«چای» به «ویلا» زمین داد !
«شهروند» چالش‌های پیش‌روی صنعت چای کشور را در گفت‌وگو با صاحب‌نظران بررسی می‌کند
محسن عادل| «قیمت زمین در گیلان به متری 3میلیون تومان رسیده است. مگر یک کشتزار چند هکتاری چای چه میزان درآمد دارد؟ سالانه حدود 200میلیون تومان. کشاورز انگیزه‌اش را برای کشت از دست داده و به همین علت کشت ویلا جای خود را به کشت چای داده است.» این یک سطر بخشی از گفته‌های سعيد رحمت‌سميعي، رئيس هيأت مديره سنديكاي كارخانه‌های چاي شمال، است. فردی که در کارنامه‌اش بیش از نیم قرن سابقه در صنعت چای دیده می‌شود. به نگاه او و بسیاری از صاحب‌نظران صنعت چای، عدم‌حمایت دولت‌های گذشته از این صنعت منجر به کاهش تولید چای در کشور شده است، مسأله‌ای که آمار و ارقام‌ها نیز بر آن صحه می‌گذارند. در گذشته و تا پیش از سال ۱۳۷۹، تولید چای سالانه کشور حدود ۷۰هزار تن و نزدیک به ۳۳هزار هکتار باغ چای تحت کشت بود. اما در سال ۱۳۷9 دولت وقت و در ادامه دولت‌هایی دیگر تلاش داشتند ساختار تشکیلاتی چای را اصلاح کنند که در نتیجه این مداخلات و اقدامات، تولید چای به یک‌سوم کاهش یافت. اصلاح این ساختار اگرچه در دستور کار دولت سیزدهم قرار گرفته، اما تغییر کاربری بسیاری از کشتزارهای چای به اراضی غیرکشاورزی، تحقق این امر را دشوار کرده است. «شهروند» به همین منظور به مرور تحولات صنعت چای در گفت‌وگو با کارشناسان پرداخته است.
به گزارش خبرنگار شهروند افزایش قیمت زمین در شهرهای شمالی کشور در سال‌هاي اخير و عدم‌نظارت در این بخش، یکی از علت‌های کاهش اراضی کشاورزی در این منطقه در سال‌های اخیر بوده است. در اين ميان، آن بخش از زمين‌هاي کشاورزي که قابليت ويلاسازي در آنها وجود داشت، با افزايش قيمت فوق‌العاد‌ه‌اي روبه‌رو شده‌اند. به نگاه کارشناسان، با این افزایش‌ها، کشت و کار برای کشاورز از لحاظ اقتصادی فاقد توجیه شده و صنعت کشاورزی را با چالش روبه‌رو کرده است. معضلي که گریبان صنعت چای را نیز گرفته و در دو دهه گذشته با کاهش نزدیک به 60 درصدی روبه‌رو بوده است. به نگاه کارشناسان، مداخلات و اقدامات غلط ساختاری دولت‌های گذشته نیز در حوزه چای، چالش‌های این صنعت را دو چندان کرده است. ارث دولت‌های گذشته به دولت سیزدهم در صنعت چای، تغییر کاربری یا رهاشدگی 13هزار هکتار کشتزار چای بوده است، مسأله‌ای که حبیب جهانساز، رئیس سازمان چای کشور، نیز در گفت‌وگو با «شهروند» به آن اشاره دارد.
اصلاح غلط دولت اصلاحات در عرصه چای
جهانساز در این‌باره می‌گوید: «پیش از جریان اصلاح ساختار که از سال 79 کلید خورد، براساس آمار، سطح زیر کشت باغ‌های چای در گیلان و مازندران 34هزار هکتار بود و در برخی از سال‌ها تولید چای به 60هزار تن هم می‌رسید. در جریان اصلاح ساختار قرار شد حضور بخش خصوصی پررنگ‌تر شود که در صنعت چای کشور این اتفاق رخ نداد و واردات چای ارزان‌قیمت، دپوی چای سنواتی در انبارهای سازمان چای و رهاسازی آنها در بازار، تولید چای را از صرفه اقتصادی خارج کرد.»
آمار و ارقام مربوط به صنعت چای بر گفته‌های رئیس سازمان چای کشور صحه می‌گذارد. تولید سالانه چای در ایران که در سال‌های گذشته به مرز ۷۰هزار تن نیز نزدیک شد، در این سال‌ها در محدوده 20هزار تن قرار دارد.
کاهش تغییر کاربری‌ها
بنا به گفته رئیس سازمان چای کشور، تغییر کاربری‌ها در اراضی باغی کاهش پیدا کرده و برنامه‌ریزی شده است جز در مواقع استثنا و با نظارت متولیان امر و تشکیل کمیسیون‌های مربوطه صورت نگیرد. این مقام مسئول از احیای ۲هزار هکتار باغ چای رهاشده در سال‌های اخیر نیز خبر می‌دهد. رئیس سازمان چای معتقد است با اصلاح و حمایت از صنعت چای می‌توان تولید چای را در یک برنامه پنج ساله تا حدود 50هزار تن بالا برد.
احیای باغ‌های چای مسأله‌ای است که علیرضا عباسی، عضو کمیسیون کشاورزی، آب، منابع طبیعی و محیط زیست مجلس شورای اسلامی نیز به آن اشاره دارد. او معتقد است باید در ابتدا باغ‌های چای موجود را تقویت، اصلاح و احیا کنیم تا سهم تولید داخل افزایش پیدا کند و در ادامه از واردات بی‌رویه جلوگیری کنیم. بنا به گفته این نماینده مردم در مجلس شورای اسلامی، حجم چای ثبت سفارش شده چهار برابر نیاز بازار داخل بوده و باعث واردات بی‌رویه می‌شود. او تاکید دارد که بانک مرکزی باید اولویت‌سنجی کند و بر اساس آن ارز تخصیص دهد.
واردات بی‌رویه، صادرات عجیب!
واردات بی‌رویه و اختصاص ارز نیمایی به واردات چای که این عضو کمیسیون کشاورزی به آن اشاره دارد، یکی از مشکلات چند ماهه گذشته در این صنعت بوده است. بر اساس آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۱۲ ماه سال ۱۴۰۱ بیش از ۳۶هزار و ۲۶۸ تن چای سیاه و چای کیسه‌ای در قالب چهار کد تعرفه مختلف به ۲۶ کشور صادر شده که افزایش ۳۸.۳۰درصدی نسبت به صادرات حدود ۲۶هزار تنی در سال ۱۴۰۰ داشته است. منتقدان اختصاص ارز دولتی به واردات چای معتقدند بخشی از این صادرات همان وارداتی است که در سال گذشته با ارز نیمایی به کشور وارد شده است. مسأله‌ای که رحمت سميعي، رئيس هيأت مديره سنديكاي كارخانه‌های چاي شمال به آن اشاره دارد.
صنعت چای نیاز به حمایت دارد
سمیعی معتقد است آمار و ارقام مطرح‌شده در مورد صادرات چای، بیانگر وضعیت این صنعت نیست: «صنعت چای سال‌هاست که با معضلات بسیاری روبه‌رو است، به‌طوری که با یک خشکسالی تولید چای کاهش چشمگیری پیدا می‌کند.» رئيس هيأت مديره سنديكاي كارخانه‌های چاي شمال ادامه می‌دهد: «موضوع فقط صنعت چای نیست، شما نگاه کنید چه بر سر مزارع توتون، کنف و ابریشم آمد؟ قیمت زمین در گیلان به متری سه‌میلیون تومان رسیده است. مگر یک کشتزار چند هکتاری چای چه میزان درآمد دارد؟ سالانه حدود 200میلیون تومان. کشاورز انگیزه خود را برای کشت از دست داده و برای همین است که کشت ویلا جای خود را به کشت محصول داده است.»
به نگاه این فعال حوزه صنعت چای، توسعه حمایت‌ها، نظارت بر قوانین در عدم‌تغییر کاربری و همچنین بهره‌گیری از سیستم‌های آبیاری نوین، راهکارهای است که وضعیت صنعت چای کشور را می‌تواند در یک برنامه پنج ساله بهبود ببخشد. سمیعی تاکید دارد آمارهای عنوان‌شده گویای وضعیت صنعت کشت در کشور نیست و باید نگاه‌های کلان به کشاورزی در کشور تغییر کند.
پاک‌سازی فساد از صنعت چای در دستور کار دولت سیزدهم
به گزارش «شهروند»، مسئولان دولت سیزدهم نیز به گزارش‌های منتشرشده درباره صادرات چای واکنش‌های مثبتی داشته‌اند. در این‌باره ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی اعلام کرده این مسأله براساس دستور معاون اول رئیس‌جمهوری از سال گذشته در دستور بررسی قرار گرفته و با پیگیری دولت و وزارت اطلاعات پرونده فساد در واردات چای به قوه قضاییه ارسال شده است.
محمدرضا یزدی، رئیس دبیرخانه ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی، در این‌باره گفته به طور جدی و بدون اغماض با اشخاصی که در همه حوزه‌های مرتبط با تجارت خارجی و واردات، با وجود دریافت ارز، کالا وارد نکرده یا بیش‌اظهاری داشته‌اند، برخورد خواهیم کرد.