حریفطلبی «ببر آسیایی»
«شهروند» از افزایش پشه «آئدس» و خطر مالاریا بعد از سیل در چابهار گزارش میدهد
[لیلا مهداد] بعد از اینکه تبعات ناشی از سیل اواخر فروردین که زندگی را در چابهار و برخی از شهرهای دیگر سیستانوبلوچستان با مشکلاتی همراه کرده بود، فروکش کرد، مردم این شهرها و مناطق سیلزده با مشکلی مواجه شدند با نام پشه «آئدس». پدیدهای که اگرچه تاکنون کمتر رسانهای به آن پرداخته، اما میرود تا کمکم به چالشی جدی برای شهروندان این نواحی بدل شود. «آئدس»؛ پشهای که شهره است به «ببر آسیایی» چند وقتی است شهروندان چابهاری و کنارکی را به خاطر گزشهای دردناک و تبعات آن درگیر کرده است.
دانشکده علوم پزشکی چابهار بیشتر نگران پشه مالاریاست چون این پشه هم مانند «آئدس» در آبهای راکد متولد و بالغ میشود. افزایش جمعیت «آئدس» از این بابت خطرناک است که احتمال همهگیری تب دنگی را بالا میبرد و وجود مالاریا هم بهخودیخود یک هشدار است
کوتاه از «ببر آسیایی»
چابهار با آبوهوای گرمسیری معتدل هر ساله کمیوبیش شاهد پشه «آئدس» است، ولی امسال و بعد از سیل، فراگیری آن به شکل قابل توجهی افزایش پیدا کرده است. این موضوع در کنار این مطلب که شرایط گزش پشه «ببر آسیایی» تا حدود زیادی با پشه «مالاریا» مشابه است باعث شده تا مسئولان سلامت استان سیستانوبلوچستان به شدت نگران شوند، چراکه این بیماری که تا حدودی شبیه مالاریاست میتواند در سایر شهرهای ایران نیز به سرعت منتشر شود.
پشه «آئدس» در آب راکد و زبالههای دپو شده به دنیا میآید و بالغ میشود. پروسهای که ١٤ روز زمان میبرد، بنابراین خیلی زود تکثیر میشود و اگر بستر برایش فراهم باشد به سرعت آمار جمعیتیاش بالا میرود. اتفاقی که در چابهار و کنارک افتاده و به گفته شهروندان این شهرها، زندگیشان را با چالشهایی مواجه کرده است. البته دانشکده علوم پزشکی چابهار بیشتر نگران پشه مالاریاست چون این پشه هم مانند «آئدس» در آبهای راکد متولد و بالغ میشود. افزایش جمعیت «آئدس» از این بابت خطرناک است که احتمال همهگیری تب دنگی را بالا میبرد و وجود مالاریا هم بهخودیخود یک هشدار است. هرچند مسئولان شهر شناسایی مالاریا را به صورت رسمی تایید نمیکنند، اما از ابتدای سال مواردی از ابتلا به مالاریا را داشتهایم که البته بومی نبودند، بلکه مربوط به افرادی بوده که اغلب از پاکستان وارد کشور میشوند.»
«آئدس» در آب راکد تکثیر میشود
«ایرج ضاربان»، سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار در این خصوص به «شهروند» میگوید: «سال گذشته اولین لارو را که شناسایی کردیم با توجه به اهمیت موضوع از سازمان بهداشت جهانی و وزارت بهداشت برای بررسی به اینجا آمدند. در آن برهه جلوی تکثیر این پشه گرفته شد، اما بارندگیهای اسفند و فروردین و سیلی که پیش آمد دوباره به تکثیر این پشه دامن زده و این نوع پشه به شدت زیاد شده است. البته تاکید ما بیشتر روی مالاریاست، یعنی از آنجا که شرایط زندگی و رشد پشههای «آئدس» و «مالاریا» تا حدود زیادی یکسان است و با توجه به گزارشهایی در مورد مشاهده بیماری مالاریا، ما نگران آن هستیم که نکند پشه مالاریا و بیماری مالاریا نیز زیاد شود.»
در سمپاشی اولویت با روستاهاست
«ضاربان» با اشاره به اینکه سمپاشی این پشه سازوکار خاصی دارد، میگوید: «٦ شهرستان سمپاشی شده و تنها دو شهرستان دیگر باقی ماندهاند.» سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار با تاکید بر اینکه در سمپاشی اولویتشان روستاهاست، ادامه میدهد: «پشه «آئدس» معمولا در جایی که برق داشته باشد و خنک باشد، دیده نمیشود، به همین دلیل روستاهای فاقد برق را در اولویت سمپاشی قرار دادهایم. پشه «آئدس» در محیط آزاد و شبها خونخواری دارد.»
در سال دو بار سمپاشی داریم، چون اثر ماندگاری سم ٦ماه است، البته سمپاشی و مهپاشی تا یکجایی برای این پشه جوابگوست، چراکه تکرار آن باعث میشود پشه مقاوم شود، بنابراین نمیتوان از هر سمی استفاده کرد.
سالی دو بار سمپاشی
سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار، با تاکید بر اینکه برای سمپاشی این پشه به سم خاصی نیاز است می گوید: «این سم وارداتی است و به دلیل تحریمها وارد کردن آن کمی به سختی صورت میگیرد. اگرچه تا الان از دپوی وزارت بهداشت هم استفاده کردهایم، اما برای ادامه این مسیر ممکن است با مشکلاتی برای تامین سم مواجه شویم.» سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار ادامه میدهد: «در سال دو بار سمپاشی داریم، چون اثر ماندگاری سم ٦ماه است، البته سمپاشی و مهپاشی تا یکجایی برای این پشه جوابگوست، چراکه تکرار آن باعث میشود پشه مقاوم شود، بنابراین نمیتوان از هر سمی استفاده کرد.»
زیکا، تب دانگی و چیکن گونیا
سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار معتقد است که مقابله با پشه «آئدس» نیازمند بهسازی محیط است، «ضاربان» به «شهروند» میگوید: «تا زمانی که این پشه محیطی برای تکثیر داشته باشد، این چرخه ادامه خواهد داشت و نمیتوان با آن مقابله کرد.»
او با اشاره به اینکه پاکستان منطقه کاملا آلوده به پشه «آئدس» و مالاریاست، ادامه میدهد: «آمار مالاریا سالهای گذشته یک یا صفر در سال بود.» سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار ادامه میدهد: «افرادی که از پاکستان وارد میشوند، اگر علایم مالاریا داشته باشند، درمان میشوند، اما سوختبرها و کسانی را که به شکل غیرقانونی به داخل کشور ما میآیند، ما نمیتوانیم رصد کنیم، بنابراین ٩٠درصد آلودگیها از طریق آنها وارد کشور میشود.» «ضاربان» ادامه میدهد: «پشه «آئدس» وقتی آلوده به ویروس و بیماری شود، تمام نسلهای بعد از خودش هم ناقل آن بیماری خواهند بود. البته در این میان بیماری «زیکا»، «تب دانگی» و «چیکن گونیا» خطرناکترین بیماریهایی هستند که توسط پشه «آئدس» منتقل میشوند.»
به تنهایی از عهده این کار برنمیآییم
سرپرست دانشکده علوم پزشکی چابهار با تاکید بر این مسئله که حوزه سلامت فرابخشی است، به «شهروند» میگوید: «سهم ما در مواجهه با این چالش شاید ٢٠درصد باشد و ٨٠درصد مابقی، همت سایر ارگانها را میطلبد.»
با این وجود، به نظر میرسد راههای انتقال ببر آسیایی متنوعتر از اینها باشد که به ذهن میرسد. یکی از این روشها، انتقال از طریق لاستیکهای فرسوده است. ولی چگونه؟ «ضاربان» با اشاره به اینکه لاستیک در این منطقه ارزان است، میگوید: «بسیاری از کامیوندارهایی که وارد شهر میشوند، لاستیکهایشان را تعویض و لاستیک مستهلک را در شهر رها میکنند. لاستیکهای رها شده، منبع تکثیر پشه «آئدس» هستند. برای همین هم هست که میگویم به تنهایی از عهده این کار برنمیآییم، بلکه منطقه آزاد، کشتیرانی و بنادر، شیلات، شهرداری و… باید به ما کمک کنند.» با این حال، او به شهروندان اطمینان میدهد که چابهار از نظر بیمارستان و متخصص کمبودی ندارد.
«بسیاری از کامیوندارهایی که وارد شهر میشوند، لاستیکهایشان را تعویض و لاستیک مستهلک را در شهر رها میکنند. لاستیکهای رها شده، منبع تکثیر پشه «آئدس» هستند. برای همین هم هست که میگویم به تنهایی از عهده این کار برنمیآییم، بلکه منطقه آزاد، کشتیرانی و بنادر، شیلات، شهرداری و… باید به ما کمک کنند.
در پاکستان تب دَنگی دیده شده است
یکی دیگر از بخشهایی که بیشک در این میان برای مقابله با «ببر آسیایی» نقشی کلیدی برعهده دارد، شهرداری است. «درویش بلوچنیا»، شهردار چابهار، به «شهروند» میگوید: «مهمترین مسئله در قبال این پشهها بحث شکارشان در تمام نقاط شهر است.» «بلوچنیا» با اشاره به اینکه دانشگاه علوم پزشکی امکانات لازم و کافی را برای مقابله با این پشه ندارد، ادامه میدهد: «در قدرت و توان دانشگاه علوم پزشکی نیست و اما نیاز به یک اقدام ملی داریم.»
شهرداری چابهار معتقد است از خوششانسی است که تاکنون پشه «آئدس» آلوده به زیکا، تب دانگی و چیکن گونیا مشاهده و گزارش نشده، ولی ممکن است هر لحظه موردی از این بیماریها رصد شود. «بلوچنیا» ادامه میدهد: «از همه خطرناکتر تب دِنگی است و متاسفانه در پاکستان تب دِنگی دیده شده است. مرز ما با پاکستان باز است و این خطر را جدیتر میکند.»
وزارت بهداشت باید به مسئله ورود پیدا کند
گلایه شهروندان بحق است. بنابه گفتههای «درویش بلوچنیا» گزش پشه امسال با سالهای گذشته متفاوت است؛ به نظر میرسد پشه آئدس امسال اثرات متفاوتی دارد، چون محل گزش آن مثل سالهای گذشته نیست. شهردار چابهار با اشاره به اینکه اربعین را پیشرو داریم و بیشک از مرز ایران و پاکستان هزاران زائر وارد کشور خواهد شد، به «شهروند» میگوید: «وزارت بهداشت باید به مسئله ورود پیدا کند، اگر برای سمپاشی و مقابله چارهای نشود، ابعاد مشکل وسیعتر میشود.» «بلوچنیا» ادامه میدهد: «صادقانه میگویم، دانشگاه علوم پزشکی سم ندارند. سم باید خریداری شود و به نحوی به دستشان برسد.»
از یکماه پیش به صورت جدی جمعآوری لاستیک دپو شروع شده
شهرداری چابهار با گفتن از این مسئله که جلساتی در شهرداری درخصوص بهسازی محیط تشکیل شده است، میگوید: «پسماند شهری با دو پیمانکار برای جمعآوری لاستیکهای دپو قرارداد بسته است.» «بلوچنیا» ادامه میدهد: «پایان سال گذشته مرکز بهداشت هم در این زمینه تذکر داده بود، اما به صورت جدی از همین یک ماه پیش جمعآوری لاستیکهای دپوی شروع شده است.» شهردار چابهار وجود موانعی همچون گرفتن تخفیف سوخت -سوخت با قیمت پایینتر- برای مرکز بازیافت این لاستیکها را دلیل تعویق جمعآوری عنوان کرد: «این مسئله رفع شده و خوشبختانه کار جمعآوری و بازیافت لاستیکها جلو میرود.»
دانشگاه علوم پزشکی اعلام کرده که توان خرید این خودروها را ندارد، بنابراین منطقه آزاد و بنادر باید کمکحال دانشگاه علومپزشکی باشند. هلالاحمر هم تنها میتواند نیروهایش را برای سمپاشی در اختیار دانشگاه قرار دهد.
٢٠درصد چابهار شبکه فاضلاب دارد
«بلوچنیا» با اشاره به اینکه تنها ٢٠درصد شهر شبکه فاضلاب دارد، میگوید: «٨٠درصد فاضلاب شهروندان در معابر رها میشود، این در حالی است که همین آبها منبع تکثیر این پشه هستند. اگر آب و فاضلاب و وزارت نیرو ورود نکنند، هزینه گزافی باید بپردازیم» با این وجود «علی آقایی»، مدیر آب و فاضلاب چابهار، حاضر به پاسخگویی در اینخصوص نشد. «آقایی» با تاکید بر اینکه تلفنی حاضر به پاسخگویی نیست، از جواب دادن درخصوص صحت و سقم مشکلات فاضلاب چابهار طفره رفت.
همکاری هلالاحمر با دانشگاه علومپزشکی برای سمپاشی
«دانشگاه علوم پزشکی برای سمپاشی از ما درخواست همکاری داشت. هلالاحمر هم نیرو در اختیارش گذاشت.» اینها بخشهایی از اظهارات رئیس هلالاحمر چابهار در مورد اقدامات این نهاد برای مواجهه با ببر آسیایی است. «عبدالستار چاکرزهی» در اینخصوص به «شهروند» میگوید: «سال گذشته بود که در دانشگاه علومپزشکی برخی نقاط حاشیه شهر و محلات شهرستانها، سمپاشی داشت که هلالاحمر هم همکاری کرد.»
او با اشاره به اینکه سیستم سمپاشی دانشگاه علومپزشکی سنتی است و برای همین پروسه سمپاشی زمانبر میشود، ادامه میدهد: «دو سه روز پیش فرمانداری و رئیس دانشگاه علومپزشکی جلسهای داشتند و مقرر شد تا چند روز دیگر هم دوباره جلسهای برگزار شود. درواقع تصمیم بر این است که همه دستگاهها ورود پیدا کنند و هر کدام به تناسب توان در حل این مشکل کمک کنند.»
«چاکرزهی» با تاکید بر اینکه خودروهای مکانیزه سمپاشی موردنیاز دانشگاه علومپزشکی وارداتی است، میگوید: «دانشگاه علوم پزشکی اعلام کرده که توان خرید این خودروها را ندارد، بنابراین منطقه آزاد و بنادر باید کمکحال دانشگاه علومپزشکی باشند. هلالاحمر هم تنها میتواند نیروهایش را برای سمپاشی در اختیار دانشگاه قرار دهد.» رئیس هلالاحمر چابهار ادامه میدهد: «سال گذشته درخصوص کمک به دانشگاه علومپزشکی در مقابله با پشه «آئدس» قولهایی از طرف سازمانها و… داده شد، اما متاسفانه عملی نشد.»
پشه «آئدس» احتمال ابتلا به تب دنگی را بالا میبرد
پشه آئدس، معروف به «ببر آسیایی»، یکی از پشههای رایج در مناطق استوایی جهان است. این پشه نهتنها یک اذیتکننده آزاردهنده است، بلکه به عنوان یک ناقل بیماریهای خطرناک و کشنده نیز شناخته شده است. یکی از بیماریهای مهمی که توسط این پشه منتقل میشود، تب دنگی است. تب دنگی یکی از بیماریهای واگیرداری است که به تلفات انسانی منجر میشود. پشه «آئدس» به سرعت گسترش و تکثیر مییابد و این در حالی است که نسبت به حشرهکشها مقاومت دارد. این پشه توانایی بالایی در سازگاری با محیطهای شهری و روستایی را نیز دارد.
همه این ویژگیها سبب شده پشه آئدس به تهدیدی جدی در حوزه بهداشت عمومی تبدیل شود. تب دنگی بیماری دردناک و ناتوانکنندهای است که باعث عفونت نیل غربی و تب زرد میشود. تب دنگی به عنوان تب استخوانشکن نیز شناخته میشود، زیرا دردی که بیمار تحمل میکند به اندازه شکستن استخوانها شدت دارد. بعضی از نشانههای تب دنگی شامل تب، سردرد، حساسیتهای پوستی مشابه سرخک و درد ماهیچهها و مفاصل است.
پشه «آئدس» به سرعت گسترش و تکثیر مییابد و این در حالی است که نسبت به حشرهکشها مقاومت دارد. این پشه توانایی بالایی در سازگاری با محیطهای شهری و روستایی را نیز دارد. همه این ویژگیها سبب شده پشه آئدس به تهدیدی جدی در حوزه بهداشت عمومی تبدیل شود.
انگل مالاریا میتواند حتی تا یک سال در بدن خفته بماند
مالاریا یک بیماری است که توسط انگل ایجاد شده و این انگل از طریق نیش پشه آلوده به انسانها منتقل میشود. علایم و نشانههای مالاریا معمولا در عرض چند هفته پس از گزیدهشدن توسط پشه آلوده شروع میشود، ولی با این حال، انواع مختلف انگل مالاریا میتواند حتی تا یک سال در بدن خفته بماند. علایم بیماری معمولا شامل خستگی، احساس کسالت، درد در عضلات، سردرد، تهوع و استفراغ، لرزهای خفیف و درد در ناحیه کمر است و دمای بدن به ۳۸ تا ۳۹ درجه سانتیگراد میرسد. علایم اولیه مالاریا غیراختصاصی است و با بسیاری از بیماریهای عفونی حاد و تبدار از جمله بیماری ویروسی و آنفلوآنزا اشتباه گرفته میشود.
«آئدس»؛ امانمان را بریده
از آنجایی که مشکل پشه «آئدس» ساکنان شهر را درگیر کرده، «شهروند» پای صحبت تعدادی از ساکنان چابهار نشسته تا از مشکلاتشان درخصوص این پشه بگویند. درواقع ساکنان چابهار از پشه «آئدس»، آبهای راکد و گندیده شهر و عدمرسیدگی به شکار پشهها گلایه دارند.
«بعد از سیل، گرفتار این پشهها شدیم.» «یاراحمدی» ٨-٩ماهی است ساکن چابهار شده است: «پشهها را نمیشود دید، یکجوری نیش میزنند که تا یک هفته جای گزیدگی ملتهب است و خارش دارد تا اندازهای که خون میافتاد.» یک ماه پیش بود که آثار گزیدگی روی دستش مشخص شد: «آنقدر محل گزش را خاراندم که خون افتاد. الان بعد از یکماه هنوز جای آن روی دستم مشخص است.»
او ادامه می دهد: «همان موقع که دچار گزیدگی شدم، نمیدانستم اصلا چیست. یک هفتهای است که فهمیدم دلیل آن گزش پشه «آئدس» است.» ساکنان چابهار برای درامان ماندن از پشهها در و پنجرهشان را باز نمیگذارند و هر جا توانستهاند توری کشیدهاند. «یاراحمدی» هم در ترددهای روزانهاش شاهد آبهای گندیده به جا مانده از سیل است: «قبلا این مشکل را نداشتیم، بعد از سیل آب راکد در شهر بیشتر شده است. واقعا نمیدانم از آبراه میآیند داخل خانه یا جای دیگر.»
«یاراحمدی» میگوید: «چابهار یکی دو تا مشکل ندارد. اینجا پزشک درستوحسابی هم ندارد.» در مورد اطلاعرسانی درخصوص پشه هم میگوید: «در بهداشت یک چیزهایی _اطلاعیههایی_ دیدم که روی آن در مورد پشه مالاریا و مقابله با آن نوشته بودند، ولی نمیدانم چقدر موثر است.» این شهروند چابهار ادامه میدهد: «چابهار جوی آب ندارد، برای همین آب و فاضلاب در خیابان رها میشود و میگندند، خود همین باعث بیماری است.»
پشه نه روز میشناسد، نه شب، همیشه هست
«برادرزاده ٦سالهام، دختر ٤سالهام و خودم زاهدان دکتر رفتیم تا بهتر شدیم.» «مرادقلی» هم ساکن چابهار است: «نمیدانم پشه آلوده یا کثیف بود که جای گزیدگیاش همینطور بیشتر و بیشتر میشد. پمادی هم که دکتر چابهار داد جوابگو نبود.» این ساکن چابهار هم از دست پشه «آئدس» به تنگ آمده: «زندگیمان را مختل کرده. پشه نه روز میشناسد، نه شب همیشه هست.»
«مرادقلی» میگوید: «قبل از سال این پشهها آمدند. اول خیلی کم بودند، اما بعد از سیل شرایط وخیم و تعدادشان خیلی بیشتر شد. فکر میکنم به علت آبهای گندیده شهر است.»
مرکز بهداشت میگوید که در باغچه و گلدان آب نماند یا آب کولر جایی جمع نشود. همه اینها را رعایت میکنیم، اما همچنان خانه پر از «آئدس» است. «مرادقلی» خودش خانه را سمپاشی کرده، اما بیفایده بوده: «سم حشرات خریدم، اما هیچ تاثیری روی حشره نداشت.»
او میگوید: «سیستم ایمنی بدنم پایین است برای همین گزیدگی خیلی اذیتم کرد، هنوز هم جای گزیدگی روی بدنم مانده.» او هم از بهداشت و درمان چابهار گلایهمند است: «بهداشت و درمان اینجا صفر است. رسیدگی نمیکنند، یعنی واقعا پشه آنها را نمیزند؟ بهداشت و درمان باید سمپاشی کند، البته قبل از عید چند بار خیابانهای اصلی را سمپاشی کردند، اما بیفایده بود، چون پشهها از بین نرفتند.» این شهروند چابهاری ادامه میدهد: «من برای همین گزیدگی به زاهدان رفتم. البته خودمان در اینجا درمانگاه و بیمارستان داریم، اما پزشک متخصص خوبی که داروی درستوحسابی بدهد، نداریم.»
بهداشت و درمان اینجا صفر است. رسیدگی نمیکنند، یعنی واقعا پشه آنها را نمیزند؟ بهداشت و درمان باید سمپاشی کند، البته قبل از عید چند بار خیابانهای اصلی را سمپاشی کردند، اما بیفایده بود، چون پشهها از بین نرفتند.» من برای همین گزیدگی به زاهدان رفتم. البته خودمان در اینجا درمانگاه و بیمارستان داریم، اما پزشک متخصص خوبی که داروی درستوحسابی بدهد، نداریم.»
امسال اصلا سمپاشی نکردند
«اواخر سال پیش گفتند پشه آمده. همان موقع بهداشت گفت که محل رشد پشه در سطلهای آب، آب کولر و پلاستیکهای بازیافت نشده است، اما بعد از سیل بدتر شد، چون تعدادشان خیلی بیشتر شد. «رخشانی»، شهروند چابهار، میگوید: «تاثیر پشه روی افراد به سیستم ایمنی بدن آنها ربط دارد، حتی آنهایی که بدنشان ضعیفتر است، بیمارستانی میشوند.» این ساکن چابهار ادامه میدهد: «سال گذشته چند روزی سمپاشی کردند، اما بیفایده بود. امسال هم اصلا سمپاشی نداشتیم! من در شهرهای مختلف زندگی کردم، در مناطق خشک پشهها فقط گزیدگی ایجا میکنند، اما در یک جایی مثل چابهار به نظرم پشهها آلوده هستند، چون جای گزیدگیشان فرق دارد.»