در شرایطی که فیلم «خرس نیست» تا روز پایانی فستیوال به نمایش درنیامده، ظاهرا فیلم‌های ایرانی شانس چندانی برای تصاحب جوایز جشنواره ونیز ندارند؛ مگر اینکه اتفاقاتی عجیب رخ دهد و وحید جلیلوند یا هومن سیدی دست پر از مراسم بیرون آیند…
منتقدان درباره «شب، داخلی، دیوار» چه گفتند؟
فریادی خشمگین، مضطرب و آشفته!
«شب، داخلی، دیوار» به عنوان سومین فیلم وحید جلیلوند با بازی نوید محمدزاده، دایانا حبیبی و امیر آقایی که داستان فرد نابینایی به نام علی (نوید محمدزاده) را روایت می‌کند که پس از نجات یافتن از یک خودکشی نافرجام به دست سرایدار خانه‌اش، زنی فراری به نام لیلا (دایانا حبیبی) را که فراری است، پناه می‌دهد؛ به نظر می‌رسد که در میان فیلم‌های ایرانی-حداقل تاکنون- موفق‌ترین فیلم ایرانی فستیوال امسال بوده است. فیلمی که نه تنها به خاطر انتخاب به عنوان یکی از فیلم‌های بخش اصلی رقابتی جشنواره چند گام جلوتر از دیگر فیلم‌های ایرانی رقابت را آغاز کرده؛ که بعد از اولین نمایش نیز به خصوص به خاطر پرده قدرتمند آغازینش توانسته توجه منتقدان را به خود جلب کند و به خصوص نقدهای خوبی از منتقدان نشریات مطرحی چون ایندی‌وایر، ورایتی و هالیوودریپورتر بگیرد. ساخته جدید وحید جلیلوند در جدول ستاره‌دهی منتقدان نیز میانگین امتیاز ۲٫۷ را به دست آورده است.
اولین نقدی که درباره «شب، داخلی، دیوار» منتشر شد، نقد مثبت لیلا لطیف در نشریه ایندی‌وایر بود که ضمن اعطای درجه «بی» به این فیلم، بازی نوید محمدزاده و دایانا حبیبی را «عالی و دلهره‌آور» عنوان کرد و نوشت: «اثر هنری مهیج جلیلوند مسیر تازه‌ای در زمینه روایت نابینایی و البته شکست زمانی و رفت و برگشت فلاش‌بک‌های مختلف در پیش گرفته است.»
دبورا یانگ، منتقد هالیوودریپورتر نیز که نقدهای زیادی درباره فیلم‌های ایرانی دارد، درباره «شب، داخلی، دیوار» نوشته: «سومین فیلم جلیلوند یک سفر ذهنی نفسگیر است که توسط دو بازیگر اصلی فیلم پیش می‌رود. ترکیبی عجیب از یک درام هیجان‌انگیز روان‌شناختی پیچیده و تقریبا علمی – تخیلی که تمرینی است در فیلمسازی شجاعانه که ممکن است آرزوی آن را داشته باشید، آنقدر خوب ساخته شده بود تا بهانه‌ای برای چشم‌برداشتن از آن نداشته باشید.»
همچنین هوبرت هیرنت، منتقد نشریه لالیبر بلژیک، فیلم جلیلوند را «فیلمی استادانه» خوانده که «با یک سکانس سینمایی خالص ۲۰ دقیقه‌ای آغاز می‌شود» و آناهید بهروز، منتقد نشریه لیتل‌وایت‌لایز انگلیس نیز «شب، داخلی، دیوار» را فیلمی نامیده که «شاید در ابتدا برای بیننده ناخوشایند باشد، ولی در ادامه به صبر و شکیبایی بیننده پاداش می‌دهد».
جاناتان رامنی، منتقد اسکرین‌دیلی نیز درباره «شب، داخلی، دیوار» نوشته: «وحید جلیلوند فریادی حقیقی از خشم سیاسی را مطرح می‌کند. فیلمی که از اضطراب و شدت چیزی کم ندارد و با داستان تند و تلخ و در عین حال آشفته خود می‌تواند فیلمی در سطح بین‌المللی مطرح شود. تنها مشکلی که وجود دارد این است که این فیلم ممکن است بیشتر از لذت، با ستایش روبه‌رو شود!»
پولاد امین، شهروند| در شرایطی که تقریبا به روز پایانی جشنواره ونیز یا به عبارت بهتر، قدیمی‌ترین جشنواره سینمایی جهان رسیده‌ایم، تکلیف فیلم‌های ایرانی نمایش داده شده در فستیوال هم تا حد زیادی روشن شده و به جز «خرس نیست» جعفر پناهی که امروز بعد از ظهر اولین و آخرین نمایش‌اش را در این فستیوال شاهد خواهیم بود، بقیه فیلم‌های ایرانی-چه در بخش رقابتی و چه افق‌ها- با استقبالی نسبی مواجه شده‌اند و بر پایه نمراتی که منتقدین حاضر در فستیوال به فیلم‌ها داده‌اند، تا حد زیادی می‌توان مطمئن بود که سهم سینمای ایران از ونیز امسال چندان هم سهم قابل توجه و دندان‌گیری نخواهد بود. بگذریم از اینکه تنها فیلم ایرانی هم که تاکنون به نمایش درنیامده، از نگاه مسئولین و مقامات ایرانی نمی‌تواند و نباید به عنوان یک فیلم ایرانی مورد ارزیابی قرار گیرد؛ که به این معناست که جایزه احتمالی ساخته جدید اولین فیلمساز ایرانی که در تاریخ این فستیوال موفق به دریافت شیر طلای ونیز شده، نمی‌تواند و نباید به پای سینمای ایران نوشته شود.
اما فارغ از اینکه امشب در مراسم پایانی فستیوال ونیز چه اتفاقی رخ خواهد داد و همای سعادت بر شانه کدام فیلمساز حاضر یا غایب ایرانی خواهد نشست، کتمان نمی‌توان کرد که امسال سینمای ایران یکی از پررنگ‌ترین حضورهای تاریخش را در این جشنواره به تجربه نشسته است. در واقع اینکه چهار فیلم از سینمای ایران در بخش‌های مختلف به نمایش درآیند -و البته لیلا حاتمی نیز یکی از داوران بخش مسابقه اصلی است- حداقل در سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است. اتفاقی که در روزهای آغازین اعلام اسامی فیلم‌های حاضر در جشنواره شائبه سیاسی بودن این انتخاب‌ها را نیز به وجود آورده بود؛ که البته با واکنش قاطع آلبرتو باتربرا، مدیر جشنواره فیلم ونیز، مواجه شد که به تاکید خطاب به رسانه‌ها گفت انتخاب فیلم‌های امسال سیاسی نبوده و به خصوص فیلم‌های ایرانی ماه‌ها قبل از بروز مشکلاتی برای برخی از سینماگران ایرانی، دیده و پذیرفته شده‌اند.
در این میان، با هر متر و معیاری موفق‌ترین فیلم‌های ایرانی ونیز امسال «شب، داخلی، دیوار» وحید جلیلوند و «خرس نیست» جعفر پناهی هستند که به عنوان دو نماینده سینمای ایران در بخش مسابقه اصلی جشنواره امسال ونیز حضور داشتند. سینمای ایران همچنین در بخش افق‌ها با فیلم «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی حضور داشت و در بخش ویژه یا اکسترای افق‌ها نیز فیلم «بی‌رویا» از آرین وزیردفتری به نمایش درآمده است.
«جنگ جهانی سوم» هومن سیدی از نگاه منتقدان
ابتذال شر و این آدم‌های کوچک!
«جنگ جهانی سوم» به نویسندگی، کارگردانی و تهیه‌کنندگی هومن سیدی و بازی محسن تنابنده، ندا جبرائیلی، نوید نصرتی، لطف‌الله سیفی و حاتم مشمولی به‌عنوان نماینده سینمای ایران در بخش مسابقه افق‌های جشنواره فیلم ونیز ۲۰۲۲ داستان یک کارگر روزمزد بی‌خانمان به نام شکیب را روایت می‌کند که محل کارش به لوکیشن فیلمی درباره جنایات هیتلر در جنگ جهانی دوم تبدیل می‌شود و بعد از مرگ ناگهانی بازیگر نقش هیتلر نیز به دلیل شباهت عجیبش جایگزین او می‌شود، اما…
این فیلم که کارگردانش در توضیحش-برای جشنواره فیلم ونیز- نوشته: «هانا آرنت یک‌بار گفت در دیکتاتوری‌ها همه‌چیز تا ۱۵ دقیقه پیش از فروپاشی کامل خوب پیش می‌رود. جوامعی که توسط رژیم‌هایی چنین توتالیتر اداره می‌شوند، موثرترین خالقان آنارشیست‌ها هستند»؛ بعد از نمایش در جشنواره توانسته با استقبال قابل توجهی مواجه شود.
از جمله منتقدانی که از «جنگ جهانی سوم» حمایت کرده‌اند، می‌توان به پائولو ریبری، نویسنده و منتقد ایتالیایی اشاره کرد که نوشته: «فیلم هومن سیدی با نقل قول از مارک تواین آغاز می‌شود که گفته «تاریخ هرگز تکرار نمی‌شود، اما اغلب هم‌قافیه می‌شود». فیلمی که با همین یک جمله به ما هشدار می‌دهد که شر چگونه همیشه در قلب انسان مخفی است.
شکیب (با بازی تنابنده) یک آدم همه‌فن‌حریف است که یک روز، زندگی‌اش با یک نقطه عطف ناگهانی مواجه می‌شود: محل کار شکیب به صحنه تولید یک فیلم سینمایی تبدیل و شکیب هم برای بازی در نقش آدولف هیتلر انتخاب می‌شود که به معنای یک چشم‌انداز کاری طولانی‌مدت و دستمزد بیشتر است. اما زنی که با او ارتباط دارد برای فرار از یک باج‌گیری و بهره‌کشی به آنجا می‌آید و فرصت جدید شکیب را با خطر مواجه می‌کند و از این‌جاست که مسیر روایی فیلم به تصویری روشن و بی‌رحمانه از قساوت روح انسان تبدیل و البته زندگی شکیب نیز به یک جهنم واقعی تبدیل می‌شود.»
این منتقد در جایی دیگر نیز نوشته: «جنگ جهانی سوم آشکارا مفهوم ابتذال شر را به نمایش می‌گذارد که هانا آرنت، فیلسوف، به آن اشاره کرده است: معماران واقعیِ وحشتناک‌ترین اتفاقات قرن بیستم رهبرانی مانند هیتلر با یک ایدئولوژی ظالمانه یا حتی شیطانی نبودند، بلکه یک گروه عظیم، خاکستری و بی‌نام و نشان از آدم‌های کوچک بودند که از نفرت‌انگیز بودن کار درکی نداشتند و فقط به سمت خودخواهی‌های پیش‌پاافتاده گرایش داشتند؛ آنها کوته‌بینانه در جست‌وجوی منافع شخصی خود بودند.»
چه فیلم‌هایی جوایز ونیز امسال را خواهند برد؟
با اینکه در هیچ جشنواره‌ای نمی‌توان پیش از برگزاری مراسم پایانی نام برندگان را به‌طور قطعی حدس زد، ولی با این حال جایگاه فیلم‌ها در نظر منتقدان سینمایی تا حدی می‌تواند فرجام آنها را در مراسم پایانی جشنواره پیش‌بینی کند. در واقع مروری گذرا بر فیلم‌های پیشتاز در جدول نظرسنجی از منتقدان بین‌المللی می‌تواند سرنوشت فیلم‌ها را در مراسمی که امشب برگزار خواهد شد، مشخص کند.
از این منظر، طبق نظرسنجی‌هایی که از منتقدان نشریات اسکرین، ورایتی، هالیوودریپورتر، فیلم وردیکت، لوموند، درَپ، اِل پائیس، آبزرور و… به عمل آمده؛ تاکنون از میان ۱۶ فیلم به نمایش درآمده بخش مسابقه اصلی جشنواره ونیز، فیلم‌های «تار» ساخته تاد فیلد، «ارواح اینیشرین» به کارگردانی مارتین مک‌دونا و مستند «تمام زیبایی و خونریزی» از لورا پویترس بیشترین امتیاز را از منتقدان بین‌المللی دریافت کرده‌اند.
بعد از این سه فیلم اما فیلم «آرژانتین ۱۹۸۵» با امتیاز ۳.۵؛ «استخوان‌ها و همه» با امتیاز ۳.۴؛ «نهنگ» با امتیاز ۳.۳؛ «زندگی عاشقانه» با امتیاز ۳.۳؛ «برفک» با نمره ۳.۲؛ «دختر ابدی» با امتیاز ۳.۱ و «فرزندان دیگران» با امتیاز ۳.۱ در رتبه‌های بعدی جدول قرار گرفته‌اند.
در این میان، جایگاه فیلم «شب، داخلی، دیوار» وحید جلیلوند بعد از فیلم‌های «مونیکا» با امتیاز ۲.۹ و «بی‌نهایت» با امتیاز ۲.۸ در کنار فیلم «آتنا» است. هر دوی این فیلم‌ها از منتقدان ۲.۷ امتیاز گرفته‌اند و از «باردو»ی آلخاندرو گونزالس ایناریتو، «ارباب مورچه‌ها» و «یک زوج» هر سه با امتیاز ۲.۴، جلوترند.
گفتنی است که منتقدان هنوز تاکنون به فیلم‌های «سنت عمر» آلیس دیوپ، «پسر» فلوریان زلر، «بلوند» اندرو دومینیک، «خرس نیست» جعفر پناهی و «کیارا» از سوزانا نیکارلی امتیازی نداده‌اند.
با این حال، بیراه نیست اگر بگوییم برندگان جشنواره امسال را باید در میان فیلم‌های بالانشین جدول نظرسنجی منتقدان انتظار کشید. مگر اینکه در این دو روز آخر در میان فیلم‌های تازه به نمایش درآمده اتفاقی رخ داده باشد و شاهکاری سربرآورد. اما فعلا چاره‌ای نداریم مگر صبر تا شنبه‌شب و انتظار برای دانستن اینکه کدام فیلم در نهایت جایزه شیر طلای بهترین فیلم جشنواره ونیز را به خانه خواهد برد!