محرومیت‌زدایی، حفظ جنگل‌ها، نذر آب
گزارش «شهروند» از رد پای هلال احمر ایران در کمک به بحران تغییرات اقلیمی و خشکسالی
«خودکشی با کربن بس است!» این را «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد، در نشست رهبران جهان با موضوع تغییرات اقلیمی و جلوگیری از گرم شدن زمین گفته بود؛ کنفرانسی که در آن زنگ هشدار برای نجات زمین به صدا درآمد. فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر از سال گذشته کمپینی به راه انداخته که در آن یکصد داوطلب از جمعیت‌های ملی نقاط مختلف زمین در ویدیویی تاثیر تغییرات اقلیمی بر زندگی حال حاضر خود را نشان می‌دهند و همه آنها در پایان می‌گویند: «تغییرات آب و هوایی زندگی من را تغییر داد. آیا داستان من، شما را تغییر خواهد داد؟»
رضا واعظی‌زاده- شهروند آنلاین؛ به‌طور میانگین، هر نفر در دنیا سالانه 4 تن کربن را به هوا می‌فرستد. سبک زندگی، درآمد سرانه، مصرف‌گرایی و سطح استفاده از سوخت‌های فسیلی، این عدد را برای کشورهای مختلف متفاوت می‌کند. هر ایرانی دو برابر این عدد کربن تولید می‌کند. یعنی هر یک از ما سالانه 8 تن کربن تولید می‌کنیم. البته بعضی کشورها بسیار بیشتر از ما جهان اطراف‌مان را آلوده می‌کنند. قطر، از کشورهای پیرامون ما، به ازای هر نفر سالانه 38 تن دی اکسید کربن وارد جو زمین می‌کند.
متولی برنامه‌ریزی برای کنترل تولید گازهای گلخانه‌ای، پیشگیری از تغییرات اقلیمی، شرکت در برنامه‌های جهانی و امضای تعهدات بین‌المللی قطعا جمعیت هلال احمر نیست. اما همچون بسیاری از اتفاقات دیگر، هنگامی‌که بحران و حادثه شکل بگیرد هلال احمر برای امدادرسانی وارد می‌شود. در این گزارش به تعدادی از اقدامات هلال احمر در کنترل آسیب‌های ناشی از بحران‌هایی می‌پردازیم که حاصل تغییرات اقلیمی در ایران هستند.
مقابله با خشکسالی
چندی پیش، حسن اسفندیار، مدیرکل عملیات و برنامه‌های بشردوستانه جمعیت هلال احمر ایران، خبر از تقاضای دریافت کمک‌های جهانی برای مقابله با خشکسالی در جنوب شرقی ایران داد. او گفت: «از فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ تقاضای صدور فراخوان استمداد برای مبارزه با خشکسالی در ایران خواهیم کرد. همچنین تا قبل از تصویب و انتشار آگهی استمداد، برای رفع سریع مشکلات خشکسالی در جنوب شرقی کشور، در ماه‌های آینده اعتباراتی از سوی صندوق اضطراری مقابله با حوادث، در قالب کمک‌های بین‌المللی، در اختیار جمعیت هلال احمر ایران قرار می‌گیرد.»
استمداد، فراخوانی برای جذب کمک‌های اهداکنندگان در سطح جهانی، برای کمک به عملیات پاسخگویی یک جمعیت ملی مثل هلال احمر ایران است که توسط فدراسیون بین‌المللی منتشر می‌شود. این کمک‌ها می‌تواند نقدی یا غیر نقدی باشد.
اسفندیار تاکید کرد: «کمک‌هایی که گفته شد، راه حل‌هایی موقت و کوتاه‌مدت هستند. این فعالیت‌ها باید با راهکارهای اساسی و بلندمدت پیوند بخورند. ساز و کار ما برای اقدامات اساسی همچون تعمیر و لایروبی قنوات و پروژه‌های خطوط انتقال آب که منجر به تامین آب شرب سالم و پایدار می‌شود، انتشار یک اعلامیه استمداد جهانی توسط فدراسیون بین‌المللی صلیب سرخ است که برای آماده‌سازی آن با هدف طرح در فدراسیون، یکی از همکاران‌مان در مقر صلیب سرخ مستقر در ژنو را به نام دیوید فیشر به ایران دعوت کرده‌ایم. او با ما هم‌نظر است و خشکسالی در ایران را بحران، خطری بزرگ و حادثه‌‌ای مداوم می‌بیند که باید به آسیب‌دیدگان آن امدادرسانی شود.»
طرح نذر آب
جمعیت هلال احمر ۵ سال است که طرح نذر آب را در مناطق درگیر خشکسالی در ایران برگزار می‌کند. امسال نیز سازمان داوطلبان این جمعیت با حمایت خیرین داوطلب «نذر آب ۵ » را در ۱۰۰ روستای درگیر تنش‌های آبی در کشور و همچنین به‌طور ویژه در سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب کرمان و خراسان جنوبی اجرا کرد. تفاوت نذر آب امسال با سال‌های قبلی در تمرکز بیشتر بر تامین آب شرب سالم و پایدار بود. در سال‌های قبل توزیع آب معدنی، اهدای مخزن پلی‌اتیلن و ترمیم قنوات انجام می‌شد، اما امسال کار به لوله‌کشی برای رساندن آب به روستاهایی رسید که در وضعیت قرمز تنش آبی بودند.
«وحید سلیمی»، رئیس سازمان داوطلبان جمعیت هلال احمر، در این‌باره می‌گوید: «در طرح ملی نذر آب که در سال ۱۴۰۱ در ۱۰۰ منطقه درگیر خشکسالی انجام شد، ۱۸۲ هزار و ۵۱۵ نفر از هموطنان‌مان از خدمات ما بهره‌مند شدند. ارزش ریالی خدمات ارائه‌شده در این طرح بالغ بر ۳۲۳ میلیارد ریال بود.»
تامین و اهدای دستگاه موتور پمپ، دستگاه تصفیه آب، تانکرهای پلی‌اتیلن مخصوص ذخیره آب، لوله‌کشی برای انتقال آب و … از جمله اقدامات سازمان داوطلبان در زمینه تامین آب شرب در این مناطق بود. البته این عدد صرفا شامل آبرسانی نمی‌شود و توزیع بسته‌های معیشتی، ارائه دارو و خدمات پزشکی با حضور پزشکان و پرستاران داوطلب در روستاها را نیز دربر دارد.
امسال نیز با شروع فصل گرما در گوشه و کنار کشور، طرح ملی نذر آب آغاز می‌شود و وحید سلیمی از تغییر و تحولات امسال در نذر آب می‌گوید: «همزمان با اجرای اولین نذر آب، نقاط ضعف و قوت این کار برگ خود را نشان داد. ما در هر دوره از برگزاری این طرح ملی سعی کردیم آسیب‌شناسی دقیق‌تری از موضوع داشته باشیم. برای همین هر سال این طرح با تغییراتی همراه بود. نحوه اجرای این پروژه بزرگ داوطلب‌محور در سال ۱۴۰۲ هم در حال بررسی و نهایی‌شدن است.»
اطفای حریق جنگل‌ها
رهبران کشورهای شرکت‌کننده در کنفرانس گلاسکو، از نهایی‌شدن توافق برای حفظ جنگل‌ها خبر دادند. ۱۱۰ کشور شرکت‌کننده در نشست گلاسکو، توافقی برای حفظ جنگل‌ها امضا می‌کنند. 85 درصد از جنگل‌های جهان در خاک این ۱۱۰ کشور قرار دارد. این کشورها متعهد می‌شوند تا سال2030 روند جنگل‌زدایی را به‌طور کامل متوقف کنند.
وضعیت جنگل‌های ایران هم بسیار نگران‌کننده است. پاییز سال ۱۴۰۰، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نتایج پژوهشی را اعلام کرد که از سوختن 140 هزار هکتار از جنگل‌های ایران در یک دهه گذشته خبر می‌داد. نابودی این جنگل‌ها 169هزار میلیارد تومان خسارت بر جا گذاشته است. نکته بسیار تاسف‌آور اینکه بر اساس همین گزارش، 90 درصد آتش‌سوزی‌های مراتع و جنگل‌های ایران عمدی و ناشی از عوامل انسانی دانسته شده است.
طی یک سال گذشته نیز همچون سال‌های قبل امدادگران هلال احمر عملیات‌های متعددی را برای اطفای حریق جنگل‌ها انجام دادند، اما نقش اصلی را بالگردهای این جمعیت بازی کردند. در این یک سال، مراتع استان فارس بارها مشتعل شد. جنگل‌های گرگان، انزلی، ساری، کلیبر در آذربایجان شرقی، سردشت، ارومیه و کهگیلویه و بویراحمد در آتش سوختند و هربار بالگردهای هلال احمر 4 تُن آب را بر سر آتش ریختند و این کار را آنقدر انجام دادند تا از نجات درختان اطمینان حاصل شود.
البته استفاده از بالگردهای امداد و نجات هلال احمر برای اطفای حریق جنگل‌ها از وظایف این جمعیت نیست و هماهنگی آن به عهده مرکز کنترل و اطفای حریق هوایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح است.
خانه‌های هلال
به سراغ «عطا دورانی» می‌رویم. او رئیس دفتر فدراسیون بین‌المللی جمعیت‌های صلیب سرخ و هلال احمر در ایران است. همان ابتدای گفت‌وگو، یادآوری می‌کند که آسیب‌پذیری ایران از تغییرات اقلیمی بیش از متوسط جهانی است و می‌گوید: «به‌طور متوسط، در دنیا از هر 7 نفر، زندگی یک نفر از پیامدهای مستقیم تغییرات اقلیمی آسیب دیده است. اما از آنجایی که میزان آسیب‌پذیری از این تغییرات برای مردم ایران حتی از اغلب کشورهای همسایه هم بالاتر است، نگرانی ما برای این کشور بیشتر است.»
او البته از پاسخگویی اضطراری هلال احمر ایران قدردانی می‌کند و این جمعیت را از نظر آمادگی لجستیک و کثرت داوطلبان آموزش‌دیده، الگویی قابل قبول برای 192 جمعیت ملی دنیا معرفی می‌کند.
دورانی به تلاش‌های هلال احمر ایران و پشتیبانی فدراسیون از آن امیدوار است و می‌گوید: «یکی از اقدامات ویژه و موثر هلال احمر ایران ایجاد 6 هزار خانه هلال در سراسر کشور است. این خانه‌ها با آموزش مردم و اقدام به‌موقع، تاب‌آوری جامعه را در برابر حوادث و بلایا افزایش می‌دهند و ما به این ساختار برای کاهش آسیب‌های ناشی از تغییرات اقلیمی بسیار امیدواریم.»
خانه‌های هلال در مناطق روستایی و محلات حاشیه‌نشین یا کم‌برخوردار شهری ایجاد شده‌اند و ساختار آنها به گونه‌ای است که توسط خود مردم مدیریت می‌شوند و به فعالیت می‌پردازند. اگر یکی از دلایل مهاجرت مردم به حومه کلانشهرهای ایران را بیکاری و مشکلات ناشی از تغییرات اقلیمی، به‌خصوص خشکسالی، بدانیم، خانه‌های هلال تشکیلاتی برای حمایت از مردم به دست خود مردم است که توسط جمعیت هلال احمر پشتیبانی و حمایت می‌شوند و بسیاری از خیرین، کمک‌های بهداشتی و معیشتی خود را توسط همین خانه‌ها به نیازمندان واقعی می‌رسانند. البته در کنار این کمک‌ها، نقش آموزش و آگاه‌سازی جامعه درباره حوادث و بلایا در اولویت است.
هلال احمر را تنها نگذارید
در کنفرانس جهانی تغییرات اقلیمی موضوع انرژی و مصرف آن محوریت دارد. در این نشست مصرف انرژی برای تولید و ادامه حیات، به‌خصوص در جوامع صنعتی امروز، مجادله اصلی گفت‌و‌گوهاست.
دکتر «زین‌العابدین صادقی»، استاد اقتصاد انرژی و مدیر گروه اقتصاد دانشگاه سراسری شهید باهنر کرمان، در گفت‌وگو با ما از وضعیت ایران بر اساس آمارهای جهانی می‌گوید: «نرخ مصرف سرانه انرژی از سال ۲۰۲۰ در دنیا به دلیل اثرات منفی همه‌گیری کرونا و تاثیر آن بر بازارهای مختلف ۵/۵ درصد کاهش پیدا کرده است، اما این کاهش در ایران فقط ۱/۱ درصد بوده است. توجه کنید که با فشار تحریم‌ها و کوچک‌شدن اقتصاد کشور، میزان کاهش مصرف انرژی ما باید بیش از میانگین جهانی افول می‌کرد، در حالی که اکنون پنج برابر متوسط دنیاست.»
او می‌گوید: «طبق قانون ترمودینامیک، انرژی به گرما، نیروی کار مفید یا آلودگی تبدیل می‌شود. این آمارها نشان‌دهنده تکنولوژی ضعیف ما و بهره‌وری نامناسب کشور در تولید است.»
صادقی آمار عجیب دیگری را مطرح می‌کند: «در سال ۲۰۲۰ تولید گازهای گلخانه‌ای در جهان 3/6 درصد کاهش یافت، ولی در ایران نه تنها کم نشد، بلکه 2/0 درصد افزایش پیدا کرد. در حالی که این عدد حتی در منطقه خاورمیانه هم ۴ درصد کاهش داشت. این نشان‌دهنده موفق‌نبودن ما در بهینه‌کردن مصرف و البته عدم استقرار حاکمیت محیط زیستی است. زیرا در حاکمیت محیط زیستی تلاش می‌شود هم دولت‌ها و هم تعداد بیشتری از مردم از منافع زیست‌محیطی بهره‌مند باشند.»
از گفته‌های او نتیجه می‌گیریم که تلاش هلال احمر بدون بهبود اقتصاد و برنامه‌ریزی کلان تصمیم‌سازان عالی کشور برای تولید، مصرف، تجارت و سیاست بین‌الملل و حتی برنامه‌ریزی اجتماعی و فرهنگی جامعه کفایت نمی‌کند و در بهترین حالت مرهمی است بر زخم‌هایی که تغییرات اقلیمی بر پیکر کشور می‌زند؛ زخم‌هایی که هر روز عمیق‌تر می‌شوند و التیام آنها دشوارتر.
آمادگی سازمان امداد و نجات
یکی از پیامدهای تغییرات اقلیمی تغییرات الگوی بارش و باران‌های نامنظم در روزهایی از سال است که انتظار سیل نمی‌رود. نمونه آن سیل‌هایی است که نوروز 1398 گریبان کشور را گرفت. مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران در سازمان هواشناسی کشور درصد تامین بارش استان لرستان در سال ابی 97-98 را 187/8 درصد اعلام کرد. در حالی که در وضعیت طبیعی این میزان از بارش باید در فصل مناسب و به تدیج نزول می‌کرد تا برکات آن به جای ویرانی، سرسبزی و پرباری کشاورزی را به ارمغان آورد.
گلستان و فارس هم وضعیت مشابهی داشتند. این حجم بزرگ از حادثه‌ی همزمان در پهنه وسیع ایران، به آمادگی لجستیک و تیم‌های عملیاتی، و مدیریت یکپارچه مقابله با حوادث نیاز دارد. سازمان امداد و نجات جمعیت هلال احمر متولی نخست این امر است و تلاش می‌کند، نجاتگران و انبارهای امدادی همیشه آماده باشند. اما بودجه محدود جمعیت، همه را نگران کرده است.
نجاتگران هلال احمر ایران و افزون بر 60 هزار امدادگر داوطلب آن برای امدادرسانی به آسیب‌دیدگان از 24 بالگرد و بیش از 5 هزار خودروی امدادی و آمبولانس استفاده می‌کنند که نگه‌داری و تعمیر آنها بسیار پرهزینه است.
// انتهای پیام