را در این مدت با روسیه و چین گسترش داده‌ایم، لازم است با دیگر کشورهای شرق آسیا همچون کشورهای آ.سه.آن، کره‌جنوبی و… نیز روابط خود را گسترش دهیم. توسعه بازار با کشورهای آفریقایی و توسعه همکاری با اروپای شرقی نیز باید مورد توجه قرار گیرد.»
توازن در سیاست خارجی و توجه به شرایط منطقه در دستور کار دولت سیزدهم بود
سخنگوی پیشین وزارت خارجه افزود: «تلاش و اصل برنامه‌ریزی دولت شهید رئیسی برای توازن در سیاست خارجی بود، اما شرایط منطقه‌ای خود به خود سبب تمرکز این دولت بر غرب آسیا، خلیج‌فارس و خاورمیانه شد. لذا بیشتر بر کشورهای عربی و همسایه متمرکز شدیم. در عرصه بین‌المللی نیز ارتباط ما با روسیه و چین بیشتر از کشورهای غربی بود. سیاست کلی این دولت با تلاش شهید امیرعبداللهیان، سیاست متوازنی بود، اما بنا به دلایلی که اشاره کردم و اتفاقاتی که در منطقه افتاد، رنگ و بوی ارتباط با کشورهای شرق، بیشتر از غرب بود.»
تحرکات منطقه‌ای ایران و مذاکرات هوشمندانه با آمریکا در ماه‌های اخیر
مهمان‌پرست با اشاره به اینکه سیاست‌های کلان روابط خارجی ما توسط رهبر انقلاب تعیین می‌شود، گفت: «هنگامی که عملیات توفان الاقصی انجام شد، رهبری در بیانات‌شان سیاست‌های کلی جمهوری اسلامی را مشخص کردند. ازجمله اینکه فرمودند وارد جنگ نخواهیم شد و این رویکرد کاملا مبتنی بر حفظ ثبات و امنیت منطقه است و برای تحقق آن شاید لازم باشد مذاکراتی البته در این مقطع به‌صورت غیرمستقیم با آمریکایی‌ها صورت گیرد تا نسبت به مسائل مهم و اولویت‌دار منطقه نوعی مفاهمه صورت گیرد یا لااقل سیاست‌ها روشن‌تر شود. سیاست خارجی دولت سیزدهم نیز با همین رویکرد بود، چرا که ما به‌دنبال درگیری و تنش در منطقه نبودیم و نیستیم، لذا در برخی بخش‌ها باید با کشورهای مؤثر منطقه، ازجمله عربستان، روابط و مذاکرات را پیگیری می‌کردیم که این اتفاق افتاد و مقدمات احیای روابط با مصر و بحرین و… نیز در دولت شهید رئیسی شروع شد. بر این اساس شاهد حضور مقامات آنان در مراسم شهدای خدمت در تهران نیز بودیم. لذا در سه سال اخیر ضمن اینکه ما در منطقه تلاش کردیم همان سیاست ثبات و امنیت را پیگیری کنیم، در بخشی از تلاش‌ها برای حل مشکلاتی که آمریکایی‌ها به‌طور خاص در آن نقش داشته‌اند و با حمایت خود از رژیم صهیونیستی تحرکات منفی در منطقه داشتند، مذاکراتی به شکل غیرمستقیم صورت گرفت که احتمالا تداوم خواهد یافت که هدف اصلی آن پیش بردن منطقه به سمت ثبات، با تدبیر و درایت خاصی بود.»
تأثیر سیاست خارجی دوره شهید رئیسی در آینده منطقه
دکتر مهمان‌پرست درباره آینده سیاست خارجی کشور و تأثیر سیاست خارجی دولت سیزدهم در تحولات آینده نیز عنوان کرد: «درباره آینده سیاست خارجی کشور، باید گفت قطعا سیاست‌های کلی ادامه پیدا خواهد کرد، ولی شخص وزیر خارجه و رئیس‌جمهوری به‌عنوان مجری ممکن است در نحوه اجرا خلاقیت‌ها و طرح‌های جدیدی داشته باشند. پس در شیوه اجرا می‌توانیم شاهد یک تنوع، خلاقیت و تفاوت در عملکرد دستگاه سیاست خارجی باشیم، هرچند که سیاست کلی تغییر نمی‌کند. در ماه‌های اخیر مهم‌ترین مسئله ما در منطقه، بحث حمایت از فلسطین و مقابله با جنایات اسرائیل بود. به‌خصوص عملیات وعده صادق که انجام شد و توجیه و هماهنگی بین کشورهای اسلامی و تحرکاتی که در سازمان ملل با زحمات شهید رئیسی و شهید امیرعبداللهیان صورت گرفت در تغییر افکار عمومی غرب نسبت به جنایات اسرائیل و آمریکا، ازجمله در میان دانشجویان و دانشگاهیان غرب مؤثر بود. من فکر می‌کنم دوره سه ساله دولت سیزدهم تأثیر خودش را در تغییر نگرشی که نسبت به خاورمیانه و مسئله فلسطین و اسرائیل به وجود آمد، گذاشت و مقدمات آن انجام گرفت. در بحث هماهنگی بین کشورهای مؤثر منطقه و کاهش تنش‌ها با عربستان، مصر و… که می‌توانند در این منطقه اثرگذار باشند نیز رویکرد جدید و خوبی اتخاذ شد. همینطور ورود ایران به اتحادیه‌های بزرگ و مهمی چون شانگهای و بریکس یقینا در سیاست خارجی کشور در آینده تأثیرات مهمی خواهد گذاشت. محیط بین‌الملل بسیار سیال است و دائما تغییرات و تحولات زیادی در آن روی خواهد داد و باید نقش فعالی داشته باشیم و متناسب با این تحولات باید تغییر وضعیت دهیم و بیشترین اثرگذاری را به سود کشور داشته باشیم.»
اهمیت احیای روابط با عربستان و توسعه روابط با مناطق مختلف جهان
حسن هانی‌زاده، کارشناس مسائل منطقه و بین‌الملل، با بیان اینکه دولت سیزدهم در طول ٣سال ریاست شهید دکتر ابراهیم رئیسی توجه خاصی به همگرایی منطقه‌ای داشت و توفیقات بسیار مهمی در ایجاد وفاق، همگرایی و همدلی بین ایران و کشورهای منطقه کسب کرد، گفت: «یکی از چالش‌های جدی در طول سالیان گذشته، اختلافات بین ریاض و تهران بود که در دولت شهید ابراهیم رئیسی و با تلاش‌های شهید حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه، مناسبات بین این دو کشور به سطح قابل‌قبولی رسید و اختلافات عربستان و ایران در واقع پایان یافت و نوعی همگرایی بین ایران و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس به‌وجود آمد.». او با اشاره به تلاش دولت سیزدهم در حوزه اقتصاد بین‌المللی که باعث ورود ایران به شانگهای به‌صورت رسمی و مجموعه بریکس شد و جایگاه ایران را در سطح جهان ارتقا بخشید، افزود: «سفرهای متعدد دکتر ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری شهید، و حسین امیرعبداللهیان به کشورهای مختلف ازجمله کشورهای آسیای میانه، شرق آسیا، آفریقا و آمریکای لاتین فضای تعامل دلپذیری بین ایران و کشورهای مختلف جهان ایجاد کرد. سفر به آفریقا توانست دروازه جدیدی برای ورود کالاهای ایران به غرب آفریقا ایجاد کند. همچنین روابط بین ایران، روسیه و چین در دولت سیزدهم به سطح قابل‌قبولی رسید.»
افشای ماهیت رژیم صهیونیستی و انزوای این رژیم با تلاش دولت سیزدهم
هانی‌زاده با تأکید بر اینکه ایران تلاش بسیاری برای تقویت محور مقاومت انجام داد، گفت: «در طول ٨ماه اخیر سفرهای متعدد وزیر خارجه شهید جمهوری اسلامی به کشورهای عرب منطقه در انزوای رژیم صهیونیستی کاملا مؤثر بود، ضمن اینکه محور مقاومت از یمن تا لبنان، سوریه، عراق و اراضی اشغالی در سطح قابل‌قبولی تقویت و همین مسئله موجب شد که رژیم صهیونیستی تحت‌تأثیر افکار عمومی و سیاست‌هایی که در جهان علیه کابینه بنیامین نتانیاهو صورت گرفت، تضعیف شود. اینها نتیجه تلاش‌های سیاسی دولت سیزدهم بوده و امروز ما شاهد جنبش دانشجویی در آمریکا و اروپا هستیم که برایند سیاست‌های فعال دولت سیزدهم بود که فضای افکار عمومی را علیه رژیم صهیونیستی مدیریت کرد.»
ضرورت تداوم رویکردهای ارزشمند دولت سیزدهم در سیاست خارجی
این کارشناس مسائل بین الملل درباره تداوم سیاست‌های دولت شهید رئیسی ادامه داد: «رئیس‌جمهوری آینده همان سیاستی را خواهد داشت که دولت سیزدهم در سطح منطقه، درباره برجام و مناسبات ایران و کشورهای اروپایی دنبال می‌کرد، زیرا سیاست‌های کاملا موفقی بوده و نتیجه‌اش را در جریان تشییع جنازه رئیس‌جمهوری شهید ایران دیدیم که ٩٠هیأت از کشورهای مختلف جهان در سطح بسیار بالایی حضور پیدا کردند؛ این نشانه جایگاهی است که شهید رئیسی و دولت سیزدهم در سطح جهان کسب کرد و به همین دلیل به‌نظر می‌رسد که سیاست دولت سیزدهم کاملا آثار خود را در جهان، منطقه و داخل ایران باقی گذاشته است.»
شرق گرایی خردمندانه برای تقابل با هژمونی آمریکا
هانی‌زاده درباره روابط ایران در دولت سیزدهم با کشورهای قدرتمند چین و روسیه بیان کرد: «با توجه به اینکه ایران، چین و روسیه توانسته‌اند همکاری تنگاتنگی در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی داشته باشند، وضعیت ایران در حوزه نگاه به شرق کاملا مثبت ارزیابی می‌شود، به‌دلیل اینکه ایران به‌عنوان عضو رسمی شانگهای می‌تواند در حوزه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی نقش‌آفرینی کند. روابط گسترده ایران، روسیه و چین می‌تواند در تقابل با هژمونی آمریکا مؤثر باشد، به‌ویژه اینکه الان چین، روسیه و ایران به‌دنبال این هستند که یک ارز منطقه‌ای را جایگزین دلار کنند که اگر این اتفاق بیفتد بیش از نیمی از اقتصاد جهان تحت‌تأثیر ارز جدید مشترک منطقه‌ای بین چین، ایران و روسیه قرار خواهد گرفت.»
همگرایی و اجماع در داخل و تدبیر در روابط خارجی؛ میراث شهید رئیسی
او درباره سیاست دولت سیزدهم در ارتباط با کشورهای مختلف جهان افزود: «در دولت سیزدهم همه درها برای مذاکره با کشورهای مختلف جهان ازجمله آمریکا و اتحادیه اروپا باز بود. مذاکراتی که طی ٣ماه گذشته بین ایران و آمریکا در پادشاهی عمان شکل گرفته نتیجه سیاست‌های اعتدال‌گرایانه دولت سیزدهم بود که این مذاکرات البته با شهادت رئیس‌جمهوری و وزیر خارجه متوقف شد و انتظار می‌رود که با تشکیل دولت جدید پس از برگزاری انتخابات طبیعتا مذاکرات بین ایران و آمریکا در پادشاهی عمان ادامه پیدا کند و این می‌تواند در برجام و آثار آن در حوزه اقتصادی، کاملا مؤثر باشد.». هانی‌زاده در پایان متذکر شد: «با توجه به‌وجود نهادها و مؤسسات مدنی در ایران، رئیس‌جمهوری شهید طبیعتا از رهگذر مشورت با نهادهای مرتبط با سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بهترین و ساده‌ترین راه را برای حل مشکلات منطقه‌ای و جهانی دنبال کرد. دولت سیزدهم در حل بسیاری از بحران‌های جهانی کمک کرد، ازجمله بحران غزه. هرچند این بحران همچنان ادامه دارد، اما در حقیقت جمهوری اسلامی توانست از طریق رایزنی با کشورهای مختلف جهان باعث شود که ١٣کشور عضو اتحادیه اروپا فلسطین را به‌عنوان یک کشور مستقل شناسایی کنند و این نتیجه همکاری ایران با اتحادیه اروپا در دولت سیزدهم بود. همچنین ایران با همکاری تنگاتنگ با چین، روسیه، هند و پاکستان توانست فضای تعامل دلپذیری در غرب و شرق آسیا ایجاد کند که این مسئله باعث شد بسیاری از بحران‌های جنوب شرق آسیا کاهش یابد.»