ویدیو/ ماجرای قهر تا آشتی عربستان و قطر
حاشیه‌های شرکت ولیعد عربستان در افتتاحیه جام جهانی قطر، پلی به سوی آشتی بین این دو کشور
روز یکشنبه محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی برای دیدن افتتاحیه بازی‌های جام جهانی فوتبال 2022 به دعوت شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر فعلی قطر، راهی قطر شد که پلی شد برای آشتی بیشتر بین این دو کشور
به گزارش خبرنگار شهروندآنلاین؛ همین چند روز پیش بود که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی برای دیدن افتتاحیه بازی‌های جام جهانی فوتبال 2022 به دعوت شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر فعلی قطر، راهی این کشور شد. او پس از مراسم افتتاحیه و بازگشت به عربستان در تلگراف تشکری به امیر قطر ضمن آرزوی سلامتی و شادی از پذیرایی گرم و مهمان‌نوازی او تشکر کرده و به او برای برگزاری موفقیت‌آمیز افتتاحیه بازی‌ها تبریک گفت. همچنین از وزرا و ادارات دولتی سعودی خواست تا در صورت نیاز هرگونه حمایت و تسهیلات لازم را برای قطر فراهم کنند.
با اینکه روابط این دو کشور دوستانه به نظر می‌رسد و این دومین سفر بن سلمان به قطر طی یک سال گذشته است، اما همین سال گذشته بود که پس از سه سال قطع روابط و تحریم قطر توسط عربستان و چندی دیگر از کشورهای عرب، این دو کشور روابط خود را از سر گرفته‌اند. نگاهی بیندازیم به تاریخچه روابط این دو کشور همسایه در حاشیه خلیج فارس.
استقلال قطر:
در نیمه سده هجدهم بود که خاندان آل ثانی قدرت را تحت یک حکومت مرکزی در قطر در دست گرفتند. اما پیش از آن مالکیت قطر بین خاندان آل ثانی، خاندان سعودی و خاندان آل خلیفه در بحرین دست به دست می‌شد. پیش از سال 1810 حاکم وقت قطر، رحمت بن جابر بن عذبي الجلاهمة، با خاندان سعودی ائتلافی تشکیل داده و به آنان اختیار نسبی در قطر داد، از جمله دریافت مالیات از قطری‌ها و اعلام سنی سلفی به عنوان مذهب رسمی در قطر. اما در سال 1811 خاندان آل خلیفه بحرین با همراهی سلطان مسقط، استحکامات سعودی در قطر را از بین برده و در نتیجه مالکیت قطر به خاندان آل خلیفه بحرن منتقل شد. از آنجا که سعودی در آن زمان درگیر جنگ با امپراتوری عثمانی بود توان فرستادن نیرو به قطر برای مقابله با آل خلیفه را نداشت. با این حال پیمان وفاداری چند قبیله در قطر با خاندان سعودی، آل خلیفه را وا داشت تا در دهه 1830 دفاتر دولتی خود را در شبه جزیره قطر برای کنترل روابط قطر و سعودی بر پا کند.
طی دهه‌های پس از آن، قطر محل کشمکش میان نیروهای تحت حمایت سعودی و خاندان آل خلیفه بود. از سوی دیگر نیز با معاهده دریایی 1820، طی توافقی بین کمپانی هند شرقی و شیخ‌نشینان حاشیه خلیج در جهت پایان دادن به فعالیت دزدان دریایی و تجارت برده، کنترل خلیج فارس به بریتانیا واگذار شد و قطر نیز طی معاهده تحت کنترل بحرین قرار گرفت. سرانجام پس از درگیری‌های متعدد بین بحرینی‌ها و قبایل مختلف قطری، پس از امضای پیمان‌نامه‌ای دریایی در سال 1868 قطر استقلال خود را از بحرین و بریتانیا اعلام کرده و محمد بن ثانی آل ثانی به عنوان نخستین امیر قطر تمامی سرزمین‌های فعلی قطر را یکپارچه نموده و دولت قطر را تأسیس نمود.
سیاست خارجی:
تا اواخر قرن بیستم و به حکومت رسیدن حمد بن خلیفه آل ثانی، قطر در سیاست خارجی خود دنباله‌رو عربستان سعودی بود. هر دو کشور منتقد حکومت ایران و اسرائیل بوده و دو کشور از شش کشوری بودند که در سال 1981 شورای همکاری کشورهای عربی خلیج را بنیانگذاری کردند. اما با به حکومت رسیدن حمد بن خلیفه آل ثانی، قطر تلاش کرد تا در سیاست خارجی خود استقلال بیشتری نشان داده و در اغلب تصمیمات ژئوپولیتیکی از عربستان فاصله گرفت.
اختلافات سیاسی:
با به حکومت رسیدن حمد بن خلیفه آل ثانی کم کم تنش‌ها بین این دو کشور همسایه که روابط دوستانه‌ای نیز با یکدیگر داشتند آغاز شد که دلایل مختلف داشت.
1) خبرگزاری الجزیره: در سال 1996 و با راه‌اندازی خبرگذاری الجزیره توسط قطر روابط دوجانبه این دو کشور تحت فشار قرار گرفت. کانال الجزیره تریبونی بود برای گروه‌های اسلام‌گرا که عربستان آنها را تهدیدی علیه پادشاهی خود تلقی می‌کرد. از سویی دیگر الجزیره بارها از حاکم سعودی انتقاد کرده بود و به نوعی جنگ نرم بین قطر و عربستان محسوب می‌شد که در بهار عربی به اوج خود رسید. همچنین خبرگزاری الجزیره در سال 2002 برنامه‌ای را با حضور محسن العواجی، فعال دینی، پخش کرد که در آن از دخالت عربستان در امور افغانستان و مواضع این کشور در مسئله فلسطین انتقاد کرده بود که باعث شد عربستان سعودی، برای اعمال فشار بر قطر و توقف جولان‌های استقلال‌جویانه‌اش، سفیر خود را بین سال‌های 2002 تا 2008 از دوحه خارج کند.
2) بهار عربی: مواضع این دو کشور طی بهار عربی کاملا در تضاد با یکدیگر بود. الجزیره، به عنوان خبرگذاری دولتی قطر، نظرات این کشور را در موافقت با بهار عربی منعکس می‌کرد و اخبار آن را به طور کامل پوشش می‌داد. پادشاهی سعودی به دلیل هراس از سرایت این جنبش به عربستان، به ویژه در استان الشرقیه و شهر شیعه‌نشین قطیف که از مناطق مهم نفت‌خیز و ثروتمند این کشور محسوب می‌شود، با بهار عربی مخالف بود.
3) روابط با آمریکا: پس از آنکه در اوایل سال 2002 و در تدارک برای جنگ عراق، عربستان سعودی به آمریکا اجازه برپایی پایگاه‌های نظامی در خاک خود را نداد، آمریکا با قطر پیمانی نظامی امضا کرد که به موجب آن پایگاه هوایی العدید معروف به فرودگاه نظامی ابونَخله در جنوب‌غربی شهر دوحه بر پا شد که مرکز نیروهای هوایی سنتکام (ستاد فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا) بود. برپایی این پایگاه نقطه عطفی در روابط عربستان و قطر بود، زیرا وجود آن باعث محافظت از قطر در برابر هرگونه دخالت نظامی احتمالی از سوی عربستان و متحدانش می‌شد.
4) نظرات متضاد: عربستان سعودی بارها از حمایت قطر از گروه‌های مختلف در منطقه از جمله اخوان المسلمین انتقاد کرده و همچنین از روابط دوستانه قطر با ایران، که آن را رقیب خود در منطقه می‌بیند، اظهار ناخشنودی کرده است. کشف گاز در میدان گازی مشترک بین ایران و قطر یعنی گنبد شمالی/ پارس جنوبی که باعث استقلال اقتصادی و ثروتمندتر شدن قطر شد به این نارضایتی دامن زد.
با وجود این اختلافات در روابط دوجانبه در دهه 1990 و 2000، قطر همچنان در موارد متعددی از جمله مداخله در خیزش بحرین به رهبری عربستان، مداخله نظامی در یمن و فرا خواندن سفیر خود در تهران در واکنش به حمله مردم به سفارت عربستان در تهران در سال 2016، از حامیان سیاست عربستان بود. با این حال با آغاز تنش‌های دیپلماتیک بین قطر و عربستان در سال 2017 تمام روابط بین این دو کشور قطع شده و در سال 2017 قطر مجددا سفارت خود را در ایران بازگشایی کرد.
جنگ سرد جدید عرب:
تنش در روابط دیپلماتیک بین قطر و عربستان از رقابت برای اعمال نفوذ بیشتر در منطقه توسط این دو کشور آغاز شد که به جنگ سرد جدید عرب نیز معروف است. تنش در روابط دو جانبه بین این دو کشور از موضع‌گیری متضاد قطر و عربستان در موضوع بهار عربی و خلا قدرتی که هر دو کشور سعی در پر کردن آن داشتند آغاز شد.
از سوی دیگر راه‌اندازی خبرگزاری الجزیره توسط قطر به دلایل ذکر شده همیشه مورد انتقاد عربستان بود. علاوه بر آن الجزیره اخبار خیزش بحرین را، که مداخله عربستان را در سرکوب مردم به دنبال داشت، به صورت گسترده پوشش داد و باعث سوءظن سعودی به قطر برای براندازی حکومت عربستان شد. عربستان سعودی نیز جنبشی موفقیت‌آمیز علیه بهار عربی به راه انداخت که باعث حفظ پادشاهی بحرین، برکناری محمد مرسی در مصر و سنگ‌اندازی در حمایت بین‌المللی از دولت پساقذافی در لیبی شد.
در سال 2014 و طی دومین جنگ داخلی لیبی، جانبداری قطر و عربستان از طرف‌های رقیب یکدیگر به اختلافات دامن زد. سرانجام روز پنجم ژوئن ۲۰۱۷ سه عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، شامل عربستان سعودی، امارات، بحرین به‌همراه مصر، روابط خود با دولت قطر را قطع کردند. پس‌ازاین اقدام، در سناریویی که شبیهِ سناریوی به‌کارگرفته‌شده علیه جمهوری اسلامی ایران در اواخر سال ۲۰۱۵ میلادی بود، شماری از کشورهای کوچک عربی روابط خود با قطر را قطع کردند. درعین‌حال، کشورهای همسایه قطر ازجمله عربستان سعودی و امارات، تمامی مسیرهای زمینی، دریایی و هوایی با قطر را مسدود کردند که بسته‌شدنِ مرز زمینی عربستان با قطر به‌دلیل‌آنکه حدود ۴۰ درصد واردات غذاییِ قطر از این مرز انجام می‌شد، سبب شد فشارها بر دوحه، افزایشِ قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد. دلیل آنها روابط دوستانه قطر با ایران، اخبار منفی الجزیره در مورد مصر و کشورهای عضو شورای همکاری کشورهای عربی خلیج و حمایت قطر از گروه‌های اسلام‌گرا بود.
وزیر دفاع قطر خالد بن محمد العطیه این حرکت را نوعی اعلان جنگ خوانده و اعلام کرد که قطر به اندازه کافی ثروت دارد تا در برابر این قطع روابط ایستادگی کند. در اوت 2017 قطر روابط دیپماتیک خود را با ایران به صورت کامل برقرار کرده و توانست از حریم هوایی ایران برای پروازهای قطر ایرویز و واردات مواد غذایی از طریق ایران استفاده کند. هدف از قطع روابط با قطر مجبور کردن این کشور به جانبداری از تصمیمات اتخاذ شده توسط کشورهای عضو شورای همکاری خلیج، اطلاع دادن تصمیمات خود به آنها و ارائه گزارشات منظم به آنها بود. همچنین بازگرداندن پناهجویان سیاسی به کشورهای خود و بلوکه کردن دارایی‌ها و لغو شهروندی قطر برای آنهاذ از دیگر درخواست‌های ارائه شده به قطر بود که البته قطر با تمامی آنها مخالفت کرد.
آشتی سیاسی:
روز 5 ژانویه 2021 بود که شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر، برای شرکت در اجلاس شورای همکاری خلیج به شهر اعلا در عربستان سعودی سفر کرد. در این نشست عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر توافقنامه از سرگیری روابط دیپلماتیک با قطر را امضا کردند.
از دلایل این آشتی می‌توان به ضررهای اقتصادی عربستان و قطر به ویژه به دلیل کاهش قیمت سوخت و شیوع کرونا اشاره کرد.
روز 8 دسامبر 2021 محمد بن سلمان ولیعهد سعودی برای اولین بار پس از قطع روابط با قطر، به دوحه سفر کرده و روابط دوستانه بین قطر و عربستان تا حدی از سر گرفته شد. هم اکنون با دعوت امیر قطر از بن سلمان برای شرکت در افتتاحیه بازی‌های جام جهانی فوتبال و تلگراف دوستانه ولیعهد سعودی به امیر قطر، به نظر می‌رسد که ورزش و فوتبال پلی شده است برای آشتی بیشتر بین این دو کشور.
گزارش و ترجمه: مهرناز الماسی
منبع: