هدف؛ هر مادر، یک مامای همراه
گزارش «شهروند» درباره لزوم آگاهی خانواده‌ها از مزایای زایمان طبیعی و اهمیت شغل مامایی، به‌مناسبت روز جهانی ماما
روز جهانی ماما فرصت مناسبی است برای جلب توجه هرچه بیشتر مردم و مسئولان به جایگاه و اهمیت حرفه مامایی در ارتقای سلامت خانواده و تامین سلامت جامعه و از آن رهگذر، ساختن بستری مطمئن برای ترسیم آینده‌ای روشن. ماماها به عنوان گروهی که هم با مادر باردار سر و کار دارند، هم برای مراقبت از سلامت و مشاوره دادن به خانواده‌ها و مادرانی که قصد بارداری دارند در مراکز بهداشت و درمانگاه‌ها مشغول به کار هستند، گروه شغلی بسیار ارزشمندی هستند. به وجود ماما در بیمارستان‌ها و زایشگاه‌ها نیاز ضروری داریم تا با حفظ کرامت مادران و آگاه‌سازی خانواده‌ها از مزایای زایمان طبیعی، اهداف کشور در طرح جوانی جمعیت هم پیش برود.
راضیه زرگری – مراقبت‌های مامایی که شامل نظارت بر مادر و جنین در دوران بارداری و کمک به زایمان سلامت و ایمن است، یکی از اصلی‌ترین ستون‌های ارتقای سلامت جامعه امروز ما محسوب می‌شود که بر اساس سیاست‌های افزایش جمعیت باید نگاه و توجه ویژه‌ای به آن داشت. با این حال، در دهه‌های اخیر فرایند زایمان با ترویج زایمان سزارین و انجام عمل جراحی برای تولد فرزند، وارد چرخه تجاری شده که شغل مهم مامایی را تا حد قابل توجهی تحت تاثیر قرار داده است. بسیاری از ماماها از بیکاری و اجبار برای تغییر رشته کاری گلایه دارند، زیرا زایمان‌ها به‌خصوص در شهرهای بزرگ، به جای زایشگاه در بیمارستان و اتاق عمل انجام می‌شود و همین روند، نیاز به مراقبت‌های مامایی را کاهش داده است. با این‌حال، وزیر بهداشت در آستانه روز جهانی ماما از استخدام بسیاری از ماماهای کشور خبر داد. بهرام عین‌اللهی گفت: «تعداد زیادی از ماماها در طرح سلامت خانواده استخدام و به کار گرفته می‌شوند و با آنها قرارداد بسته می‌شود.» او افزود: «بسته‌های تشویقی وزارت بهداشت در همه رده‌های سلامت خانواده وجود دارد و با توجه به عملکرد مشخص افراد در همه رده‌ها، بسته‌های تشویقی برای همکاران ماما، پزشک عمومی و…، خواهیم داشت.»
مستوفی به این نکته اشاره می‌کند که زایمان طبیعی در دنیای امروز باید تا حد امکان بدون آسیب و به صورت فیزیولوژیک باشد: «در این صورت چون فشار بسیار کمتر به سر و نورون‌های سطحی پوست سر وارد می‌شود، توسعه نورون‌های مغزی جنین هم در آنها بیشتر است و در آینده بچه‌های بسیار باهوش‌تری می‌شوند.» به گفته این محقق زایمان فیزیولوژیک، میزان حساسیت‌های آسم و آلرژی سال‌های بعد از تولد در کودکانی که طبیعی به دنیا آمده‌اند، کمتر است.
روز جهانی ماما فرصت مناسبی است برای جلب توجه هرچه بیشتر مردم و مسئولان به جایگاه و اهمیت حرفه مامایی در ارتقای سلامت خانواده و تامین سلامت جامعه و از آن رهگذر، ساختن بستری مطمئن برای ترسیم آینده‌ای روشن. شعار بزرگداشت روز جهانی ماما در تاریخ 5 می سال جاری میلادی، «دوباره با هم: از شواهد تا واقعیت» است که بیانگر گردهمایی جامعه جهانی ماماها بعد از 5 سال وقفه است. سال گذشته صدمین سالگرد کنفدراسیون بین‌المللی ماماها بود، به این معنی که سال 2023 اولین سال قرن جدید جامعه مامایی است؛ سالی که به گفته مسئولان کنفدراسیون بین‌المللی ماماها، شاهد تحولات بزرگی برای ماماها و مامایی خواهد بود.
اهمیت تصویر ذهنی از زایمان و مراقبت‌های مامایی
مریم سه‌بار زایمان کرده که زایمان‌های اول و دومش به صورت طبیعی در بیمارستانی دولتی بوده است. او از خاطره بسیار تلخ ساعاتی که در بیمارستان درد می‌کشید و کمکی به او نمی‌شد، می‌گوید؛ خاطره‌ای که باعث شد سومین فرزندش را به صورت سزارین به دنیا بیاورد. «بیمارستان‌های دولتی شلوغ است. برای تسکین درد مادر و کمک به پروسه زایمان حمایت زیادی نشدم و به دلیل زایمان‌های سخت و فشار روانی زیاد، سومین فرزندم را از طریق سزارین به دنیا آوردم که البته عوارض بعد از آن هم برایم سخت بود.»
اما لیلا مادری است که تجربه شیرینی از زایمان طبیعی دارد. او به «شهروند» می‌گوید: «از ماه هفتم بارداری تصمیم گرفتم زایمان طبیعی داشته باشم. همین شد که از کارشناس مامایی در مرکز مراقبت‌های مادران باردار مشاوره گرفتم. کلاس‌های یوگای بارداری و استخر به آماده‌شدن بدنم برای زایمان کمک زیادی کرد و در نهایت هم توانستم فرزندم را طبیعی به دنیا بیاورم. درد پروسه زایمان طبیعی است و در صورتی که همراه و مشاور خوبی کنار مادر باشد، گذراندن این دوره آنقدرها هم سخت نیست. به‌علاوه، لذت‌بخش‌ترین لحظه زندگی هر مادری در آغوش گرفتن فرزندش درست بعد از زایمان است؛ آن لحظه‌ای که همه سختی‌ها تمام می‌شود.»
تقریبا 54 درصد زایمان‌ها سزارین است
سودابه کاظمی، رئیس انجمن متخصصان زنان و زایمان، به «شهروند» می‌گوید: «درصد سزارین در کشور ما تقریبا 54 درصد -کمی بیشتر و کمتر– است که این میزان بر اساس استان‌های مختلف متفاوت است. تهران و استان‌های شمالی بیشترین و سیستان و بلوچستان کمترین میزان زایمان سزارین را دارند.»
او درباره اینکه تمایل به زایمان طبیعی در کشور ما بیشتر شده یا نه، ادامه می‌دهد: «با توجه به اینکه آمار سزارین در کشور ما نسبت به میزان جهانی بالاست، برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده که البته تا الان خیلی نتوانسته این آمار را تغییر دهد. همه‌گیری کرونا هم در سال‌های اخیر مزید بر علت شد تا بانوان بیشتر به سمت زایمان سزارین سوق داده شوند. با این حال، به صورت کلی اقبال عمومی جامعه ما به زایمان سزارین است. دلایل متعددی هم دارد؛ همان‌طور که نسل تغییر می‌کند، گرایش به زندگی مدرن و عمل‌های زیبایی در میان بانوان به‌خصوص در شهرهای صنعتی بیشتر و شاید پروسه تحمل درد، صبر و انتظار زایمان طبیعی برایشان سخت‌تر شده است.
بنیادی‌ترین راهکار ترویج زایمان طبیعی، اشاعه بی‌دردی زایمان است
کاظمی معتقد است مهم‌ترین نکته‌ای که می‌تواند مادران را به سمت زایمان طبیعی سوق دهد، رواج زایمان بی‌درد است. «انسان‌ها تحمل درد را ندارند. مهم‌ترین مانع برای مادران، ترس از درد زایمان است. با وجود اینکه در برنامه‌های وزارتخانه اشاعه بی‌دردی زایمان وجود داشته، ولی چندان موفق نبوده‌ایم و هنوز هم در زایشگاه‌ها بانوان با درد فارغ می‌شوند. نکته دیگر، کرامت مادر و در دسترس بودن مامای همراه برای هر مادر است. ماماها به‌عنوان گروهی که هم با مادر باردار سر و کار دارند و هم برای مراقبت از سلامت و مشاوره دادن به خانواده‌ها و مادرانی که قصد بارداری دارند در مراکز بهداشت و درمانگاه‌ها مشغول به کارند، گروه شغلی بسیار ارزشمندی هستند. به وجود ماما در بیمارستان‌ها نیاز ضروری داریم.
رئیس انجمن متخصصان زنان و زایمان کشور ادامه می‌دهد: «در طرح جوانی جمعیت آمده به ازای هر مادر باردار یک ماما یا هر دو مادر یک ماما در مراکز داشته باشیم که اگر دولت بتواند این سیستم را ارتقا دهد، ماماها جذب سیستم می‌شوند و معضل بیکاری آنها هم حل می‌شود. به‌علاوه، جذب ماما در دانشگاه هم باید بر اساس نیاز جامعه تعریف شود. ماماها فارغ‌التحصیل می‌شوند، طرح می‌گذرانند و بعد جایی برای استخدام ندارند. باید تعادلی برقرار باشد. ورودی کمتر شود و از آن سو، زمینه کار برای فارغ‌التحصیلان رشته مامایی بیشتر شود.»
ترویج زایمان طبیعی لازمه فرزندآوری بیشتر است
لیلا مستوفی، مدرس و مشاور بین‌المللی مامایی، به «شهروند» می‌گوید: «از زمانی که فرزندآوری از طرف دولت و حاکمیت در ایران ترغیب و تشویق شد، شاهد علاقه بیشتری به زایمان طبیعی در کشور بوده‌ایم، چون خانواده‌ها می‌خواهند فرزند بیشتری داشته باشند. از طرفی، اقشار دیگری هم هستند که در سال‌های اخیر به زایمان‌های امن و بدون دخالت جراحی و زایمان‌های بدون آسیب، تمایل پیدا کرده‌اند.»
مستوفی با این مقدمه توضیح می‌دهد که از وقتی تکنیک‌های مامایی مدرن، زایمان در آب و تکنیک‌های کاهش درد در جامعه ایران باب شد، این علاقه بیشتر شده است. با این حساب، طرفداران زایمان طبیعی دو گروهند؛ گروهی که تمایل به فرزندآوری بیشتر دارند و زایمان سزارین این امکان را تا حد زیادی از آنها می‌گیرد و گروه دیگر کسانی هستند که به سمت زایمان‌های کم‌آسیب، آرام و بدون جراحی تمایل پیدا کرده‌اند. به گفته این مدرس مامایی و متخصص زایمان در آب، آمار نسبی درباره تعداد زایمان‌های طبیعی در ایران در بیمارستان‌های خصوصی و دولتی متفاوت است. در بیمارستان‌های خصوصی تقریبا 90 درصد زایمان‌ها به صورت سزارین انجام می‌شود. در بیمارستان‌های دولتی به دلیل اینکه هزینه‌ها از طرف سازمان‌های بیمه‌گر تامین می‌شود، نسبت زایمان طبیعی به سزارین تقریبا 60 به 40 است.
مزیت‌های زایمان طبیعی؛ نوزادانی با ریه کامل و نورون‌های مغزی توسعه‌یافته
«مزایای زایمان طبیعی برای کودک و مادر بسیار زیاد است.» این مدرس بین‌المللی مامایی می‌گوید: «مهم‌ترین مزیت زایمان طبیعی این است که جنین کاملا رسیده است، ریه کودک کامل شده و نوزادانی که به صورت طبیعی به دنیا می‌آیند، کمتر نارس هستند. هر وقت سلول‌های مغزی و نورون‌های مغزی رسیده باشد، هورمون‌های خاصی ترشح می‌شود و علائم تولد در بدن مادر ظهور می‌کند. به همین ترتیب، نوزادانی که طبیعی به دنیا می‌آیند، سالم‌ترند و بعد از تولد کمتر دچار عوارض گوارشی و مشکلات تنفسی می‌شوند.»
توجه به تکمیل جنین در این روزگار بیشتر اهمیت پیدا می‌کند، به‌ویژه در سال‌های اخیر که اصرار خانواده‌ها به تولد فرزندشان در تاریخ‌های رُند، در بسیاری از مواقع بدون توجه به سلامت جنین از سوی پزشکان و بیمارستان‌های خصوصی هم پذیرفته می‌شود، زیرا پای منافع مالی بسیاری در میان است. پرستار یکی از بیمارستان‌های خصوصی غرب تهران به «شهروند» توضیح می‌دهد که در نزدیک‌ترین تاریخ رُند اخیر یعنی 02/02/02 متقاضیان زایمان زودتر از این تاریخ، باید حدود 200 میلیون تومان به بیمارستان پرداخت می‌کردند. این در حالی است که اکثر نوزادان متولد این تاریخ‌ها، باید در دستگاه بمانند تا ریه‌هایشان کامل شود.
رئیس انجمن متخصصان زنان و زایمان کشور معتقد است اینکه به ازای هر مادر باردار یک ماما یا هر دو مادر یک ماما در مراکز داشته باشیم در طرح در جوانی جمعیت هم آمده؛ اگر دولت بتواند این سیستم را ارتقا دهد، ماماها جذب سیستم می‌شوند و معضل بیکاری آنها هم حل می‌شود. به علاوه جذب ماما در دانشگاه هم باید بر اساس نیاز جامعه تعریف شود. ماماها فارغ‌التحصیل می‌شوند، طرح می‌گذرانند و بعد جایی برای استخدام ندارند. باید تعادلی برقرار باشد. ورودی کمتر شود و از آن سو، زمینه کار برای فارغ‌التحصیلان رشته مامایی بیشتر شود.
مستوفی به این نکته هم اشاره می‌کند که زایمان طبیعی در دنیای امروز باید تا حد امکان بدون آسیب و به صورت فیزیولوژیک باشد: «در این صورت چون فشار بسیار کمتری به سر و نورون‌های سطحی پوست سر وارد می‌شود، توسعه نورون‌های مغزی جنین هم در آنها بیشتر است و اینها در آینده بچه‌های بسیار باهوش‌تری هستند. » به گفته این محقق زایمان فیزیولوژیک، میزان حساسیت‌های آسم و آلرژی سال‌های بعد از تولد در کودکانی که طبیعی به دنیا آمده‌اند، کمتر است. از سوی دیگر، مادر بعد از زایمان طبیعی به سرعت بهبود کامل می‌یابد و عوارض آسیب به عضلات و جراحی بزرگ شکمی (سزارین) نخواهد داشت. مستوفی ادامه می‌دهد که سزارین جراحی است و یکی از بزرگ‌ترین جراحی‌های شکمی محسوب می‌شود. در سزارین، شکمِ 7 لایه تا داخل رحم شکافته می‌شود. بعد از زایمان ممکن است عوارض زیادی برای مادر ایجاد شود، از جمله فتخ، چسبندگی‌های داخل رحمی و آندومتریوس. این زنان حتی ممکن است دچار نازایی در آینده هم بشوند.
لزوم آگاه‌سازی مادران و اصلاح تفکر تجاری نسبت به زایمان
با این همه مزیت، چرا در ایران بسیاری از زنان و حتی متخصصان زنان و زایمان، بدون توجه به روش طبیعی زایمان و بدون فکر و معطلی سراغ سزارین می‌روند؟ قطعا منفعت مالی روش زایمان در این میان یکی از مهم‌ترین نکته‌هاست.
به گفته مستوفی، آمادگی ذهنی مهم‌ترین حلقه مفقوده موضوع زایمان در ایران است: «در حال حاضر مادران باردار از معایب سزارین آگاه نیستند و پزشکان متخصص به آنها این آگاهی را نمی‌دهند. مطمئنا مادرانی که از عوارض سزارین آگاهی داشته باشند، بهترین تکنیک را انتخاب می‌کنند.»
زایمان طبیعی در ایران در دهه‌های اخیر بیشتر به سمت تجاری‌شدن رفته است؛ به این معنی که فرایند زایمان به دست سرمایه‌داران و مدیران بیمارستانی افتاده و آنها تصمیم‌گیرنده هستند. «مثل هر صنف دیگر، سرمایه‌داران تصمیم‌گیرنده هستند.» کلهر کارشناس مامایی است که به «شهروند» از بیشتر شدن تمایل به زایمان طبیعی با توجه به ارتقای آگاهی عمومی در جامعه می‌گوید. با این حال به این نکته هم اشاره می‌کند که در اکثر بیمارستان‌های خصوصی، سهامداران متخصصان زنان و زایمان هستند که منفعت مالی آنها در گرو انجام زایمان‌های سزارین است. «سیستم ما در ایران در موضوع زایمان دقیقا در آمریکا هم اتفاق می‌افتد. در آنجا هم زایمان کاملا تجارت محسوب می‌شود. با این حال، در کشورهایی مثل انگلستان و سوئد مراکز زایمان فعال است، بیمارستان‌ها ارجحیت را بر زایمان طبیعی می‌گذارند و مردم هم آگاه هستند و به سلامت خود در فرایند زایمان اهمیت می‌دهند.» او ادامه می‌دهد که فرهنگ‌سازی برای ترویج زایمان طبیعی اول از همه باید از طریق آموزش انجام شود و ماماها باید بتوانند به عنوان عاملین بیمارستانی وارد عمل شوند. باید زمینه ارائه خدمات برای زایمان‌های فیزیولوژیک و زایمان در آب به صورت گسترده در کشور فراهم شود تا مادرانی که به دنبال زایمان‌های مدرن و سالم هستند، جذب این روش‌ها شوند. نکته مهم دیگر این است که شهرهای کم‌برخوردار هم باید از این آموزش‌ها و آگاهی‌ها برخوردار شوند تا بتوانند از خدمات مامایی به‌روز و زایمان‌های فیزیولوژیک و کم‌آسیب بهره ببرند.
از اشتباه مادران در انتخاب پزشک تا مهارت غلبه بر ترس
مستوفی هم به تجاری‌شدن زایمان در ایران اشاره می‌کند: «زایمان طبیعی تخصص ماماست و سزارین تخصص جراح زنان و زایمان. وقتی مادران سراغ جراح می‌روند، به هر صورت جراح تخصصش سزارین است، ولی وقتی به ماما مراجعه می‌کنند، یعنی به دنبال زایمان طبیعی هستند. پس یکی از دلایل کمرنگ شدن تمایل به زایمان طبیعی می‌تواند این باشد که انتخاب مادران غلط است. طب بارداری و زایمان می‌گوید کسانی که بارداری نرمال و کم‌خطری دارند باید به ماما مراجعه کنند و اگر بارداری مشکل و پرخطر است سراغ جراح و متخصص بروند. زایمان طبیعی پروسه‌ای نسبتا طولانی است و نیاز است که ماما ساعت‌ها وقت بگذارد.» مستوفی معتقد است که جراح و متخصص زنان وقت ندارد که ساعت‌ها بر بالین مادر بنشیند. به‌علاوه، زایمان طبیعی کاری گروهی متشکل از مامای همراه و تیم بیمارستانی است و طبیعتا جراح نمی‌تواند این وقت و انرژی را صرف کند. مهم‌تر از همه اینکه زایمان طبیعی مهارت‌های روانی، عاطفی و فیزیکی بالایی می‌طلبد.
کلهر کارشناس مامایی است که به «شهروند» از بیشتر شدن تمایل به زایمان طبیعی با توجه به ارتقای آگاهی عمومی در جامعه می‌گوید. با این حال به این نکته هم اشاره می‌کند که در اکثر بیمارستان‌های خصوصی، سهامداران متخصصان زنان و زایمان هستند که منفعت مالی آنها در گرو انجام زایمان‌های سزارین است. «سیستم ما در ایران در موضوع زایمان دقیقا در آمریکا هم اتفاق می‌افتد. در آنجا هم زایمان کاملا تجارت محسوب می‌شود. با این حال در کشورهایی مثل انگلستان و سوئد مراکز زایمان فعال است، بیمارستان‌ها ارجحیت را بر زایمان طبیعی می‌گذارند و مردم هم آگاه هستند و به سلامت خود در فرآیند زایمان اهمیت می‌دهند. »
مادرانی که در دوران بارداری از لحاظ ذهنی و بدنی با پروسه زایمان طبیعی آشنا شده باشند و بتوانند مهارت مدیریت ترس و درد را کسب کنند، معمولا از درد زایمان نمی‌ترسند، چون می‌دانند این درد خوشایند است نه آسیب‌رسان. درد زایمان کم نیست، اما پروسه‌ای است که با کمک تیم مامایی مجرب می‌تواند به درستی طی و به تولد نوزاد سالم منجر شود.
به گفته مستوفی، آمادگی ذهنی مهم‌ترین حلقه مفقوده موضوع زایمان در ایران است. «در حال حاضر، مادران باردار از معایب سزارین آگاه نیستند و پزشکان متخصص به آنها این آگاهی را نمی‌دهند. مطمئنا مادرانی که دانش‌شان به‌روز است و از عوارض سزارین آگاهی دارند، بهترین روش را انتخاب می‌کنند.»
انتهای پیام //