تالاب میانکاله به خط پایان رسید؟

مرگ تلخ پرندگان؛ پایان امید!

پولاد امین، شهروندآنلاین| ساعاتی پیش، رسانه‌های هنری و فعالین محیط زیست اعلام کردند که مهدی محبی‌پور، عکاس ایرانی برای تصویر «مرگ تلخ پرندگان» برنده جایزه عکاس محیط‌زیست سال ۲۰۲۲ شده است. یکی از عکس‌های قدرتمند و تاثیرگذار مجموعه‌ای که در سال 2021 عکاسی شده و پرندگانی را نشان می‌دهد که در تالاب -حالا دیگر کم‌آب و آلوده- میانکاله ایران تلف شده‌اند. این عکس تحسین‌شده -که از بین بیش از ۳۰۰۰ تصویر از تقریبا ۱۶۰۰ عکاس مختلف برای نمایش در جشنواره انتخاب شده و در ادامه نیز جایزه اصلی را به خود اختصاص داده است- البته تنها سه پرنده از هزاران پرنده‌ای را به تصویر می‌کشد که در این تالاب از بین رفته‌اند و تنها و تنها درصدی ناچیز از فاجعه‌ای را نشان می‌دهد که این سال‌ها دریاچه‌ها و تالاب‌های ایران با آن درگیر بوده‌اند. با این حال، این تصاویر کوبنده و هشداردهنده درباره یک آینده هولناک نزدیک که برخی مرگ پرندگان و برخی نیز کارگران محیط زیست را در حال جمع‌آوری اجساد -برای جلوگیری از گسترش بیماری- نشان می‌دهند، توجه بسیاری را به خود جلب کرده‌اند. شاید به این دلیل که این عکس‌ها به گفته کارشناسان این هنر، «به همان اندازه که تکان‌دهنده‌‌اند، قدرتمند و هنرمندانه نیز هستند».

مسابقه عکاس محیط زیست سال که همین چند روز پیش پانزدهمین دوره‌اش به پایان رسید؛ به گفته برگزارکنندگانش با هدف نمایش و حمایت از برخی از الهام‌بخش‌ترین عکس‌های محیطی جهان برگزار می‌شود. مهدی محبی‌پور که با عکسی از مرگ تلخ پرندگان برنده جایزه اصلی این جشنواره شده، پیش‌تر جوایز پرشماری در جشنواره‌هایی چون عکس‌های هوایی سیه‌نای ایتالیا، جشنواره بین‌المللی استانبول، جشنواره عکاسی روسیه و… به دست آورده است.

مهدی محبی‌پور درباره جایزه عکاس محیط زیست سال ۲۰۲۲ می‌گوید: «من تاکنون جوایز داخلی و بین‌المللی زیادی گرفته‌ام؛ ولی معتبرترین جایزه کارنامه‌ام همین جایزه اخیر است که نشان سالانه عکاسی است که همه‌ساله یک عکاس به عنوان عکاس محیط زیست سال انتخاب می‌شود و خوش‌شانس بودم که این جایزه به نام من خورد و این جایزه پنج هزار پوندی را برنده شدم.»

این عکاس ادامه می‌دهد: «البته می‌توانم بگویم که دنیا برنده این جایزه معتبر شده است، زیرا عکاسی از آب و هوا و نمایش آسیب‌های وارده، بزرگ‌ترین اولویت من در زندگی است. من می‌خواهم مردم در سراسر جهان از این رویداد غم‌انگیز مرگ پرندگان بدانند، زیرا اگر در سبک زندگی خود تجدید نظر نکنیم و مراقب کره زمین نباشیم، به زودی این اتفاق در کشور‌های دیگر نیز رخ خواهد داد.»

به گفته مهدی محبی‌پور؛ «زنگ خطر به صدا درآمده و حال تالاب‌های جهان خوب نیست. مرگ تالاب‌ها مساوی با مرگ ما انسان‌هاست. در واقع تغییرات اقلیمی و سبک زندگی ما انسان‌ها کره زمین را به سمت نابودی می‌کشاند.»

در ادامه، گفت‌وگوی «شهروند» را با این عکاس پرکار که در مازندران زندگی می‌کند و خودش را بیشتر از عکاس، فعال محیط زیست می‌داند، با هم می‌خوانیم.

-ضمن تبریک دریافت جایزه عکاس محیط زیست سال 2022؛ می‌توانید درباره عکسی که در این جشنواره حاضر بود و جایزه عکاس سال را برای شما به ارمغان آورد، صحبت کنید؟

در سال‌های 2020 و 2021 ده‌ها هزار پرنده در میانکاله به دلایلی نامشخص جان سپردند که از نظر من موضوع مهمی بود و بنابراین سعی کردم فرصت را از دست ندهم و از جوانب گوناگونی در این تالاب عکاسی کنم.

-پروژه عکس‌های میانکاله آیا زمان‌بر و طولانی‌مدت بود یا اینکه یک لحظه احساس کردید باید از اتفاقات این تالاب عکاسی کنید؟

در حدود پنج سال است که در تالاب میانکاله عکاسی و اتفاقات خوب و بد تالاب را ثبت می‌کنم؛ احساس خوبی هم از این کار دارم. در واقع در تمام این پنج سال، زمستان‌ها را در تالاب گذرانده‌ام و در ماجرای مرگ و میر پرندگان تالاب هم قبل از اینکه سازمان محیط زیست متوجه این موضوع شده باشد، من این ماجرا را دیده و از آن عکس‌های زیادی گرفته بودم. با اینکه اصلا درباره علت این مرگ و میر چیزی نمی‌دانستم.

-آیا این پروژه به نتیجه رسیده یا همچنان عکاسی از جوانب مختلف آن ادامه دارد؟

نه؛ من همچنان دارم روی تالاب عکاسی می‌کنم. این نکته را باید مورد اشاره و تاکید قرار دهم که پروژه تالاب قسمت‌های مختلفی دارد که فقط یکی از آنها پرندگان هستند. علاوه بر این، بخش‌های دیگری هم در این پروژه دنبال شده است که یکی بحث خشکسالی تالاب است. یکی دیگر بحث آتش‌سوزی‌های عمدی است که همه ساله در تالاب میانکاله مشاهده می‌شود و البته یکی هم بحث شکار غیرقانونی است که فعلا دارم مجموعه‌ام را درباره تالاب میانکاله در این بخش‌ها دنبال و عکس‌هایم را کامل می‌کنم.

-جناب محبی‌پور عزیز؛ بخشی از فعالان محیط زیست در یکی، دو سال اخیر با مشکلات و دشواری‌های زیادی مواجه بوده‌اند. می‌خواستم بدانم آیا شما هم به عنوان عکاسی که روی محیط زیست تمرکز کرده، مشابه آن دشواری‌ها را از سر گذرانده‌اید؟

راستش را بخواهید، من تاکنون خوشبختانه مشکل خاصی برایم پیش نیامده که البته شاید هم به این دلیل باشد که من برای خبرگزاری میزان هم عکاسی می‌کنم که متعلق به قوه قضائیه است و طبیعتا داشتن کارت این خبرگزاری می‌توانسته یکی از عواملی باشد که کمک کرده مشکل خاصی تاکنون برای من پیش نیاید.

-درباره داوری جایزه عکاس سال؛ می‌توانید بگویید که آیا در این جشنواره و رقابت، موضوع و محتوای عکس و هشدارهای محیط زیستی که در آن مستور است، معیار اصلی داوری بوده‌اند یا ارزش‌ها و داشته‌های هنری عکس؟ منظورم بیشتر این است که آیا داوری این عکس‌ها با توجه بر وجوه هنری عکس‌ها انجام می‌گیرد یا مضمون و موضوعی که به نمایش می‌گذارند؟ یعنی خودتان می‌دانید اولویت این انتخاب چه بوده؟

قطعا در این مورد موضوع عکس خیلی مهم بوده. این پدیده خشک شدن تالاب و مرگ پرندگان که موضوع عکس‌های من بوده، پدیده‌ای است که اگر چه در میانکاله رخ داده، ولی در کل می‌تواند در همه جای دنیا اتفاق بیفتد و بنابراین این عکس‌ها و در کل این مجموعه تالاب را می‌توان یک هشدار برای تمام دنیا نامید و از این جایزه می‌شود فهمید که آنها هم این پیام را دریافت کرده و برای آن اهمیت قائل شده‌اند. ولی موضوع نگران‌کننده اینکه برعکس خارج از ایران که چنین موضوعاتی برایشان اهمیت دارد، در داخل کشور برای اتفاقاتی از این قبیل اهمیت چندانی قائل نمی‌شوند. برای همین هم هست که می‌بینیم آن بلاها سر دریاچه ارومیه آمده و حالا می‌بینیم که میانکاله هم در حال خشک شدن است.

-به عنوان کسی که عمرش را در این چند سال در میانکاله گذرانده؛ آیا واقعا وضعیت این تالاب به همان بدی است که فعالان محیط زیست می‌گویند؟

می‌توانم بگویم که تالاب میانکاله عملا از بین رفته است. در واقع از کل تالاب میانکاله یک بخش کوچکی که به نام خلیج گرگان شناخته می‌شود فعلا آب دارد که آن را هم مطمئن باشید به زودی خشک خواهد شد. در کل در این زمینه می‌توانم بگویم که تالاب میانکاله خشک شده و اگر همت نشود یک فاجعه بزرگ اتفاق خواهد افتاد.

-و می‌گویید که هنوز هم مدیران و مسئولان ماجرا را جدی نگرفته‌اند؟

نه؛ برایشان این چیزها اهمیت ندارد. دلیل هم دارم که می‌گویم این چیزها برایشان اهمیت ندارد. چون اگر کسی برای چیزی اهمیت قائل باشد، برای حفظ و نگهداری آن هزینه می‌کند. ولی شما اگر بدانید و ببینید که بچه‌های محیط زیست با چه امکاناتی فعالیت می‌کنند، اصل موضوع را متوجه خواهید شد؛ سازمانی که با کمبود نیرو، کمبود امکانات و بسیاری از کمبودهای دیگر درگیر است. مشکل دیگر هم خشکسالی است که آن هم زمانی حل خواهد شد که آب‌هایی که پیش از این به میانکاله می‌ریختند و حالا به دلیل سدسازی جلوی این ماجرا گرفته شده، دوباره جریان داشته باشند تا بتوان تالاب را احیا کرد.

-یعنی ماجرای دریاچه ارومیه به نوعی دیگر در این جا دارد تکرار می‌شود. به عنوان یک عکاس محیط زیست، فکر می‌کنید چرا درسی از اتفاقات نمی‌گیریم؟

به نظر من دولتمردان ما چیزهای دیگری برایشان مهم است و حداقل اینکه دغدغه محیط زیست ندارند.

-شما ولی به عنوان یک هنرمند احتمالا مهم‌ترین دغدغه‌تان محیط زیست است. می‌توانید بگویید این دغدغه از چه زمانی آغاز شد و تصمیم گرفتید در این حوزه فعالیت کنید؟

گذشته از اینکه حیطه فعالیت من عکاسی است یا نیست؛ من اهل مازندرانم و همین حالا هم که دارم با شما حرف می‌زنم در جنگل هستم. در واقع من جایی بزرگ شده‌ام که برایم محیط زیست مهم است. فاصله خانه من تا دریا، جنگل و کوه هیچ‌کدام بیشتر از نیم ساعت نبوده و همیشه در این فضاها نفس کشیده‌ام و بدون اینها نمی‌توانم زندگی کنم. بنابراین این دغدغه در من بوده و ربطی به عکاس بودنم ندارد.

-پس به قولی، بیش از اینکه یک هنرمند عکاس با دغدغه‌های محیط زیستی باشید، یک فعال محیط زیست هستید که عکاسی هم می‌کنید؟

قطعا همین‌طور است.

-به نظرتان جایزه عکاس محیط زیست سال می‌تواند کمک کند نگاه‌ها متوجه این موضوع شود؟

امیدوارم. شما البته نباید فقط ایران را در نظر بگیرید، چون این اتفاق در خارج رخ داده است. در ایران هم احتمالا روز جمعه اعلام خواهد شد که این مجموعه تحت عنوان قهرمانان تالاب در جشنواره سینما حقیقت برگزیده شده است که البته به جوانب مختلف تالاب میانکاله می‌پردازد.

-درباره پروژه‌های حال حاضرتان می‌توانید بگویید؟

مهم‌ترین پروژه زندگی‌ام میانکاله است که دارم درباره اتفاقات مختلفی که در این تالاب به عنوان یکی از مهم‌ترین و نمونه‌ای‌ترین تالاب‌های ایران رخ می‌دهد به صورت مجموعه‌ای کار می‌کنم و دلم می‌خواهد بعد از تکمیل به صورت یک کتاب منتشر کنم. فعلا اولویت کاری من این است.