ایران در مذاکرات، خواستار تضمین درباره عدم خروج دوباره آمریکا از برجام و تضمین بهره‌مند شدن ایران از رفع تحریم‌ها است؛ موضوعی که تا کنون طرف آمریکایی از زیر بار آن شانه خالی کرده‌است
به رغم تهدیدات و فشارهای طرف مقابل، از ابتدای ازسرگیری مذاکرات تا کنون تهران از مطالبات بحق و بجای خود کوتاه نیامده که لغو تحریم‌ها و راستی‌آزمایی، تضمین و خودداری طرف غربی از سوءاستفاده از سازوکارهای مندرج در متن برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ از آن جمله است.
۱. مطالبه لغو تحریم‌ها و راستی‌آزمایی
به گزارش ایرنا،کلاف درهم پیچیده تحریم‌ها به دست ترامپ، باعث کُندی پیشرفت گفت وگوها شده‌است. خواسته لغو تمام تحریم‌های اعمال شده توسط دولت ترامپ پیش از این نیز توسط مقام‌های حکومت ایران اعلام شده‌بود ولی رابرت مالی، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا در مذاکرات وین گفته که دولت آمریکا تحریم‌های ناقض برجام را لغو می‌کند و تحریم‌هایی را که با عناوین دیگر مانند «تروریسم» وضع شده‌اند، نمی‌تواند لغو کند.
این در حالی است که همزمان دموکرات‌ها و جمهوری‌خواهان بارها به ناکارامدی تحریم تردید کرده‌اند. مالی چندی پیش در گفت‌وگو با شبکه «ام‌اس‌ان‌بی‌سی» به شکست سیاست فشار حداکثری اذعان کرد و گفت: ما در وضعیتی از سوی دولت قبلی قرار گرفته‌بودیم که رییس‌جمهور بایدن تصمیم گرفت باید به آن پایان دهیم، یعنی کارزار فشار حداکثری ترامپ علیه ایران که به طرز بدی شکست خورد و به منافع آمریکا هم آسیب زد.
افزون بر دیدگاه دموکرات‌ها در اعتراف به شکست آمریکا برای پیشبرد سیاست فشار حداکثری، سران جمهوریخواه نیز بارها در لفافه به این ناکامی اعتراف کرده‌اند. همانند «مایک پمپئو» وزیر خارجه ترامپ که خود مجری این پروژه بود بعد از پایان دولت جمهوریخواه ترامپ به ناتوانی آمریکا در برابر ایران اذعان کرد و گفت «در خصوص وادار کردن تهران به کوتاه آمدن و وارد شدن ایران به توافقی که واقعا مانع از دستیابی به سلاح هسته‌ای شود، تمام آنچه که امیدوار بودیم به‌دست می‌آوریم، حاصل نشد.»
۲. جایگاه تضمین در توافق برای ایران
ایران همچنین در مذاکرات، خواستار تضمین درباره عدم خروج دوباره آمریکا از برجام و تضمین بهره‌مند شدن ایران از رفع تحریم‌ها است؛ موضوعی که تا کنون طرف آمریکایی از زیر بار آن شانه خالی کرده‌است.
اگرچه دولت بایدن دستور بازگشت به برخی پیمان‌هایی را که ترامپ خارج شده‌بود، صادر کرد اما جهان بیش از پیش به تعهدگریزی آشکار آمریکایی‌ها پی برد؛ موضوعی که امروزه به بی‌اعتمادی افزون‌تر ایران دامن زده‌است. با چنین تجربه تلخی، امروز تهران خواستار تضمین کتبی آمریکا است«آنتونی بلینکن» وزیر خارجه آمریکا به تازگی در مصاحبه تصویری با «کروکد مدیا» آمریکا گفت: جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات متحده با قطعیت اعلام کرده‌است تا زمانی که در این سمت قرار دارد، به برجام متعهد خواهد بود اما نمی‌توان از طرف دولت‌های آینده آمریکا چنین تعهدی داد.
در حالی طرف آمریکایی همواره از ارائه تضمین کتبی به بهانه‌های مختلف سرباز می‌زند و اصرار ایران برای جلوگیری مجدد از پیمان شکنی را «تلاش تهران برای کسب امتیاز» ارزیابی می کند که از نگاه ناظران این مطالبه با توجه به فراز وفرودهای چند سال اخیر برجام منطقی به نظر می‌رسد.
ترامپ در عمل نشان داد که آمریکا می‌تواند به هر نوع تعهد و توافقی پشت کند، خواه این توافق دوجانبه باشد خواه چندجانبه و بین‌المللی. خروج آمریکا از «پیمان تجاری اقیانوس آرام» (TPP تی‌پی‌پی)، «پیمان تجارت آزاد آمریکایی شمالی» موسوم به(نفتا)، پیمان اقلیمی «پاریس» (Accord de Paris)، «سازمان تجارت جهانی»، «پیمان منع موشک‌های هسته‌ای میان‌برد» (INF) و «معاهده آسمان‌های باز» تنها چند مورد از جمله این تعهدات است.
۳. رفع سوءاستفاده از سازوکارهایی چون مکانیسم ماشه
یکی از تلاش‌های تیم دیپلماتیک در وین به جلوگیری از سوءاستفاده آمریکا و دیگر اعضای توافق از سازوکارهای برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ برمی‌گردد که مکانیسم «ماشه» مهمترین آنها است؛ برپایه این ساز وکار، کشورهای «مشارکت‌کننده» در برجام می‌توانند در صورت عدم پایبندی ایران به تعهداتش، بازگشت خودکار قطعنامه‌های تحریمی بین‌المللی را در پی داشته‌باشد.
اینک نیز در صورت ورود مجدد آمریکا به برجام، این کشور بار دیگر به عنوان عضوی از توافق یا به عبارتی «مشارکت کننده»، قادر به فعال کردن مکانیسم ماشه خواهدبود و انتظار می‌رود این مهم از نگاه تیم دیپلماتیک دور نماند.از نگاه ناظران، فرآیند بازگشت تحریم‌ها در مکانیسم ماشه، فرآیندی یک‌طرفه است؛ فرآیندی که به‌راحتی اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی ایران به تعهداتش، اعضای برجام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را بازگردانند، درحالی‌که اگر طرف مقابل به تعهداتشان در برجام عمل نکنند، هیچ عواقبی برای آنها در نظر گرفته نشده و به عبارتی هیچ مکانیسمی برای مقابله با تعهدناپذیری طرف‌های دیگر در توافقنامه وجود ندارد.
مشابه آنچه در دوره ریاست جمهوری ترامپ اتفاق افتاد، چنانچه دولت وی هم از توافقنامه برجام خارج شد و هم به‌عنوان ناقض برجام، خواستار فعال‌سازی مکانیسم ماشه یعنی بازگشت فوری تحریم‌های گذشته علیه ایران شد.
نقص دیگر این سازوکار به واژه «مشارکت‌کننده» برمی‌گردد که آمریکای ترامپ با استفاده ابزاری از این واژه، واشنگتن را حتی پس از خروج از برجام همچنان «مشارکت‌کننده» می‌دانست که توان فعال‌سازی مکانیسم ماشه را دارد و در برهه‌ای در صدد الحاق مجدد به برجام برآمد ولی با سد دیگر اعضای توافق مواجه شد و در نهایت عقب نشست.