دیپلماسی؛ اولین و آخرین راه حل/برجام مُرد؛ حقیقت یا ادعایی سیاسی؟
«شهروند» آخرین تحولات مذاکرات هسته‌ای را در گفت‌وگو با کارشناسان بررسی می‌کند
مذاکرات هسته‌ای ایران و طرف‌های غربی که در آستانه بیست‌سالگی قرار دارد، بار دیگر به یکی از موضوعات خبری روز بدل شد و رسانه‌های بین‌المللی به ارائه تحلیل‌ها و گمانه‌زنی‌های متعدد پیرامون این موضوع پرداختند؛ اگرچه هنوز مشخص نيست كه طرف‌های مذاکره، دوباره گفت‌وگوها را از سر خواهند گرفت یا خیر? به گزارش «شهروند»، دولت سیزدهم در قبال مسأله برجام به اذعان تیم مذاکره‌کننده با حسن نیت، رویکردی عملگرایانه و طرحی روشن وارد گفت‌وگوها شده بود، اما انتشار اخبار منفی در هفته‌های اخیر، از امید تحلیلگران برای توافق در آینده نزدیک کاسته است؛ به‌طوری که برخی از صاحب‌نظران از مرگ برجام صحبت می‌کنند. به همین منظور در گفت‌وگو با کارشناسان آخرین تحولات مذاکرات هسته‌ای را بررسی کرده‌ایم.
به گزارش خبرنگار شهروند آنلاین «مرگ برجام» تعبیری است که این روزها برخی از کارشناسان و چهره‌های سیاسی در توصیف وضعیت مذاکرات هسته‌ای ایران به کار می‌برند. اگرچه در سه، چهار ماه گذشته مذاکرات به مرز توافق نزدیک شده بود، اما احیای توافق هسته‌ای در پی افزایش تنش میان تهران و غرب بار دیگر به رکود و بن‌بست رسیده و امیدواری‌هایی را که در ماه‌‌های گذشته نسبت به توافق شکل گرفته بود، با تردید مواجه کرده است. ما آیا مرگ برجام حقیقت است یا ادعایی سیاسی؟ «شهروند» این پرسش را در گفت‌وگو با زهیر اصفهانی، کارشناس روابط بین‌الملل، مطرح کرد. او معتقد است آنچه از سوی رئیس‌جمهوری آمریکا با تعبیر «برجام مُرد» عنوان شده است، پیامی ناشفاف و گزافه‌گویی سیاسی است. جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا روز سه‌شنبه گذشته در جواب عده‌ای که به او اصرار می‌کردند توافقی با ایران نداشته باشد و اینکه به چه علت نمی‌تواند مرگ برجام را اعلام کند، گفت: «دلایل زیادی دارد. برجام مرده است، اما نمی‌توانیم این را اعلام کنیم. داستانش طولانی است.»
طرفین به توافق نیاز دارند
زهیر اصفهانی معتقد است که نباید به پروپاگاندای رسانه‌ای توجه کرد؛ چراکه امروز طرفین مذاکره به توافق نیاز دارند: «در همین چند روز گذشته برخی از اظهارات مقامات غربی، خصوصا آمریکایی‌ها نشان داد که رفتار دوگانه‌ای نسبت به مذاکرات دارند. برخی از گفته‌ها نشان می‌دهد که آنان نسبت به توافق مُصر هستند.» این تحلیلگر و مدرس علوم سیاسی به اظهارات ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، اشاره می‌کند. او ضمن تکرار مواضع غیرسازنده و اتهام‌زنی‌های بی‌اساس دولت بایدن درباره برجام، گفته است که آمریکا همچنان بر این باور است که دیپلماسی موثرترین و پایدارترین راه برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای است.
بورل: جایگزینی برای برجام وجود ندارد
این موضوع که دیپلماسی تنها راه پیش‌روی غرب است، مساله‌ای است که مسئولان غربی نیز بارها به آن اذعان داشته‌اند، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در آخرین اظهار نظر در این‌باره تاکید کرده است: «هنگامی که صحبت از عدم اشاعه هسته‌ای می‌شود، هیچ جایگزینی برای برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) وجود ندارد. کسانی که غیر از این فکر می‌کنند خود را فریب می‌دهند.»
جوزپ بورل این مطلب را در یادداشتی پیرامون نتایج سفرش به اردن برای شرکت در کنفرانس بغداد ۲ مطرح کرد. او در این یادداشت که یک نسخه آن در تارنمای اتحادیه اروپا منتشر شد، افزود: «من به‌عنوان هماهنگ‌کننده، به کار در جهت ازسرگیری اجرای برجام بر اساس نتایج مذاکرات وین ادامه می‌دهم.»
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اضافه کرد: «در این مورد با حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران صحبت و تاکید کردم که بازگرداندن برجام در خلأ استراتژیک اتفاق نمی‌افتد.»
او با بیان این ادعا که برجام بخش کلیدی از یک تصویر گسترده‌تر است به تکرار مواضع مداخله‌جویانه در امور داخلی ایران و ادعای مشارکت نظامی تهران در جنگ اوکراین که بارها از سوی مقامات کشورمان رد شده است، پرداخت و ادعا کرد: «جمهوری اسلامی ایران به‌جای سرکوب، باید به حرف شهروندان خود گوش دهد. ایران باید فورا حمایت نظامی خود از روسیه را متوقف کند. در همین راستا، من از وزیر امور خارجه خواستم تا به گفت‌وگوی مستقیم با همتایان اوکراینی خود درباره انتقال تجهیزات نظامی به روسیه ادامه دهد.»
بورل و امیرعبداللهیان سه‌شنبه هفته پیش در حاشیه اجلاس بغداد ۲ در پایتخت اردن دیدار کردند. در این جلسه که دو ساعت به طول انجامید، حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه کشورمان ضمن اعلام آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای جمع‌بندی مذاکرات وین براساس پیش‌نویس بسته مذاکراتی که نتیجه ماه‌ها مذاکرات سخت‌وفشرده است، به طرف‌های مقابل توصیه کرد با پرهیز از سیاسی‌کاری و با اتخاذ رویکردی سازنده و واقع‌بینانه، تصمیمات سیاسی لازم را برای اعلام توافق بگیرند.
شاید پای واسطه‌ها به میان آید
اما بازگشت به برجام چگونه اتفاق می‌افتد؟ موضوعی که زهیر اصفهانی در گفت‌وگو با «شهروند» به آن اشاره دارد. این مدرس دانشگاه در پاسخ به این پرسش که ممکن است مذاکرات با واسطه و غیر مستقیم ادامه یابد نیز می‌گوید: «حضور واسطه‌هایی همچون عمان، قطر و سوییس مانند گذشته در وضعیت فعلی محتمل است. نکته حائز اهمیت این است که در مذاکرات هسته‌ای هرگاه تصور شده که به بن‌بست رسیده‌ایم، در همان دوران شاهد گشایش‌هایی بوده‌ایم.» آنچه پایگاه خبری المانیتور نیز در گزارشی به آن اشاره کرده است.
واقع‌گرایی مسئولان آمریکایی؛ یک شرط
المانیتور، پایگاه خبری آمریکایی، در گزارش خود با اشاره به رویکرد ایران برای حصول توافق درباره احیای برجام تأکید کرده است که برای دستیابی به این توافق، آمریکا باید واقع‌گرا باشد و برجام را در اولویت‌های خود قرار دهد. واقع‌گرایی در مذاکرات موضوعی است که زهیر اصفهانی نیز به آن اذعان دارد: «امروز ایران بازیگری مهم در منطقه و حتی فراتر از منطقه است. این مساله را واشنگتن باید در سیاست خارجی خود مد نظر قرار دهد. نکته دیگر این است که هر توافقی با واگذاری امتیازاتی از سوی طرفین حاصل می‌شود. موضوعی که طرفین باید آن را بپذیرند.» از نگاه اصفهانی، دو طرف به دنبال تامین منافع خود در چارچوب مذاکرات هستند و به همین منظور امکان از سرگیری مذاکرات بالاست.
نگاه مثبت منطقه به توافق
آیا حوادث اخیر سیاسی و اقتصادی در کشور بر موضوع مذاکرات تاثیرگذار است؟ این پرسش دیگری است که زهیر اصفهانی در گفت‌وگو با «شهروند» به آن پاسخ می‌دهد. او معتقد است که توافق در شرایط کنونی نه تنها برای طرفین گفت‌وگو، بلکه برای دیگر کشورها نیز از اهمیت بسیاری برخوردار است. اصفهانی در این‌باره می‌گوید: «امروز توافق درباره مذاکرات هسته‌ای ایران حتی برای کشورهای منطقه هم حائز اهمیت است. توافق خوب می‌تواند برخی از چالش‌های منطقه و حتی چالش‌های فرامنطقه‌ای را حل کند. در شرایط اقتصادی کشور نیز توافق راهگشا و چاره‌ساز است.»
حل مناقشه‌ای طولانی
اما چرا مذاکرات متوقف شد؟ به اذعان کارشناسان، مسائل پادمانی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مهم‌ترین محور اختلاف در مذاکرات بوده که باعث توقف آن شده است. ایران سعی کرد با موافقت برای سفر هیأت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۸ دسامبر 2022، مناقشه طولانی‌مدت درباره ادعای تخطی احتمالی ایران از توافقنامه پادمانی را حل‌وفصل کند. حسن نیت و رویکرد عملگرایانه ایران نسبت به مذاکرات موضوعی است که از سوی مسئولان سیاست خارجی ایران بارها عنوان شده است. در یکی از این اظهارنظرها در چند روز گذشته، امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل متحد، در نشست دوره‌ای و عادی شورای امنیت درباره اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام گفت: «ما آماده‌ایم مذاکرات وین را از سر بگیریم، برای دستیابی به راه حلی قابل قبول همکاری کنیم و حتی نشست وزیران را در اسرع وقت ترتیب دهیم تا احیای برجام را اعلام کنیم. اما این امر در صورتی قابل دستیابی است که آمریکا اراده سیاسی واقعی نشان دهد، آماده کار در جهت راه حل رضایت‌بخش باشد و موافقت کند که به‌طور کامل به تعهدات خود پایبند باشد.»
امیدوار به توافق خوب
به اذعان کارشناسان، سفر هیأت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در روز یکشنبه گذشته به تهران، همچنین سیگنال‌های مثبت دیدارهای امان در روزهای گذشته، امیدواری‌ها را نسبت به مذاکرات هسته‌ای بالا برده است؛ مساله‌ای که عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس هم به آن اشاره دارد. شهریار حیدری، عضو کمیسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس، نگاهی امیدوارانه به مذاکرات هسته‌ای دارد. او معتقد است که مذاکرات در آینده دنبال و منافع ایران در این‌باره تامین خواهد شد. حیدری به «شهروند» می‌گوید: «آغاز مذاکرات اتفاقی مثبت است، اگرچه جمهوری اسلامی از خطوط قرمز خود عبور نخواهد کرد.» نماینده مردم قصر شیرین در مجلس با اشاره به ضرورت از سرگیری مذاکرات با رعایت اصل برد دو طرف می‌افزاید: «ایران هرگز دنبال سلاح غیرمتعارف و هسته‌ای نبوده است و این مسأله‌ای است که دشمنان به منظور ایران‌هراسی در منطقه مطرح می‌کنند.»
// انتهای پیام