کاروان آب و امید و آبادی

از جلگه «چاه هاشم» و نخلستان‌های پربارش خبری نیست؛ تشنگی ۲۰ساله ایرانشهر، خاک سیستان‌وبلوچستان را از دست و دلبازی‌های گذشته محروم کرده است. حالا تنها در گوشه‌هایی از این خاک خشک، در تک و توک باغ‌های باقیمانده، لیف‌های خرما روی نخل‌ها رسیده‌اند.

کشاورزان و باغداران، با صورت‌های سرخ‌شده از تیغ آفتاب، خرما از نخل‌هایشان می‌گیرند و مراقب دانه به دانه محصول‌شان هستند که بیهوده از کف نروند. یادشان نرفته هر روز برای آبیاری این زمین‌ها، برای سبزماندن آخرین بازمانده نخلستان‌ها، روز و شب‌شان را چگونه به زحمت به هم دوخته‌اند.

روستای «هندل‌آباد» از معدود روستاهای «دلگان» است که هنوز کشاورزی و باغداری در آن به چشم می‌خورد. زمین هنوز سخاوتمند است و مردم هنوز فرصت کشت و زرع دارند؛ پیشه‌ای که تا تاریخ دلگان به یاد دارد، رزق مردم کوچ‌نشین این منطقه را تأمین می‌کرد و به زندگی‌شان رونق می‌داد.

خشکسالی‌های ۲۰ساله سیستان‌وبلوچستان، رودخانه‌های اطراف دلگان را خشک کرده و اثری از آن باقی نمانده است. اغلب زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها از بین رفته‌اند، تنها اهالی قدیمی این مناطق طعم آب‌های همیشه در دسترس را، به خاطر دارند.

بابا احمد یکی از همین مردهای قدیمی است. با دستانی به خشکی زمین‌های دلگان به تکه چوبی تکیه داده است. قد و قامتش خمیده و چشمانش مثل همه چشم‌های خاک‌خورده مردم سیستان‌وبلوچستان سرخ است.

با زبان بلوچی حرف می‌زند. زمین‌هایی که حالا خشک شده‌اند را با دست نشان می‌دهد و می‌گوید: «اینجا همه باغ و زمین کشاورزی بود. آب روستا از رودخانه‌ها می‌آمد اما حالا خبری از بارندگی نیست، جلگه خشک شده و آب چاه هم برای آبیاری کافی نیست.»

 

یک‌جانشینی بدون زیرساخت

سرسبزی نیم‌بندی که از گذشته جلگه چاه هاشم باقی‌ مانده، هنوز مردم را از این خاک فراری نداده است. با این حال، هندل‌آباد هم مشکل تأمین آب آشامیدنی دارد. برای همین در سال‌های گذشته منبع آبی برای تأمین آب آشامیدنی در روستا ساخته شده است.

اما زردی این آب، خود گواه ناسالم‌بودن آن برای نوشیدن است. «هوشنگ بامری» فرماندار دلگان به «شهروند» می‌گوید: «باغ‌ها و زمین‌های اینجا عمدتا استیجاری هستند و مردم با اجاره آنها از مالکان روی زمین کشاورزی یا باغداری می‌کنند.

همچنین سابق بر این، تا قبل از خشکسالی‌ها اهالی این روستاها کوچ‌نشین بودند، برای همین تنها در فصل‌های رونق کشاورزی به این منطقه می‌آمدند. آب مورد نیاز این زمین‌های کشاورزی هم از طریق آب‌های طبیعی و چاه‌های آب تأمین می‌شد.

با خشک‌شدن این مناطق مردم هم تقریبا یک‌جانشین شدند، اما زیرساخت‌های لازم برای زندگی روستایی برای مردم فراهم نبود، از جمله آب آشامیدنی. در سال‌های گذشته به صورت نامنظم آبرسانی با تانکر هم انجام می‌شد.»

 

قصه پرغصه کپرنشینی

این قصه شکل‌گیری اغلب مناطق کپرنشین سیستان‌وبلوچستان است. روستاهای پراکنده متعددی با فاصلههای دور از هم بدون داشتن حتی دسترسی جاده‌ای، در تمام استان به چشم می‌خورد و نبود آب آشامیدنی از مهم‌ترین دغدغه‌های این روستاهاست.

حالا که کشاورزی و باغداری در روستای هندل‌آباد هنوز رونق دارد، تأمین آب آشامیدنی پایدار برای این روستا در اولویت سازمان داوطلبان جمعیت هلال‌احمر قرار گرفته است. شهرداری، فرمانداری، اداره آب و فاضلاب و هلال‌احمر دست به دست دادند تا آب آشامیدنی سالم از طریق لوله‌کشی به این روستا فراهم شود.

برای همین هم کاروان‌های نذرآب۴ سر از این روستا در دلگان درآورده‌اند. خیران و داوطلبان جمعیت هلال‌احمر دست به دست داده‌اند تا تجهیزات لازم برای آبرسانی به این روستا فراهم شود و این‌بار در میان کمک و تیم‌های پزشکی که به درگان راه پیدا کرده‌اند، تجهیزات لوله‌گذاری و انتقال آب هم به چشم می‌خورد.

خشکسالی‌های ۲۰ساله سیستان‌وبلوچستان، رودخانه‌های اطراف دلگان را خشک کرده و اثری از آن باقی نمانده است. اغلب زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها از بین رفته‌اند، تنها اهالی قدیمی این مناطق طعم آب‌های همیشه در دسترس را، به خاطر دارند

تأمین آب پایدار

محمد نصیری، رئیس سازمان داوطلبان در مراسم کلنگ‌زنی این خط لوله آبرسانی می‌گوید: «هدف از اجرای طرح ملی نذرآب در استان‌هایی که با تنش‌های آبی همراهند، این است که بتوانیم همزمان با آبرسانی به روستاها، به کمک مسئولان و همت خیران و داوطلبان، به تأمین آب پایدار در این مناطق بپردازیم.

از ابتدای شروع این طرح تاکنون، چهارسال می‌گذرد و همواره در کنار آبرسانی به این مناطق تیم‌های پزشکی و همچنین بسته‌های معیشتی اقلام دارویی و دیگر حمایت‌ها از طریق هلال‌احمر و به کمک خیران انجمن‌های مردم‌نهاد به مردم مناطق محروم رسیده است.

سابق بر این، در سه‌سال گذشته عمده فعالیت ما در آبرسانی به کمک تانکرهای آب بود. امسال توانستیم با تجربه‌های گذشته و همچنین یکپارچه‌کردن فعالیت‌های انجمن‌های مردم‌نهاد در منطقه سیستان‌وبلوچستان قدم‌هایی برای تأمین آب پایدار در منطقه برداریم.»

با مشورت فرمانداری و استانداری و با همکاری اداره آب، روستای هندل‌آباد برای احداث خط لوله آب انتخاب شد و هلال‌احمر مسئولیت تأمین تجهیزات انتقال آب را بر عهده گرفت.

امسال با وجود شروع کرونا، طرح ملی نذرآب۴ در چهار استان درگیر تنش‌های آبی درکشور درحال اجراست و روستاهای ۱۸ شهرستان از این خدمات بهره‌مند می‌شوند.

جمعیت هلال‌احمر مانند سال‌های گذشته خدمات معیشت‌محور، سلامت‌محور و تأمین آب شرب سالم در این مناطق را در دستور کار خود قرار داده است.

 

معضلی به نام بیماری‌های عفونی و کرونا

تشنگی تنها معضل خشکسالی‌های اخیر در سیستان‌وبلوچستان نیست؛ نبود آب آشامیدنی سالم و استفاده از آب‌های آلوده بیماری‌های زیادی را به رنج و درد محروم‌ترین مناطق روستای کشور اضافه کرده است.

دکتر ناهید عبداللهیان، متخصص بیماری‌های عفونی، از پزشکان داوطلبی است که ۱۶سال سابقه همکاری با هلال‌احمر را دارد و کاروان‌های سلامت طرح نذرآب را همراهی می‌کند.

او می‌گوید: «سال‌ها مصرف آب آشامیدنی ناسالم باعث بروز بیماری‌های مختلفی از جمله بیماری‌های عفونی در بین مردم سیستان‌وبلوچستان شده است. این بیماری‌ها و مشکلات جسمی و بهداشتی دیگر در روستاهای محروم و در مناطق کپرنشین بیش از سایر نقاط به چشم می‌خورد.

معضل بزرگ مردم این استان علاوه بر خشکسالی و بیکاری مشکلاتی است که به حوزه بهداشت و درمان مربوط می‌شود. در چهارسالی که کاروان‌های سلامت طرح نذرآب را همراهی می‌کنم، با اهمیت حضور پزشکان داوطلبان و جوانان در این مناطق کم‌برخوردار به خوبی آشنا شدم.

گرچه حضور ما عنوان تیم‌های پزشکی در این استان محدود است، اما همین زمان اندک هم مشکل دسترسی بسیاری از مردم این مناطق محروم به امکانات محدود درمانی و بهداشتی و دارویی را تا حدودی برطرف می‌کند.»

این روزها که شیوع ویروس جهش یافته، کرونا در کشور به اوج خود رسیده است و عبداللهیان مثل دیگر پزشکان و متخصصان عفونی روزهای شلوغ و پرکاری را پشت‌سر می‌گذارد. به روستاهای محروم آمده تا علاوه بر ویزیت رایگان و ارایه مشاوره پزشکی مراجعان را برای چگونگی رعایت نکات بهداشتی برای حفاظت از ویروس کرونا  راهنمایی کند.

او می‌گوید: «در این روزهای شلوغ برای حضورم در کاروان‌های سلامت باید جایگزینی برای خودم مرکز درمانی اصفهان پیدا می‌کردم. کار بسیار دشواری بود اما به هر زحمتی که بود این هماهنگی را انجام دادم.

برای اینکه فکر می‌کنم در چنین شرایط سختی مردم سیستان‌وبلوچستان در روستاهای محروم هم به اندازه دیگر هموطنانمان نیاز به حضور متخصصان و پزشکان در نزدیکی خود دارند.»

عبداللهیان، همکاری سایر پزشکان برای کمک به بیمارانی که طول درمان بیشتری دارند و نیاز به عمل جراحی یا پیگیری‌های زمانبر پزشکی دارند را اتفاق مهمی در این طرح می‌داند و می‌گوید: «در برخی از موارد که بیماران نیاز به بیمارستان یا انجام آزمایش‌های مختلف را دارند، از دوستان پزشک خودم در حوزه‌های مختلف درخواست کمک می‌کنم تا این افراد بتوانند در مرکز شهرستان یا حتی شهرهای دیگر به راحتی بستری شوند، بدون اینکه نگران پرداخت هزینه‌های درمان باشند.»

علاوه بر بیماری‌های داخلی و عفونی مشکلات و بیماری‌های چشمی را به دلیل عدم دسترسی بهداشت مناسب و همچنین وجود همیشگی ریزگردها از مشکلات شایع در روستاهای سیستان‌وبلوچستان می‌داند.

او می‌گوید: «در مناطق محروم و درگیر تنش خشکسالی اولیه‌ترین امکانات برای یک زندگی خیلی عادی هم به چشم نمی‌خورد، برای همین هر نوع امکانات خدمات و فعالیتی در این روستاها مورد استقبال قرار می‌گیرد.

خوشحالم که هلال‌احمر در سال‌های گذشته توجه جدی به این موضوع کرده و علاوه بر محرومیت‌زدایی و آبرسانی به روستاها حساسیت جامعه به این مناطق را بیشتر کرده است.»

نذرآب؛ بازگشت زندگی است