سد کرخه؛ تراژدی اژدها
مدیرعامل سد کرخه در گفتتگوی اختصاصی با شهروندآنلاین از چالش های مدیریت آب در این سد استراتژیک می گوید
کرخه، بزرگترین سد خاکی خاورمیانه جا خوش کرده در 22کیلومتری شمال‌غربی اندیمشک. کرخه، «ترین‌ها» را به حق به خود نصبت داده؛ بزرگترین دریاچه مصنوعی و سد تاریخ ایران. یک دهه طول کشید تا کرخه خرامان خرامان جا خوش کند برای روزهای خوش خوزستان؛ عملیات اجرایی این سد از سال 1370 شروع و به سال 1380 به اتمام رسید.
قول و قرارها با کرخه تولید انرژی و آبیاری اراضی دشت عباس بود. نیروگاهی که با ظرفیت 400مگاوات بر ساعت برق تولید می‌کند و دشت عباس را هم از یاد نبرده است. هرچند تامین و تنظیم آب، آبیاری 320هزار هکتار از اراضی پایین دست هم به کرخه سپرده شد.
دشت‌های حمیدیه و قدس هم بودند. دشت آزادگان، فکه و عین خوش هم بی‌نصیب نماندند از کرخه. سد که با ناز بر کرخه نشست کنترل سیل‌های مخرب هم به او سپرده شد. کرخه، سیمره،کشکان،قره‌سو، گاماسیاب چرداول دست به دست هم می‌دهند برای پر آب ماندن سد کرخه. سدی که 900کیلومتر را زیر پا می‌گذارد تا خود را به مرداب هورالعظیم برساند. در ادامه محمدرضا یزدانی، مدیرعامل سد کرخه برایمان از اهمیت و استراتژیک بودن این سد می‌گوید. سدی که می‌توان گفت نبض زندگی است.
در مورد سد تاثیرگذار کرخه برایمان بگویید؟
سد کرخه، اولین سدی بود که بر شاخه رودخانه کرخه که سومین رودخانه پر آب کشور است، احداث شد. اهداف اولیه سد مهار سیلاب‌هاست روی رودخانه وحشی کرخه. دوم تولید انرژی و سوم بحث کشاورزی و تامین آب کشاورزی است. سد از یک لحاظ بسیار مهم و استراتژیک است به دلیل اینکه اولین و بزرگترین سد ایران است که توسط کارشناسان ایرانی ساخته شده است. سدی که باعث شد ما وارد دروازه سدسازی جهان شویم. در اصل دانشگاهی بود برای تربیت نیروی انسانی در این حوزه و موفق هم ظاهر شد. موضوعات مهم دیگر این بود که سد بعد از احداث بزرگترین طرح آبرسانی استان خوزستان یعنی طرح غدیر را به عهده گرفت؛ یعنی آبرسانی به 26 شهر و 50درصد شهر اهواز و هزار و 226روستا. ما در یک سال کم‌بارش قرار داریم. مخزن سد بزرگترین مخزن سدهای ایران است. ما در حال حاضر در تراز 196.7 قرار داریم یعنی چیزی در حدود دوهزار و 280میلیون مترمکعب؛ درواقع این تراز وضعیتی را نشان می‌دهد که با یک شرایط خاص و کم‌آب روبه‌رو هستیم. ما در تراز نرمال‌مان که تراز 220 است نزدیک به پنج میلیارد و 200میلیون مترمکعب آب را می‌توانیم پشت سد داشته باشیم. این در حالی است که میزان آبی که در حال حاضر در سد وجود دارد نزدیک به سه میلیارد خالی است و ما تقریبا نزدیک به دومیلیارد و 280میلیون مترمکعب آب داریم که تقریبا سیصد میلیون مترمکعبش در حجم مرده قرار دارد و چیزی که باقی مانده دو میلیارد مترمکعب آب است که باید مدیریت شود؛ برای تولید برق و تامین آب شرب. همچنین برای مسائل مربوط به محیط‌زیست، کشاورزی و اکوسیستمی که در پایین‌دست باید نگذاریم از بین برود. این موضوع نیاز به مدیریت دارد هرچند ما تلاش می‌کنیم این اتفاق به نحواحسن بیفتد اما اولویت اول تامین آب شرب مردم است. اولویت دوم هم تامین برق است. سد کرخه یک اهمیت استراتژیک دیگر هم دارد، اینکه تنها نیروگاه برق‌آبی است که پست بین‌المللی دارد و به عراق برق صادر می‌کند، البته در شرایط عادی. در شرایط فعلی تامین برق کشور در اولویت قرار دارد.
اگر به یک سال خشک دیگر برخورد کنیم شرایط سخت و پیچیده خواهد شد و ما مجبوریم این مقدار آب را مدیریت کنیم و امیدوار باشیم بارش‌ها شکل بگیرند و شرایط مخزن به شرایط پایداری برسد. در حال حاضر آنچه انجام می‌دهیم برای خروجی پایین دست چیزی در حدود 130مترمکعب بر ثانیه رسیده البته از 75مترمکعب بر ثانیه تا آب پایین دست که وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد، تامین شود اما نگاهی هم باید به موضوع آب شرب مردم داشته باشیم تا دچار بحران نشویم. یعنی شرایط به‌گونه‌ای پیش نرود که رهاسازی آب باعث شود در انتهای تابستان برای تامین آب شرب مردم دچار مشکل شویم.
با توجه به همه توضیحاتی که دادید اصلی‌ترین مساله بحران آب در خوزستان مسائل اقلیمی است؟
یکی از دلایلش همین است. ما در وضعیتی هستیم که نزولات آسمانی کاهش پیدا کرده و در یک سال خشک قرار داریم. دوم اینکه گرمای بی‌نظیر یا کم‌نظیری است که اتفاق افتاده در چند دهه اخیر. سوم بحث بیماری کرونا و جهش‌های این پاندمی است و چهارم هم قطعی برق و کمبود آب است. یعنی اینکه مردم در وسط یک چهارضلعی قرار دارند که باید مدیریت شود. درواقع ما نباید نگاه تک بعدی به مسائل داشته باشیم. مدیریت منابع آب صورت گرفته است. باید این توضیح را بدهم که تولید برق در حوزه اختیارات ما نیست و در اختیارات دیسپاچینگ ملی برق است درواقع آنها این کار را انجام می‌دهند برای کل شبکه ایران. خروجی آبی که هم شکل می‌گیرد از این تولید برق باز با مدیریت بالادستی است. حقابه‌ها هم در نظر گرفته شده ولی در حال حاضر شرایط به‌گونه‌ای است که نمی‌توان این حقابه‌ها را محقق کرد. ما باید در شرایط حداقلی پیش برویم و اولویت‌بندی کنیم تا بتوانیم این منبع آبی را تا سال آبی جدید که امیدوارم سال نرمالی باشد، حفظ کنیم چون اگر به شرایط غیرنرمال برخورد کنیم، وضعیت سخت‌تر خواهد شد.
اگر به یک سال خشک دیگر برخورد کنیم شرایط سخت و پیچیده خواهد شد و ما مجبوریم این مقدار آب را مدیریت کنیم و امیدوار باشیم بارش‌ها شکل بگیرند و شرایط مخزن به شرایط پایداری برسد.
تاثیرگذاری کشت‌های غیرمجاز؟
کشت‌های غیرمجاز در حوزه وظایف وزارت جهادکشاورزی است و باید آنها جوابگو باشند و توضیحات کارشناسی در این زمینه ارائه بدهند. اما قطعا تاثیرگذار هستند. ما با برداشت‌های غیرمجاز آب روبه‌رو هستیم به‌خصوص در کشت برنج. این موضوع باید به یک حل و فصل نهایی برسد و اجازه برداشت آب را در پایین دست ندهند تا ما در بتوانیم آب شرب مردم و آب موردنیاز کشاورزی که در حوزه تعهدی ما است را تامین کنیم.هرچند برداشت‌های غیرمجاز کار را برای ما سخت‌تر کردند.
اگر ما سال خشک دیگری داشته باشیم برای تامین آب شرب مردم دچار مشکل خواهیم شد؟
اگر این وضعیت ادامه پیدا کند قطعا. پافشاری ما برای همین مساله است که باید آب موجود فعلی به‌گونه‌ای مدیریت شود که آب شرب مردم دچار مشکل نشود. البته باید متذکر شوم در حد توان برای محیط‌زیست و حیوانات هم برنامه‌ریزی خواهیم داشت تا کمترین آسیب را ببینند.باید بپذیریم در شرایط خاصی قرار داریم که نیاز به مدیریت دارد.
پشنهادی شما چیست؟
در زمینه برق پیشنهاد ما این است که مردم شرایط را درک کنند یعنی در میانه درک متقابل مردم و مسئولان ما صرفه‌جویی را به طور ویژه در این سال داشته باشیم. در زمینه آب هم وضعیت به همین شکل است و باید صرفه‌جویی را داشته باشیم.شرایط فعلی ایجاب می‌کند منابع موجود را مدیریت کنیم و از برداشت‌های غیرمجاز بپرهیزیم. اگر برداشت‌های غیرمجاز نباشند ما به وضعیت پایدار می‌رسیم.
نکته‌ای باقی مانده؟
مورد خاصی وجود ندارد. بحث اصلی این است که مردم و متولیان امر با هم همکاری، هم‌زبانی داشته باشند. باید واقعیت‌ها را به مردم گفت. مردم ما بی‌شک واقعیت‌ها را می‌پذیرند و همکاری خواهند داشت. هرچند باید مراقب فضای مجازی هم بود. متاسفانه این فضا با یک ولنگاری خبری روبه‌روست که توسط جریان‌های معاند مدیریت می‌شود تا ذهن و روح مردم را مشوش و نگران کند. باید همه این موارد را مدیریت کنیم تا انشاا.. از این شرایط گذر کنیم.