اقتصاد سالم، فرزند سیاست‌گذاری درست است
«شهروند» در گفت‌وگو با «احسان سقایی»، معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، موانع تولید را در سطح اقتصاد کلان و خرد بررسی می‌کند
لیلا مهداد- تولید داخلی و قدرت رقابتی تولیدات داخلی در بیرون از مرزها با کالاهای خارجی بحث داغی است که سال‌هاست از آن صحبت به میان می‌آید. درواقع بحث «تولید داخلی» و «صادرات» دو مقوله‌ای هستند که نظرات گوناگونی را به خود اختصاص داده‌اند، بی‌آنکه مسائل تاثیرگذار بر آنها و کلیت چرخه تامین در نظر گرفته شود. بنابر نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، در موضوع تولید داخلی باید همه عوامل تاثیرگذار بر چرخه تامین موردتوجه قرار بگیرد. به گفته «احسان سقایی» به «شهروند»، هدف همه چرخه‌های تامین در تمام کشورها به فروش رسیدن کالای تولیدی است و مقوله صادرات هم در همین راستا اما در چرخه توزیع قرار می‌گیرد: «بخشی از چرخه تامین، تولید است و بخشی هم توزیع. البته هرکدام از این دو، مقوله متفاوتی هستند که باید دقیق مورد بررسی قرار بگیرند.»
هم در بحث تولید و هم عوامل تاثیرگذار دچار مشکل هستیم
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران به «شهروند»، برای تحقق شعار جهش تولید، در گام نخست باید دید آیا مشکل از تولید است یا مسائل دیگری در آن دخیل هستند یا اینکه هم در بحث تولید و هم مسائل دخیل دچار مشکل هستیم. «احسان سقایی» به شخصه معتقد است که در هر دو مقوله دچار مشکلاتی هستیم.
به گفته «سقایی»، کلمه تولید یک کلمه عام است: «ما داخل کشور هم تولیدات صنفی داریم و هم تولیدات صنعتی، درواقع بحث تولید گستره وسیعی است که از صنایع مادر مانند نفت، گاز، فرآورده‌های نفتی و گازی تا خودرو، سیمان و… همین‌طور تولیدات صنایع کوچک‌تر مانند مبلمان، پوشاک و… را تحت پوشش قرار می‌دهد. بنابر نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، هرکدام از این بخش‌ها مشکلات خاص خودشان را دارند که باید به شکل تخصصی به آنها پرداخت. هرچند برخی از مشکلات کلی میان بخش‌های تولید صنفی و صنعتی مشترک است.
«استراتژی برخی از شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ دنیا روی کیفیت کالاست. برخی کشورها هم توجه ویژه به قیمت تمام‌شده پایین دارند مانند کشور چین. شرکت‌های بزرگی هم هستند که هم مسئله کیفیت و هم قیمت را تا حد مناسبی در تولیدات‌شان مدنظر قرار می‌دهند
بخش کلان، بخش میانی و بخش خرد از یکدیگر تاثیرپذیر هستند
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، محیط کسب‌وکار به سه قسمت تقسیم می‌شود؛ بخش کلان، بخش میانی و بخش خرد: «در بررسی مشکلات باید هر سه محیط کسب‌وکار را مدنظر قرار بدهیم.» بنابرنظر «احسان سقایی»، این سه محیط بر هم تاثیرگذار هستند؛ تاثیرگذاری که اغلب از بالا به پایین است، هرچند در شرایطی که کالا به‌درستی تولید نشود یا کیفیت مناسبی نداشته باشد، تاثیرگذاری شکل عکس می‌گیرد و تبعات آن از لایه‌های پایین به لایه‌های بالا برمی‌گردد. درواقع این سه محیط باید به‌درستی بررسی شوند و تاثیرگذاری و برهم‌کُنش‌شان بر یکدیگر اندازه‌گیری شود.
روند کلی تولید در همه جای دنیا یکسان است
به گفته «سقایی»، زنجیره تامین از تامین مواد اولیه شروع می‌شود: «برخی از مواد اولیه مانند مس، فولاد و فرآورده‌های نفتی را در داخل کشور تولید می‌کنم. بخشی از مواد اولیه موردنیاز هم وارد می‌شود.» بنابر نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، مواد اولیه تولید و وارد شده، بعضا در کارخانه‌های تولیدی بزرگ به تولیدات نهایی می‌رسند و گاهی اوقات هم این کارخانه‌ها مواد اولیه را به شکل تجهیزات اولیه برای حلقه‌های بعدی تولید می‌کنند.» «سقایی» ادامه می‌دهد: «حلقه‌های بعدی نیز کارخانه‌ها و کارگاه‌ها هستندکه اغلب سایز کوچک‌تر داشته و کالاهای نهایی را تولید کرده و درنهایت کالاهای تولیدشده وارد کانال توزیع می‌شوند که متشکل از بُنکداران، شرکت‌های پخش، واحدهای صنفی و فروشگاه‌های اینترنتی هستند. این یک روند کلی است که در همه جای دنیا طی می‌شود.»
خاویار، زعفران، فرش و… هنوز در بازارهای خارجی اعتبارشان را حفظ کرده‌اند
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، کالای تولید باید مزیت رقابتی نسبی داشته باشد تا بتواند چه در بازار داخل، چه بیرون از مرزها رقابت‌پذیر باشد. بنابر نظر «احسان سقایی»، کیفیت بالا یا ارزان‌بودن کالا دو مزیت اصلی هستند که در عرصه رقابت‌پذیرشدن یک کالا تاثیرگذارند. «سقایی» ادامه می‌دهد: «استراتژی برخی از شرکت‌ها و کمپانی‌های بزرگ دنیا روی کیفیت کالاست. برخی کشورها هم توجه ویژه به قیمت تمام‌شده پایین دارند مانند کشور چین. شرکت‌های بزرگی هم هستند که هم مسئله کیفیت و هم قیمت را تا حد مناسبی در تولیدات‌شان مدنظر قرار می‌دهند.» به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، در این عرصه باید مشخص کنیم مزیت رقابتی‌مان چیست؟ «برخی از کالاهای ما قابلیت رقابتی با کالاهای خارجی را دارند به شرط اینکه برندسازی درستی صورت بگیرد و قیمت تمام‌شده به‌گونه‌ای به بازارهای هدف برسد که قابلیت رقابت داشته باشند، البته قیمت تمام‌شده را می‌توان با کوتاه‌کردن دست واسطه‌ها و دلالان متناسب کرد.»
«سقایی» با اشاره به اینکه خاویار، زعفران، فرش و… هنوز در بازارهای خارجی اعتبارشان را حفظ کرده‌اند، ادامه می‌دهد: «برخی از صنایع ما مانند صنعت مواد غذایی پیشرفت چشمگیری داشتند.» به گفته «سقایی»، در برخی تولیدات وضعیت‌مان نسبت به گذشته بهتر شده، اما در برخی کالاهای تولید متاسفانه قابلیت رقابت را نداریم.
بانک‌ها به جای تمرکز بر بخش تولید کشور برای رسیدن به سود سریع‌تر به سمت بخش توزیع رفته‌اند و با برندهای مختلف سرا، خانه و شهر فلان همکاری می‌کنند. این رویه واحدهای صنفی را از بین می‌برد. حداقل در کشور ما که اقتصاد بازارش به صورت سنتی است، نباید بدون ملاحظه به این بخش ورود کرد. این روند بانک‌ها کسب‌وکار بسیاری از اصناف را با خطر روبه‌رو کرده است
ارز و عدم‌تخصیص به اندازه و به‌موقع آن مشکل دیگر تولیدکنندگان است
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران به «شهروند»، در بحث تولید و مشکلات مختص به آن می‌توانیم مشکلات سیاست خارجی و تحریم‌ها را مطرح کنیم. بنابرنظر «احسان سقایی»، ما به دلیل تحریم‌ها مشکلات عدیدهای برای صادرات و بازگرداندن ارز داریم. موضوع تحریم‌ها سبب شده در ارتباط‌گیری و بازاریابی در کشورهای دیگر هم دچار مشکل شویم. به گفته «سقایی»، ارز و عدم‌تخصیص به اندازه و به‌موقع آن به واحدهای تولیدی، مشکل بعدی در چرخه تولید است: «در برخی تولیدات مواد اولیه یا تجهیزات اولیه از کشورهای دیگر وارد می‌شود. رویه‌ای که در تمام دنیا دنبال می‌شود، چون گاهی اوقات واردات به‌صرفه‌تر است.» بنابرنظر «سقایی»، وقتی تولیدکننده، کالایی تولید و ثبت سفارش می‌کند، به این معناست که چه مقدار ارز باید تخصیص بیابد و زمان دریافت آن چه زمانی است. اگر این ارز به موقع تخصیص نیابد، جنس در گمرک یا کشتی می‌ماند، در نتیجه قیمت تمام‌شده بالا می‌رود. این مسئله در دست تولیدکننده نیست: «وقتی قیمت تمام‌شده بالا می‌رود، کالای تولیدی دیگر قابلیت رقابتی ندارد، حتی اگر کیفیت بالایی داشته باشد.»
بانک‌ها تامین مالی درستی برای بنگاه‌ها ندارند
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران به «شهروند»، سیستم بانکی ناکارآمد هم یکی دیگر از مشکلات چرخه تامین است. بنابر نظر «احسان سقایی»، نرخ سود بانکی بالاست که هم موجب تورم می‌شود و هم در سال‌های اخیر نقدینگی را افزایش داده است. «سقایی» با اشاره به اینکه بانک‌ها تامین مالی درستی برای بنگاه‌ها به‌خصوص بنگاه‌های تولیدی ندارند، ادامه می‌دهد: «بانک‌ها به جای تمرکز بر بخش تولید کشور برای رسیدن به سود سریع‌تر به سمت بخش توزیع رفته‌اند و با برندهای مختلف سرا، خانه و شهر فلان همکاری می‌کنند. این رویه واحدهای صنفی را از بین می‌برد. حداقل در کشور ما که اقتصاد بازارش به صورت سنتی است، نباید بدون ملاحظه به این بخش ورود کرد. این روند بانک‌ها کسب‌وکار بسیاری از اصناف را با خطر روبه‌رو کرده است.»
نوسان نرخ ارز مهلک‌ترین صدمات را به بدنه تولید کشور وارد می‌کند
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران به «شهروند»، بحث بعدی که روی مسئله تولید تاثیرگذار است، تغییر و نوسان نرخ ارز است. همین نوسان ارز یکی از مهلک‌ترین صدمات را به بدنه تولید کشور وارد می‌کند. بنابر نظر «احسان سقایی»، با پایین‌آمدن ارزش پول ملی، قدرت خرید بنگاهداران پایین می‌آید، چون بعد از فروش کالای تولیدی‌اش برای خرید مواد اولیه بعدی با کمبود منابع مالی مواجهه می‌شود. به گفته «سقایی»، مشکل بعدی که برای تولیدکننده پیش می‌آید این است که نمی‌تواند برای تولید برنامه‌ریزی کند، چون در پروسه تولید، تولیدکننده باید برای تامین مواد اولیه، انبارداری، بیمه، پرداختی‌ها و… برنامه‌ریزی دقیق و حساب‌شده‌ای داشته باشد تا بتواند به حیاتش ادامه بدهد.
تورم و پایین‌آمدن قدرت خرید مردم هم تاثیرگذار است
بنابر نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، بحث بعدی تورم است: «تورم، مرتب صعودی است که باعث شده دست تولیدکننده از خرید مواد اولیه با قیمت و کیفیت قبلی کوتاه شود. در چنین شرایطی یا باید میزان تولیدش را کاهش دهد یا کیفیت کالایش را پایین بیاورد تا بتواند مانند گذشته ادامه دهد.»
به گفته «سقایی»، کاهش قدرت خرید مردم و عدم‌فروش برخی از کالاهای تولید را هم نباید نادیده گرفت: «مردم به دنبال تامین کالاهای اساسی زندگی‌شان هستند، به همین علت برای خرید برخی کالاها رغبت نشان نمی‌دهند، بنابراین برخی از کارگاه‌ها و تولیدات صنفی نمی‌توانند به فعالیت‌شان ادامه بدهند، چون فروش ندارند.»
قیمت‌گذاری‌های دستوری هم یکی دیگر از معضلات چرخه تامین است
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران به «شهروند»، دخالت دولت‌ها و قیمت‌گذاری‌های دستوری هم یکی دیگر از معضلات چرخه تامین است. بنابر نظر «احسان سقایی»، زمانی که صادرات نداریم، ظرفیت محدودی از بازار را در داخل در اختیار داریم، بنابراین سهم تولیدکنندگان از این بازار کم می‌شود. از طرفی هم زمانی که ارزآوری و سرمایه‌گذاری خارجی نداریم و تکنولوژی وارد کشور نمی‌شود، به تدریج تولیدکننده واقعی از بازار خارج می‌شود: «این مسائل در کنار هم به اقتصاد داخلی و درنهایت به صادرات ضربه می‌زنند، با افزایش نرخ ارز و تورم، مزیت رقابتی را از دست می‌دهیم.»
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، موضوع قاچاق کالا و دستورالعمل‌هایی که مرتب مقرر می‌شوند، کار را برای تولیدکنندگان سخت کرده است. بنابر نظر «سقایی»، در سطح اقتصاد خرد هم با کمبود مواد اولیه و تجهیزات و همین‌طور نقدینگی روبه‌رو هستیم. «سقایی» با اشاره به اینکه اقتصاد ما سنتی است، ادامه می‌دهد: «ما با کمبود نیروی انسانی متخصص چه از لحاظ علمی و چه فنی و حتی در تولیدات سنتی‌مان روبه‌رو هستیم.»
در برخی کالاها بازار رقابت را به دلیل عدم‌برندسازی از دست داده‌ایم و در بخش پایین‌بودن قیمت تمام‌شده هم به دلیل مشکلاتی که در بالا به آنها اشاره شد، توانی برای رقابت نداریم.» به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، تولید ما به‌صرفه نیست. از نظر کیفیت هم مزیت رقابت نداریم، اگر هم داشته باشیم با این قیمت‌های تمام‌شده برای تولیدکنندگان دیگر به‌صرفه نیست.
تولید ما به‌صرفه نیست
معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران با تاکید بر این موضوع که بحث مالیات و بیمه هم از جمله عوامل تاثیرگذار در زنجیره تامین و قیمت تمام‌شده کالاست که برای تمرکز بر رشد تولید باید جایگاه و نقش آنها را مورد بررسی قرار داد و موانعی را که بعضا توسط این بخش‌ها برای تولیدکننده ایجاد می‌شود، لحاظ کرد. «سقایی» با اشاره به اینکه متاسفانه در سال‌های گذشته برند ایرانی را که در خارج از کشور رقابت کند، نساخته‌ایم، ادامه می‌دهد: «در برخی کالاها بازار رقابت را به دلیل عدم‌برندسازی از دست داده‌ایم و در بخش پایین‌بودن قیمت تمام‌شده هم به دلیل مشکلاتی که در بالا به آنها اشاره شد، توانی برای رقابت نداریم.» به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، تولید ما به‌صرفه نیست. از نظر کیفیت هم مزیت رقابت نداریم، اگر هم داشته باشیم با این قیمت‌های تمام‌شده برای تولیدکنندگان دیگر به‌صرفه نیست.
تحریم‌ها سبب شده ما ارسال مستقیم کالا به کشورهای دیگر را نداشته باشیم
به گفته معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران به «شهروند»، در بخش صادرات ما موضوع پیمان‌سپاری ارزی را داریم که از گذشته به منظور بازگرداندن ارز صادراتی مورد توجه دولت‌ها بوده و در سال‌های اخیر با سختگیری فراوان انجام می‌شود و متاسفانه سیاست‌های کوتاه‌مدت دستورالعمل‌های متعدد موجب از بین رفتن انگیزه صادرکنندگان شده و تاثیر آن در صادرات روندی منفی را در پی داشته باشد. بنابر نظر «احسان سقایی»، مشکل دیگری که با آن روبه‌رو هستیم، بی‌تدبیری و نگاه کوته‌بینانه برخی از مسئولان است که به اقتصاد ضربه می‌زند. «سقایی» ادامه می‌دهد: «پیدا کردن بازار در کشورهای همسایه کار زمان‌بر و سختی است و گاهی اوقات دستورالعمل جدیدی همه این زحمت‌ها را به باد می‌دهد. به عنوان مثال در سال‌های گذشته در برخی از مواد غذایی مانند مرغ ما بازارهای کشورهای همسایه مثل عراق را به دست آورده بودیم که در آن ایام به ناگاه بازار داخل با کاهش موجودی مرغ و بالا رفتن قیمت آن مواجه شد، در همان برهه دستورالعملی صادر شد مبنی بر عدم صادرات آن برای تامین بازار داخلی و اینگونه این بازار به رقبا سپرده شد، در حالی که می‌شد با واردات، کمبود بازار داخل را تامین کرد تا بازارهای کشورهای همسایه باقی بماند.» بنابر نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، تحریم‌ها سبب شده ما ارسال مستقیم به کشورهای دیگر را هم نداشته باشیم.
توسعه اقتصاد باعث قدرتمندشدن کشورها از لحاظ سیاسی، اجتماعی و… می‌شود
به گفته «احسان سقایی»، در کسب‌وکارها چند آیتم تاثیرگذار هستند. «سقایی» با اشاره به گزارش پایش موانع کسب‌وکار که توسط سه اتاق بخش خصوصی چند سال پیش منتشر شده، ادامه می‌دهد: «در این گزارش آیتم‌هایی به عنوان موانع کسب‌وکارها معرفی شده‌اند که بعد از سال‌ها همچنان وجود دارند، اگرچه برخی آیتم‌ها هم به آنها اضافه شده است.» بنابر نظر معاون برنامه‌ریزی و اقتصادی اتاق اصناف ایران، این آیتم‌ها عبارتند از: غیرقابل پیش‌بینی بودن تغییرات قمیت مواد اولیه و محصولات، بی‌ثباتی سیاست‌ها، قوانین و مقررات، تامین مالی از بانک‌ها و گرفتن مجوزها که البته گرفتن مجوز در سال‌های گذشته روند بهبود داشته است. «سقایی» ادامه می‌دهد: «اعتقادم این است که راه اقتصاد قوی و پویا در همه کشورها از سیاست‌گذاری درست می‌گذرد و در واقع اقتصاد سالم فرزند یک سیاست‌گذاری سالم است. از سوی دیگر، رشد و توسعه اقتصاد نیز باعث قدرتمندشدن کشورها از لحاظ سیاسی، اجتماعی و… می‌شود. هیچ کشوری با اقتصاد ضعیف نمی‌تواند قدرتمند باشد.»