اینستاگرام افسردگی می‌آورد؟/ زنان بیشتر از مردان از این شبکه اجتماعی لطمه می‌بینند

لیلا مهداد- «ما نسل دنیای صفر و یک‌ایم.» با لبخندی همراه با بی‌اعتنایی این را می‌گوید. شمع‌های چهارده‌سالگی را هنوز فوت نکرده. تیپ هیپی‌ها با جثه ریزنقشش همخوانی ندارد. «چرا بزرگ‌ترها از هر چیزی سر در نمی‌آورند می‌گویند خوب نیست؟ به نظر شما دهه قبلی‌ها همه‌چیز خطر داره و برای ما ضرر. اگر مضر بود تا الان من باید افسرده شده بودم چون روزی 8-7ساعت فقط تو اینستاگرام می‌چرخم.»  «هومان» نسل‌ خودش را نسل تکنولوژی می‌داند. «دنیای ما جذاب‌تر از دنیای دهه‌های قبلِ.» او معتقد است شیوه زندگی و سرگرمی‌ها تغییر کرده.»

«قدیمی‌ها از وسطی، هفت‌سنگ و حوض خونه مادربزرگ لذت می‌بردن ما از تکنولوژی.» «آبان» 16سالگی را پر کرده، اما به 18ساله‌ها بیشتر شبیه است. چرخیدنش در اینستاگرام بعضی روزها به 9ساعت هم رسیده. «دراز می‌کشی رو تخت و از اون‌سر دنیا باخبری. این کجاش بده؟ می‌دونی فلان بازیگر مشهور دنیا خونه‌اش چه شکلی، چی می‌پوشه، چجوری زندگی می‌کنه.»

آهنگ‌ها و خوانندگان ایرانی را نمی‌شناسد. فیلم‌های ایرانی را هم اصلا ندیده، اما تا ریز زندگی جانی‌دپ، رابرت دنیرو، کیانو ریوز  را می‌داند. «این یعنی به‌روز بودن. یه جایی حرف پیش بیاد یه چیزی داری برای گفتن.» «باید قبول کنید دنیا فرق کرده. قرار نیست زندگی رو مثل پدر و مادرهامون تجربه کنیم.» «آرام» 15 بهار بیشتر به خود ندیده. رکورد 15ساعت چرخیدن در اینستاگرام را برای خودش ثبت کرده. «تو دنیای امروز مرز بی‌معنیه. با یک کلیک می‌تونی از همه‌چیز باخبر شی. فضای اینستاگرام جذابه برای همین گذر زمان از دستت در میره.»

اما ماجرای «بهارناز» با بقیه متفاوت است. «مدل‌ها و هنرپیشه‌ها و آدم‌های مشهور رو می‌بینی و خودتو شبیه اونا می‌کنی، این کجاش بده؟ به نظرم یه انگیزه است.» به گفته خودش همین اینستاگرام باعث شده تصمیم به کم کردن وزن بگیرد. «البته دیدم کار سختیه، مدل‌های تپل‌تر رو دنبال کردم و مثل اونا تیپ می‌زنم.»

ذات زنان بیشتر از مردان، مقایسه‌گر است، به همان اندازه که مردان قدرت‌طلب‌ترند. «اینستاگرام به حس ناکافی‌بودن دامن می‌زند. حسی که می‌تواند در مورد اندام، شرایط زندگی، ظواهر و چیزهایی که داریم، صدق کند.»

دامن‌زدن به مقایسه‌های اجتماعی

فیس‌بوک، فرندفید، گوگل‌پلاس و … خیلی قبل‌تر از اینستاگرام نام‌شان را سر زبان‌ها انداختند. اینستاگرام در سان‌فرانسیسکو متولد شد. «کوین سیستروم» و «مایک کرایگر» دو برنامه‌نویسی بودند که اینستاگرام را به جامعه‌ بشری معرفی کردند. برنامه‌ای که کارش را در اپل شروع کرد. اینستاگرام اولین‌بار نسخه اولیه‌اش را سال 2010 راه‌اندازی کرد. اینستاگرام برنامه محبوب گوشی‌های هوشمند بود و توانست در دو سال 100میلیون عضو بگیرد و به یکی از مهم‌ترین رسانه‌های غیررسمی جهان تبدیل شود.

این برنامه محبوب حالا طرفداران بیشتری پیدا کرده و جمعیت بیشتری را توانسته با خود همراه کند. به باور یکی از روان‌شناسان کودک و نوجوان اینستاگرام مزیت‌های بسیاری دارد برای اینکه بتواند شهروندان را با خود همراه کند. به اعتقاد «رضوان موسوی» اینستاگرام به‌ویژه در ایران محل خوبی برای رشد کسب‌وکارهای نوپا بوده است.  هرچند «موسوی» معایبی را هم به اینستاگرام نسبت می‌دهد. او بر این باور است که این برنامه قطعا یکسری اختلالات روحی و روانی به دنبال دارد. او به «شهروند» از معضلات این برنامه محبوب می‌گوید: «یکی از بزرگ‌ترین معضلات اینستاگرام دامن‌زدن به مقایسه‌های اجتماعی است.»

به باور این روان‌شناس، ذات زنان بیشتر از مردان، مقایسه‌گر است، به همان اندازه که مردان قدرت‌طلب‌ترند. «اینستاگرام به حس ناکافی‌بودن دامن می‌زند. حسی که می‌تواند در مورد اندام، شرایط زندگی، ظواهر و چیزهایی که داریم، صدق کند.»

تنها چیزی که نوجوان می‌بیند و برایش واقعیت دارد، مجموعه‌ای از خواسته‌هاست که در یک قاب جمع شده‌اند. به باور «موسوی» قطعا این شرایط افسردگی و ناامیدی به همراه دارد. این روان‌شناس معتقد است اعتیاد یکی از ثمره‌های افسردگی است.

افسردگی، اعتیاد و شاید روزی اندیشیدن به خودکشی

خنده‌های ته‌دلی، لباس‌هایی به رنگ فصل، آرایش‌های به‌روز و… چند سکانس کوتاه در قاب گوشی. تصاویری از زندگی‌ها، روابط، شرایط کاری و… که آرزوی خیلی‌های دیگر می‌تواند باشد. تصاویری که به باور روان‌شناسان تنها بخشی از زندگی کاربرانی‌اند که دوست دارند به نمایش گذاشته شوند.

فیلمی کوتاه از خواسته‌ها که‌ نه‌تنها بزرگسالان را بلکه نوجوانان و جوانان را هم برای دقایقی پای گوشی میخکوب می‌کند. به اعتقاد «موسوی» نوجوانان و جوانان از تجربه کمتری برخوردارند، بنابراین بیشتر مغموم این تصاویر می‌شوند. «لحظه‌ای نوجوان عاقلانه نمی‌اندیشد و ناخودآگاه حس منفی بسیاری به خود، اهدافش و زندگی‌اش پیدا می‌کند.»

واکنش نوجوان مغموم‌شده این است؛ کاش من جای او بودم. شرایطی که نوجوان از پشت‌پرده آن بی‌خبر است. «نوجوان حتی مسیری را که فرد طی کرده تا به آن شرایط برسد، نمی‌بیند، البته به شرط اینکه این شرایط واقعی باشد.»

تنها چیزی که نوجوان می‌بیند و برایش واقعیت دارد، مجموعه‌ای از خواسته‌هاست که در یک قاب جمع شده‌اند. به باور «موسوی» قطعا این شرایط، افسردگی و ناامیدی به همراه دارد. این روان‌شناس معتقد است اعتیاد یکی از ثمره‌های افسردگی است -اعتیاد بچه افسردگی است- «یکی از چیزهایی که فرد افسرده را تهدید می‌کند، خودکشی است. این اختلالات به تبع هم و دومینووار اتفاق می‌افتند.»

 

3هزار دنبال‌کننده و انزاویی پنهانی

شهر فرنگ از همه رنگ در قابی به طول و عرض صفحه گوشی هوشمند. قابی که کاربرانش را از دنیای واقعی می‌دزد تا دنیایی حبابی برایشان بسازد. به باور «رضوان موسوی» اینستاگرام کاربرانش را دچار انزوا می‌کند. آدم‌هایی که ارتباطات اجتماعی‌شان به مرور کمرنگ می‌شود.

به باور این روان‌شناس کاربران در این فضا دنبال‌کنندگان بسیار دارند و همین امر باعث شده احساس کنند دوستان بسیاری دارند؛ حسی کاذب. «این کاربران دچار انزوایی‌اند که از آن بی‌خبرند. این افراد ساعت‌ها در فضای اینستاگرام می‌چرند و امکان دارد روزها با کسی مکالمه نداشته باشند. این نوجوانان در ارتباط اجتماعی با آدم‌ها به مشکل برمی‌خورند.»

«موسوی» با تکیه بر تجربیات مشاوره‌ای که داشته این نوجوانان را ناتوان در ارتباط کلامی می‌داند. «برخی از این نوجوانان حتی قادر نیستند 10 جمله پشت‌سر هم برای ارتباط‌گیری ادا کنند. اگرچه در کامنت نوشتن و پست گذاشتن بسیار توانا هستند.» به اعتقاد این روان‌شناس کودک و نوجوان این مسأله بی‌شک یک تهدید محسوب می‌شود. «اینستاگرام فضایی است که ناخودآگاه کاربران را دچار خودپسندی می‌کند. ما یاد می‌گیریم در این فضا تنها به خودمان فکر کنیم.»

 

رقابت کاذب و درنهایت دروغ گفتن به خود

زندگی‌های واقعی تزیین و فیلترشده به نمایش گذاشته می‌شوند و کسی به این مسأله اعتراضی ندارد. لحظه‌هایی از زندگی‌ها به اشتراک گذاشته می‌شوند؛ لحظاتی که اصلا نیاز نیست همه دنیا از آن باخبر شوند. به باور «موسوی» ما عادت کرده‌ایم به نمایش چیز‌هایی که دوست داریم دیگران از آن باخبر شوند تا از دور رقابت خارج نشویم. «می‌خواهند به همه بگویند ببین من فلان جشن رفته‌ام. فلان غذا را خورده‌ام و…با یک پیام مشترک ببینید من اینها را دارم.»

به اعتقاد این روان‌شناس کودک و نوجوان اینستاگرام باعث وقت تلف شدن هم می‌شود. اتلاف وقتی که در بطن خود باعث اضطراب است و به مرور همین اضطراب مشکلات دیگری را به‌دنبال خواهد داشت. «در ایام امتحانات اینستاگرام خلوت نمی‌شود، چون نوجوان عادت به چرخیدن در این فضا دارد، با اینکه اضطراب درس‌های نخوانده هم هست.»

رقابت کاذب، بلایی که به مرور اینستاگرام سر کاربران نوجوانش می‌آورد. «قطعا همین رقابت کاذب هم منجر به افسردگی می‌شود.» کاربرانی که ناخواسته وارد بازی‌‌ای شده‌اند که مجبورند هر بار نمایش بهتری داشته باشند.

اینستاگرام؛ شهر فرنگی که ظاهر زندگی دیگران را به نمایش می‌گذارد، در حالی که ما واقف به باطن زندگی‌مان هستیم. اتفاقی که باعث می‌شود در این رقابت کفه ترازوی ما همیشه پایین بماند. «در چنین شرایطی فرد سعی می‌کند در این رقابت ناسالمی که ذهن تدارک دیده، تلاش کند. در این مسابقه هیچ‌گاه نتیجه در کار نیست، چون واقعیت ندارد و تنها حبابی است که ما در آن گرفتار شده‌ایم.»

به باور «موسوی» در چنین شرایطی کاربر شروع می‌کند به دروغ گفتن به خود؛ اتفاقی نامیمون. «همانطور که ما با قلقلک دادن خودمان خنده‌مان نمی‌گیرد، به خودمان هم دروغ نمی‌توانیم بگوییم. این مسأله باعث می‌شود فرد با خود به یک جدال و چالش بزرگ برسد.»

در کتاب مثبت‌اندیشی قانون 15، 40 و 60 را مطرح می‌کند. قانونی که تاکید دارد در 15سالگی برایت اهمیت دارد دیگران در مورد تو چه فکری می‌کنند. در 40سالگی فکر دیگران برایت اهمیت ندارد و می‌گویی من سبک زندگی خودم را دارم. نکته جالب اینکه در 60سالگی متوجه می‌شوید که دیگران اصلا در مورد تو فکر نمی‌کنند که بخواهید برای این مسأله انرژی بگذارید.

 

به قانون 15، 40 و 60سالگی بیشتر بیندیشید

مُد؛ یک روز چشم گربه‌ای را باب می‌کند و زمانی بینی سربالا را. مُد تعیین می‌کند اندام‌ها با چه متر و معیارهایی زیبا هستند. مسأله‌ای که فضای مجازی هم به آن دامن می‌زند و بیش از همه نوجوانان را با خود همراه می‌کند. نوجوانی دوره‌ای که ظاهر، تیپ و … اهمیت بیشتری برای فرد پیدا می‌کند. به باور یکی از روان‌شناسان مُد چیزی است که همه اقشار تقریبا می‌پسندند، اما در چشم نوجوان پررنگ‌تر است. سمیرا طاووسی به «شهروند» می‌گوید ظاهر در دوره نوجوانی اهمیت بیشتری برای فرد دارد.

در کتاب مثبت‌اندیشی قانون 15، 40 و 60 را مطرح می‌کند. قانونی که تاکید دارد در 15سالگی برایت اهمیت دارد دیگران در مورد تو چه فکری می‌کنند. در 40سالگی فکر دیگران برایت اهمیت ندارد و می‌گویی من سبک زندگی خودم را دارم. نکته جالب اینکه در 60سالگی متوجه می‌شوید که دیگران اصلا در مورد تو فکر نمی‌کنند که بخواهید برای این مسأله انرژی بگذارید.

 

زندگی‌های فیلترشده

«یک نوجوان واقعا تحت‌تاثیر دیگران زندگی می‌کند.» به باور طاووسی اگر جراحی بینی مد شود، نوجوانان در صف اول‌اند. «البته پسرها مستثنا نیستند، هرچند ظاهر زیبا در دخترها و اغلب فرهنگ‌ها بیشتر اهمیت دارد. واقعیت امر این است در همه جوامع تناسب اندام و … آن چیزی است که رسانه‌ها تعیین می‌کنند.»

نوجوان امروز، سبک زندگی و علایقش با 15سال پیش تفاوت بسیاری کرده. ملاک زیبایی نوجوانان سال‌های 80-70 تعداد محدودی سلبریتی بود که در فیلم‌ها چهره‌های آنها را می‌دیدند. تفکر نوجوانان آن دوران هم این بود که اینها سلبریتی‌‌اند، بنابراین زیبا هستند. اتفاقی که امروز نمی‌افتد. نوجوان امروز به اینستاگرام و انواع فیلترها دسترسی دارد، بنابراین همیشه در حال مقایسه خود واقعی‌اش است با آنچه از قاب اینستاگرام می‌بیند. به باور طاووسی نوجوان آدم‌های زیبایی را می‌بیند که با معیارهای عرف زیبا و خوش‌اندام محسوب می‌شوند. «نوجوان به فیلترها فکر نمی‌کند، بنابراین از چهره خودش راضی نیست، چون با کاربران مشهور اینستاگرام مقایسه می‌کند. اغلب نوجوانان حس خوبی نسبت به چهره و اندام‌شان ندارند.»

زندگی واقعی شهروندان چه در غرب، چه در کشور خودمان با آنچه در فضای مجازی تبلیغ می‌شود تفاوت فاحش دارد. «آنچه نوجوان می‌بیند زندگی فیلتر شده است، بنابراین به مرور دچار افسردگی می‌شود. زندگی فیلتر شده فضای مجازی باعث شده بسیاری از خانم‌ها خود را درگیر رژیم‌های سخت کنند. جراحی‌های پیش از موعد هم یکی از نتایج فضای مجازی است.»

رژیم‌های سخت یا تن دادن به انواع جراحی‌ها در مجموع منجر به نارضایتی فرد از خودش می‌شود. گاهی اوقات این مسأله تاثیر عکس هم دارد و فرد دچار خودشیفتگی می‌شود. «این رویه باعث می‌شود روز‌به‌روز نوجوان بیشتر در مرداب مجازی گرفتار و مجذوب زیبایی‌های فیک شود. افسردگی و در ادامه احتمال خودکشی در این نوجوانان بالا می‌رود.»

به باور طاووسی فضای مجازی زندگی و آدم‌هایی را که دوست دارد تبلیغ می‌کند.«این فضا باعث شده آدم‌ها همان شکل و شمایلی را پیدا کنند که فضای مجازی القا می‌کند و این خطر بزرگی است چون باعث از خودبیگانگی می‌شود.»