بهمن، تودههای برفی است که ناگهان به حرکت درمیآید و به خاطر سنگینی و نیروی جاذبه زمین از بالا به پایین سرازیر و به تدریج با افزایش سرعت و توده برف، ناآرام و متلاطم میشود. بهمن تهدیدی جدی برای ساختمانهای واقع در پهنههای کوهستانی، اسکیبازان، کوهنوردان و روستانشینان محسوب میشود و خسارت زیادی به ساختمانها وارد و جاده را مسدود میکند. شناخت بهمن و راههای پیشگیری، مقابله و احیانا گریز از آن، بهخصوص برای ساکنان مناطق کوهستانی و کوهنوردان ضروری است.
بهمن با نوسانها (موجهای زلزله) یا صدای خودروها، هواپیماها و بالگردها به پایین رها میشود و توان کافی برای تخریب و انهدام ساختمانهای غیرمقاوم را دارد.
در مناطق بهمنخیز برای جلوگیری از خطرات ناشی از آن در محل آغاز حرکت تودههای برفی جنگلکاری میکنند. برای کاهش شدت بهمنهای کوچکتر میتوان با انفجار یا بمباران با توپخانه بهطور مصنوعی موجب سقوط آنها شد که البته باید از قبل اطلاعرسانی به ساکنان منطقه و تخلیه مناطق در معرض ریزش بهمن صورت گیرد. بهطور کلی اقدامات مدیریتی این مناطق شامل تغییر در پوشش گیاهی طبیعی، حفاظت گونهها و کشت گونههای جدید، فعالیتهای ایجاد سازه، تغییر در مقدار و ساختمان برف و یخ، آموزش و جلب مشارکت مردمی، ارسال پیامهای هشداردهنده در مواقع بحرانی و سرمایهگذاری برای بهرهبرداری است که نیاز به تخصصهای گوناگون در زمینههای علمی، فنی دارد.
عوامل افزایش خطر بهمن
- شیب از عوامل اصلی سقوط بهمن است. روی شیبهای تند (۵۰ درجه یا بیشتر) چون برف قبل از انباشتگی بهطور طبیعی به پایین سرازیر میشود، خطر سقوط بهمن معمولا زیاد نیست. روی شیبهای خیلی ملایم (کمتر از ۲۵ درجه) نیز خطر بهمن معمولا زیاد نیست. بر پایه تحقیقات، عمدتا بیشترین بهمنها در شیبهای ۳۵ تا ۴۰ درجه اتفاق افتاده است. با تندشدن شیب، ثبات لایه فوقانی برف کاهش یافته، خطر بهمن افزایش مییابد.
- پوشش طبیعی خاک به لحاظ جلوگیری از بهمن اهمیت دارد. زمینهای صاف یا بدون پستی و بلندی بهمنخیز هستند. یکنواختی شیب نیز عامل خطرناکی است.
- وزش بادهای تند، مهمترین عامل سقوط بهمن است. باد عامل بسیار مهمی در افزایش خطر سقوط بهمن است، به ویژه اگر در طی چند روز متوالی به شدت وزیده باشد.
- سقوط بهمن پس از بارش برف به مقدار بارش، وزن برف و در نهایت میزان شیب کوه بستگی دارد. با گذشت زمان، احتمال زنده ماندن شخص مدفون در زیر یک متر برف به سرعت کاهش مییابد.
- برای مواجهه با سقوط بهمن، تمام حواستان را به کار بگیرید. با شنیدن کوچکترین صدایی که حکایت از سقوط بهمن دارد، منطقه را ترک کنید.
- در منطقهای که حتی یک بار بهمن در آن به وقوع پیوسته، همیشه احتمال سقوط دوباره وجود دارد. این نکته را به خاطر داشته باشید که برای نجات کسی که زیر بهمن مدفون شده است، فقط ۳۰ دقیقه فرصت دارید. پس وقت را از دست ندهید. پس از ۳۰ دقیقه از دفنشدن در زیر برف تنها میتوان امیدوار بود که فقط 50درصد از آسیبدیدگان زنده بمانند.
عوامل بازدارنده از بهمن:
- درختها و درختچهها (بهترین عامل جلوگیریکننده از بهمن هستند. بوتهها عامل بازدارنده از سقوط بهمن نیستند)
- سنگها
- درههای کمشیب و باز
اقدامات قبل از وقوع بهمن
- از تردد در جادههای بهمنخیز خودداری کنید.
- هنگام عبور از مناطق کوهستانی پر از برف باید سکوت کرد. بوقزدن یا بلندکردن صدای پخش صوت خودرو در این مسیرها میتواند موجب ریزش بهمن شود.
- قبل از صعود به کوه باید حتما برنامه داشته باشید و سرپرست مجرب، مسیر و منطقه صعود، ظرفیت و توان افراد از قبل تعیین شده باشد.
- دیگران را در جریان برنامه صعود و کوهنوردی خود قرار دهید.
- وسایل ارتباطی (بیسیم، تلفن همراه و پیپس –که یک دستگاه کوچک الکترونیکی گیرنده و فرستنده است– و …) باید حتما موجود باشد. افردی که قرار است از بهمن عبور کنند با فشار دادن دکمه دستگاه باید آن را در وضعیت فرستنده و دیگران در وضعیت گیرنده قرار دهند. فراموش نکنید که پیپس را نباید در کولهپشتی قرار داد، بلکه باید آن را به گردن آویخت.
- صعود، تمرین و کار در مناطق کوهستانی و برفگیر حتما باید با وسایل، لوازم و ابزار کوهنوردی اعم از لوازم فنی، پوشاک، تغذیه، وسایل امدادی و … همراه باشد.
- در صورتی که نمیتوان شیبی را دور زد تا حد امکان باید ارتفاع گرفت تا در مسیر طولانی بهمن قرار نگیرید.
- هنگام عبور ساکت باشید تا ارتعاشات صدا باعث ریزش بهمن نشود. ارتعاش یکی از عوامل مهم ریزش بهمن است، بنابراین در جاهایی که خطر ریزش بهمن وجود دارد، باید از فریاد پرهیز کنید. در واقع سکوت موجب میشود که بهتر متوجه ریزش برف شوید و بهموقع اقدام کنید.
- بهتر است اعضای گروه در شیبهای خطرناک در فاصله حداقل ۳۰-۲۰ متری یکدیگر حرکت کنند تا همگی گرفتار بهمن نشوند و بتوانند همدیگر را نجات بدهند.
- از یک شیب برفی باید خیلی نرم و سبک قدم بردارید تا فشار و ضربه به برف مسیر وارد نشود و باعث شکست برف و جریان بهمن نشود.
- از ریسمان یا طناب مخصوص کوهنوردی استفاده کنید.
- در روی برف به صورت زیگزاگ راه نروید و تا حد امکان به صورت یک خط مستقیم روی برف بالا بروید.
- بهترین راه عبور از بهمن این است که بهمن را به طرف بالا صعود کنیم، نه عرضی.
- بستن نخ بهمن (نخ بهمن طناب ۳ میلیمتری به رنگ قرمز و به طول ۱۵ تا ۵۰ متر است که روی پوسته آن فلشی در یک جهت وجود دارد. نخ بهمن را باید طوری به بدن وصل کرد که جهت فلش آن به سمت فرد باشد و ادامه نخ بهمن را طوری روی زمین میاندازیم که روی زمین کشیده شود. حال اگر بهمن سقوط کند، گروه امداد با پیدا کردن نخ بهمن و دنبال کردن فلش به مصدوم میرسند)
- برای عبور از بهمن نباید فرد را با طناب یا وسیله دیگری حمایت کرد، چراکه ممکن است بهمن فرد را تکهتکه کند.
- هنگام عبور از بهمن باید تکتک و بدون عجله و با فاصله زیاد از محل عبور کرد (بین فواصلی که پا در برف فرو میرود، نباید نفر بعد پا یا باتوم در برف فرو کند)
- کولهپشتی را به سمت شیب قرار میدهیم و فقط یک بند آن را روی شانه میاندازیم تا در صورت سقوط بهمن بتوان بهراحتی کوله را رها کرد.
- اگر جا پای نفر قبلی خیلی عمیق است، برای پر کردن جا پا از برفهای همان قسمت استفاده کنید.
- از مسیرهای شناختهشده عبور کنید.
- تا حد امکان باید از بالای محدوده بهمن (نزدیک به تاج بهمن) عبور کنیم تا حجم برف کمتری بالای سرمان باشد.
- با شنیدن کوچکترین صدایی که حکایت از نشست و ریزش و سقوط بهمن دارد، منطقه را ترک کنید.
اقدامات حین وقوع بهمن
- همه تجهیزات مخصوصا اشیای فلزی و برنده را از خود دور کنید.
- به محلهای امن فرار کنید، یعنی به صورت شنا خود را روی بهمن بیاورید و به طرف بالا و سمت چپ یا راست فرار کنید.
- به سمت عوامل بازدارنده (مثل سنگها، درختچهها و…) حرکت کنید.
- اگر مقدور بود قبل از فرو رفتن در زیر برف، وسایلی از خود را به بالا پرتاب کنید تا جستوجوگران بتوانند با یافتن آنها مسیر شما را تشخیص دهند.
- اگر در بهمن فرو رفتهاید، سعی کنید با کمک دستها، یک پاکت یا کیسه نایلونی را جلوی صورتتان قرار دهید. بیشتر مرگومیر ناشی از بهمن به خاطر خفگی است، لذا ایجاد فضایی برای ورود هوا و نفسکشیدن مهمترین کاری است که میتوانید انجام دهید.
- با هر وسیلهای جلوی دهان و بینی خود را بپوشانید.
- نفس را در سینه حبس کنید، چراکه این کار از ورود ذرات برف و یخزدگی ریهها و خفگی جلوگیری میکند.
- خونسردی خود را حفظ کنید، چراکه در صورت حفظ آرامش، بدنتان قادر به نگهداری انرژی خود خواهد بود و در نتیجه بهتر میتوانید برای نجات خود تصمیم بگیرید.
- مسیری را که فرد بهمنزده طی میکند، با چشم تا زمان پایان بهمن دنبال کنید.
اقدامات بعد از وقوع بهمن
- یادتان باشد هر قدر کمتر در زیر برف ناشی از ریزش بهمن فرو روید، شانس بیشتری برای زندهماندن دارید.
- باید در بهمن مثل زمانی که در آب هستید، شنا کنید تا خود را به روی سطحی بهمن برسانید.
- پیدا کردن نخ بهمن و وسایل فرد و گشتن نواحی پایینتر از محل شروع بهمن و حرکت فرد، به یافتن فرد مفقودشده بسیار کمک میکند.
- چون زیر برف همه جا تاریک است و ممکن است که در اثر سقوط بهمن در زیر برف نتوان تشخیص داد که بالا کدام سمت است، در صورت امکان میتوان با بیرون انداختن آب دهان، جهت را تشخیص داد (خلاف جهت حرکت آب دهان، سمت بالاست).