نیازمند کارهای زیر بنایی هستیم
«شهروند» از لزوم فرهنگ‌سازی برای ازدواج آسان و ضرورت توجه به سن طلایی ازدواج گزارش می‌دهد
[ لیلامهداد] ازدواج یک اتفاق حیاتی از نظر اجتماعی به حساب می‌آید و موجب تحکیم بنیان خانواده می‌شود. درواقع ازدواج موجبات ارتقای روحیه زوجین را فراهم می‌کند و باعث بالا رفتن آرامش دو طرف و در عین حال ارتقای حس مسئولیت‌پذیری در میان زوجین می‌شود.
در قرآن کریم کلمه زوج با مشتقاتش هشتاد و یک‌مرتبه و لفظ نکح بیست‌وسه بار تکرار شده است و حتی پیامبر اکرم(ص) فرموده‌اند: «هر کس ازدواج کند، نیمی از دینش را حفظ کرده، پس باید در نیم دیگر از خدا بترسد.» از دیدگاه اسلام، تَرک ازدواج و مجرد زیستن نه تنها فضیلت محسوب نمی‌شود بلکه به‌عنوان از دست دادن خیر و برکات و آثار فراوان معنوی نیز شناخته شده است. مقوله ازدواج و تشکیل خانواده یکی از مسائل کلیدی هر جامعه‌ای است، بنابراین بهترین راهکار شاید این باشد که سیاست‌ها و برنامه‌های خرد و کلان در مسیر تسهیل روند ازدواج جوانان باشد چون پیامدها و آسیب‌های بالا رفتن سن ازدواج بر کسی پوشیده نیست، بنابراین مقوله ازدواج آسان و تسهیل این امر می‌تواند راه برون‌رفت از معضلات و پیامدهای احتمالی باشد.
با پیچیده‌تر شدن جوامع و ایجاد خواسته‌ها و انگیزه‌هاى کاذب، ذائقه اجتماعى جوامع تغییر یافت. به تبع این تغییر ذائقه، نیاز طبیعى و غریزى به ازدواج سرکوب شده است. این روند، تا جایى پیش رفته که امروزه در بعضى جوامع غربى، جوانان به کلى از ازدواج سر باز زده‌اند و آن را مانعى براى آزادى خود تلقی مى‌کنند.
تبعیت از یک فرهنگ اشتباه!
در گذشته، مجرد ماندن پسران و دختران در جوامع یک نقص اجتماعى به حساب می‌آمد. این در حالی است که با پیچیده‌تر شدن جوامع و ایجاد خواسته‌ها و انگیزه‌هاى کاذب، ذائقه اجتماعى جوامع تغییر یافت. به تبع این تغییر ذائقه، نیاز طبیعى و غریزى به ازدواج سرکوب شده است. این روند، تا جایى پیش رفته که امروزه در بعضى جوامع غربى، جوانان به کلى از ازدواج سر باز زده‌اند و آن را مانعى براى آزادى خود تلقی مى‌کنند. در چنین جوامعی، افراد زمانى تَن به ازدواج می‌دهند که نشاط جوانى‌شان را از دست داده‌اند و نیازمند یک پرستار یا مراقب هستند.
این فرهنگ اشتباه جوامع اسلامى از جمله جامعه اسلامى ما را نیز تحت‌تأثیر قرار داده، به‌گونه‌اى که افزایش سن ازدواج در کشور، مشکلات فراوانى به‌دنبال داشته است. واقعیت امر این است که بالا رفتن سن ازدواج و تجردهایی که گاها به تجرد قطعی منجر می‌شوند، سبب شده تا مجردین با مشکلاتی همچون افسردگى، از بین رفتن نشاط جوانی، ابتلا به وسواس در انتخاب همسر، افزایش اضطراب و نگرانى، احتمال افزایش انحرافات و ده‌ها مشکل دیگر دست به گریبان باشند، البته یکی از معضلات دیگر، مشکل‌آفرینى فرزندان بزرگ و ازدواج نکرده در خانواده‌هاست.
ازدواج در هر جامعه‌ای می‌تواند بسترساز رشد خانواده باشد
مهرداد امیری، مدرس، تربیت مربی مهارت‌های ازدواج دانشگاه فرهنگیان با اشاره به اینکه در همه فرهنگ‌ها به‌خصوص فرهنگ خودمان روی مساله ازدواج تاکید شده است به «شهروند» می‌گوید: «ما روایت‌ها و احادیثی هم داریم که به اهمیت مقوله ازدواج پرداخته‌اند.» به گفته امیری خانواده یکی از پایه‌ای‌ترین نهادهای اجتماعی است و در بُعد فرهنگی، ازدواج در هر جامعه‌ای می‌تواند بسترساز رشد خانواده باشد. در حقیقت هرقدر خانواده پویاتر باشد، جامعه نیز به تبع آن پویا خواهد شد.
این مدرس دانشگاه با اشاره به اینکه در بحث ازدواج جنبه اقتصادی را هم باید مدنظر قرار داد، ادامه می‌دهد: «برای تسهیل امر ازدواج باید بستر اقتصادی مهیا شود. در این مقوله تسهیل ازدواج باید خواستگاه اجتماعی بهتری بیابد، از همه مهمتر اینکه ازدواج به عنوان یک نقطه مثبت اجتماعی مورد ارزیابی قرار گیرد.»
زندگی مشترک مسئولیت‌هایی به دوش زوجین می‌گذارد که در جامعه خواستگاهی از طرف جوانان ندارند
امیری با اشاره به اینکه پژوهش‌های دانشگاهی بسیاری در مقوله ازدواج داشته، می‌گوید: «براساس همین پژوهش‌های علمی در گام اول باید مشکلات و موانع ازدواج در جامعه را بررسی کنیم. مشکل اول فرهنگی است، متاسفانه فرهنگ ازدواج در جامعه ما کمرنگ شده است که ریشه در عوامل مختلفی دارد.»
این روانشناس مساله بَعدی را اقتصادی می‌داند و عنوان می‌کند: «جوانان بُنیه اقتصادی لازم را برای شروع زندگی مشترک ندارند. مساله بعدی این است که ازدواج خواستگاه اجتماعی‌اش را از دست داده است. در کلام همه عنوان می‌کنند، ازدواج امر مقدسی است اما زندگی مشترک مسئولیت‌هایی به دوش زوجین می‌گذارد که در جامعه خواستگاهی از طرف جوانان ندارند.»
شغل، مسکن و انگیزه سه مساله اصلی جوانان در امر ازدواج است، بنابراین این سه مانع باید آسیب‌شناسی شود و به این منظور می‌توان از تجربیات و دانش خبرگان و متخصصان این حوزه بهره برد.
ازدواج یک مساله تک‌بعدی نیست که بتوان با یک نسخه آن را تسهیل کرد
این مدرس دانشگاه با اشاه به اینکه بعد از آسیب‌شناسی باید راهکارهایی برای تسهیل ازدواج در جامعه ارائه داد، می‌گوید: «ما نیازمند مشوق در جامعه هستیم. این مشوق‌ها می‌تواند از ایجاد شغل شروع شود.» او در ادامه به یک نمونه از مشوق‌ها که می‌توان ارائه داد، اشاره می‌کند: «می‌شود در ابتدای زندگی به زوجین آپارتمان‌های ٤٠-٥٠ متری اجاره داد. مثلا برای ٥سال با کرایه ماهانه یکی، دو میلیون. وقتی هم بچه‌دار شدند آپارتمان ٧٥متری داد؛ اجاره به شرط تملیک.» امیری عنوان می‌کند: «شغل، مسکن و انگیزه سه مساله اصلی جوانان در امر ازدواج است، بنابراین این سه مانع باید آسیب‌شناسی شود و به این منظور می‌توان از تجربیات و دانش خبرگان و متخصصان این حوزه بهره برد.» او با تاکید بر این مساله که ازدواج یک مساله تک‌بعدی نیست که بتوان با یک نسخه آن را تسهیل کرد، می‌گوید: «نمی‌توان با یک وام ازدواج ادعا داشت که امر ازدواج تسهیل می‌شود. در این حوزه نیازمند کارهای زیربنایی هستیم و نباید به مُسکن‌ها اکتفا کنیم.»
خانواده‌ها و جامعه باید زمینه‌ساز انتخاب آگاهانه در جوانان باشند
به گفته سیدحامد قدسی، مشاور خانواده و ازدواج، قبل از پرداختن به مقوله ازدواج باید زیرساخت‌های این امر مهم را موردتوجه قرار بدهیم. قدسی با اشاره به اینکه تمرکز روی بالا بردن نرخ ازدواج سبب می‌شود تا ما تنها شاهد افزایش آمار کمی ازدواج در کشور باشیم به «شهروند» می‌گوید: «آمار کیفی ازدواج اهمیت بالاتری دارد چون ازدواج‌های نادرست تنها منجر به بالا رفتن آمار طلاق در کشور می‌شوند.»
این مشاور خانواده و ازدواج یکی از دلایل پایین آمدن آمارهای ازدواج را بی‌انگیزه شدن جوانان می‌داند و ادامه می‌دهد: «جوانان شاهد تجربه‌های منفی برخی از زوجین هستند، بنابراین دیدشان نسبت به ازدواج نامثبت شده است.»
قدسی با اشاره به اینکه خانواده‌ها و جامعه باید زمینه‌ساز انتخاب آگاهانه در جوانان باشند، عنوان می‌کند: «متاسفانه برخی از ازدواج‌های امروزی بیشتر به دلیل مصلحت‌اندیشی است برای همین ما شاهد طلاق‌های عاطفی و رسمی در کشور هستیم. این در حالی است که هر دو این طلاق‌ها، آسیب‌هایی را متوجه خانواده‌ها و جامعه می‌کنند.»
فرد باید به بلوغ فردی، عاطفی و اجتماعی رسیده باشد
بنابرنظر این مشاور خانواده و ازدواج، محدودیت‌های اقتصادی، اجتماعی و … سبب شده برخی از جوانان ازدواج‌های اشتباهی داشته باشند که عواقب آن در نهایت متوجه جامعه است، بنابراین قبل از هرگونه تصمیم و فعالیتی درخصوص ترویج ازدواج، باید این موارد مورد توجه قرار بگیرند تا ازدواج‌های ثبت شده با دوام باشند.
او با تاکید بر این مساله که هیچ انسانی نباید در دوران نوجوانی ازدواج کند، می‌گوید: «١١ تا ٢١ سالگی دوران منطق و تفکر نیست و فرد تحت‌تاثیر هورمون‌ها، احساسات و هیجاناتش است، بنابراین نمی‌تواند انتخاب و تصمیم‌های خردمندانه‌ای آن هم در اِشل انتخاب همسر داشته باشد.»
قدسی با تعریف عشق که عبارت است از داشتن یک رابطه عاطفی امن، ادامه می‌دهد: «برخی از جوانان به نام عشق انتخاب‌های اشتباهی برای زندگی مشترک‌شان دارند. یک فرد برای شروع زندگی مشترک باید به بلوغ فردی، عاطفی و اجتماعی رسیده باشد.»
تصمیم‌گیران بالادستی هم می‌توانند یکسری از قوانین دست و پاگیر مانند مهریه، طلاق، نفقه و … را اصلاح کنند. هرکدام از این قوانین و پیچیدگی پروسه آنها سبب می‌شود خیلی از جوانان از ازدواج، هراس داشته باشند.
کاهش طلاق، وجهه ازدواج را ترمیم می‌کند
بنابرنظر این روانشناس، مشاوره قبل از ازدواج باید الزامی شود تا به تبع آن آمار طلاق کاهش بیابد. او اظهار می‌کند: «خانواده‌ها قبل از ازدواج باید به زوجین فرصت ٦ماهه آشنایی تحت‌نظر خودشان بدهند که در همین بازه زمانی هم می‌توانند از یک روانشناس مشاوره بگیرند.»
قدسی عنوان می‌کند: «تصمیم‌گیران بالادستی هم می‌توانند یکسری از قوانین دست و پاگیر مانند مهریه، طلاق، نفقه و … را اصلاح کنند. هرکدام از این قوانین و پیچیدگی پروسه آنها سبب می‌شود خیلی از جوانان از ازدواج، هراس داشته باشند. من باورم این است که این رویه هم می‌تواند آمار طلاق را کاهش دهد و هم باعث افزایش میل جوانان به ازدواج شود.»
به گفته او کاهش طلاق، وجهه ازدواج را ترمیم می‌کند چون واقعیت امر این است که بسیاری از زوجین از زندگی مشترک‌شان رضایت دارند و از آن لذت می‌برند.
حدود ١٢میلیون نفر در سن ازدواج قرار دارند
به گفته سینا کلهر، معاون امور جوانان وزارت ورزش و جوانان، اگر سن ازدواج را برای دختران از ١٥ تا ٤٩ سال و برای پسران از ٢٠ تا ٤٩ سال در نظر بگیریم، حدود ١٢میلیون نفر در سن ازدواج قرار دارند. بنابرنظر کلهر، حدود ١٠ تا ١٢درصد از افرادی که در سن ازدواج قرار دارند، هر ساله ازدواج می‌کنند که این موضوع نیازمند تحول و برنامه‌ریزی جدی است.
امیرحسین بانکی‌پور، رئیس کمیسیون مشترک طرح جوانی جمعیت و تعالی خانواده مجلس شورای اسلامی هم در واکنش به کاهشی بودن آمار ازدواج‌ها گفته، طی ١٢سال گذشته، تعداد ازدواج‌ها در کشور، حدود ٤٠درصد کاهش داشته است. بنابرنظر بانکی‌پور پایین بودن نرخ ازدواج نقش موثری در بروز بحران جمعیتی دارد و اگر این چالش حل نشود، در شرایط سختی قرار خواهیم گرفت. او ادامه داد: «اولین اثر کاهش نرخ ازدواج، کاهش نرخ موالید است. کاهش ٤٠درصدی ازدواج‌ها باعث کاهش ٣٤درصدی، تولدهای سالانه نسبت به ١٢سال پیش شده است.»
میانگین سن ازدواج در کشور برای خانم‌ها ٤سال و برای آقایان ٣سال افزایش یافته است. میانگین سن در زمان ازدواج در بهار ١٤٠٢ برای مردان ٣٠,٧ سال و برای زنان ٢٦.٥ سال ثبت شده است.»
افزایش میانگین سن ازدواج برای خانم‌ها ٤سال و برای آقایان ٣سال
سن ازدواج یکی از شاخصه‌های مهم برای ارزیابی میزان سلامت و بهداشت جسمی و روانی افراد یک جامعه به حساب می‌آید. هرچند جوامع انسانی طی دو قرن اخیر، شاهد تغییرات اساسی در سن ازدواج بوده‌اند. به عبارت ساده‌تر طی این مدت، روند شکل‌گیری خانواده در سراسر جهان طولانی و با تاخیر بوده است. این در حالی است که تاخیر در ازدواج را باید یک مساله جدی در نظر گرفت، به‌خصوص از جنبه جمعیتی، زیرا تاخیر در ازدواج سبب تاخیر در باروری و در نتیجه تغییر هرم سنی جمعیت به سمت سالمندی می‌شود. ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. به گفته محمداسماعیل مطلق، رئیس دبیرخانه شورای عالی سلامت و امنیت غذایی کشور، میانگین سن ازدواج در کشور برای خانم‌ها ٤سال و برای آقایان ٣سال افزایش یافته است. میانگین سن در زمان ازدواج در بهار ١٤٠٢ برای مردان ٣٠,٧ سال و برای زنان ٢٦.٥ سال ثبت شده است.»
برنامه هفتم توسعه؛ ترویج الگو‌های صحیح همسرگزینی و ترغیب ازدواج آسان
فصل ١٦ برنامه هفتم توسعه به موضوع زن، خانواده و جمعیت پرداخته است. براساس ماده ٧٩ این قانون، ترویج الگو‌های صحیح همسرگزینی و ترغیب ازدواج آسان، به هنگام و پایدار متناسب با فرهنگ اسلامی- ایرانی و ظرفیت‌های بومی باید در قالب برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی رقم بخورد. طبق همین ماده قانون، در راستای ترویج ازدواج آسان باید افزایش مهارت‌های شغلی زنان در قالب برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی مدنظر قرار بگیرد.
افزایش مراکز تخصصی مشاوره خانواده، ازدواج و پیشگیری از طلاق، کاهش یک‌ساله میانگین سن ازدواج، افزایش ٥درصدی نرخ ازدواج نسبت به جمعیت در سن ازدواج، کاهش ٥درصدی نسبت طلاق ثبتی به جمعیت متأهلان هم مواردی هستند که در ماده ٧٩ به آنها پرداخته شده است.
افزایش ١٠درصدی سهم زیرساخت‌های شتاب‌دهی نوآوری در حوزه زنان و خانواده در مقایسه با سایر زیرساخت‌ها اعم از شرکت‌های دانش‌بنیان، خانه‌های خَلاق و نوآوری، مؤسسات خلاق و نوآور در حوزه زنان، خانواده و کودکان، کاهش ٣٠درصدی سقط جنین غیرقانونی، از وظایفی است که طبق همین ماده قانون باید اجرایی شوند. همچنین این قانون در بند الف ماده ٨٠ به منظور تحکیم نهاد خانواده، دولت را مکلف کرده، نسبت به ساماندهی مراکز مشاوره ازدواج و خانواده و فعالیت روانشناسان ازدواج و خانواده دارای مجوز قانونی از دستگاه‌های زیرمجموعه قوه‌مجریه با هدف ترویج الگوی صحیح همسرگزینی، ترغیب به ازدواج به‌هنگام و پایدار و همچنین کاهش طلاق اقدام کرده و در خصوص موارد زیر در طول سال‌های اجرای برنامه اقدامات قانونی لازم را انجام دهد.
قانون تسهیل ازدواج جوانان با هدف رفع موانع اقتصادی، فرهنگی و معیشتی پیش‌روی ازدواج جوانان در ٢٧ آذر ١٣٨٤ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و ٧ دی همان سال نیز به تأیید شورای نگهبان رسید.
قانونی در راستای تسهیل ازدواج
به گفته حسین میرزایی، مردم‌شناس و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، قاعدتاً برای احیای فرهنگ ازدواج آسان، دولت و مسئولان نقش بسیار تأثیرگذاری دارند. بنابرنظر میرزایی در این زمینه قانونی به نام «قانون تسهیل ازدواج جوانان» وجود دارد که اجرای دقیق آن می‌تواند هم در فرهنگ‌سازی و هم تسهیل ازدواج اثرگذار باشد.
قانون تسهیل ازدواج جوانان با هدف رفع موانع اقتصادی، فرهنگی و معیشتی پیش‌روی ازدواج جوانان در ٢٧ آذر ١٣٨٤ توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شد و ٧ دی همان سال نیز به تأیید شورای نگهبان رسید. به طور کلی، این قانون در راستای تسهیل ازدواج جوانان، ارائه خدمات و وظایفی را برعهده نهادها و سازمان‌های مختلف قرار داده است.
به گفته عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در بند الف ماده ٥ این قانون آمده، دولت باید با استفاده از امکانات رسانه ملی و دستگاه‌های فرهنگی و آموزشی به تصحیح باورها و آداب و رسوم موانع مزاحم ازدواج جوانان در مناطق کشور بپردازد. این امر می‌تواند با حمایت از تولیدکنندگان محتوای ازدواج صحیح و آسان رخ بدهد. تولید محتوا ممکن است به صورت فیلم، کلیپ، صوت، نوشته و غیره باشد. دولت همچنین می‌تواند علاوه بر انجام وظیفه قانونی خود در اجرای قانون تسهیل ازدواج که در آن تأمین مسکن، هزینه‌های برگزاری جشن ازدواج و غیره پیش‌بینی شده است، خیران را نیز به این امور ترغیب کند.»
ازدواج و تاخیر در ازدواج از دیدگاه رهبر معظم انقلاب
بنابر فرمایشات مقام معظم رهبری، فرصت ازدواج و آرام گرفتن در یک مجموعه خانواده یکی از فرصت‌های مهم زندگی است برای زن و مرد که باعث آرامش و آسایش روحی و وسیله دلگرم شدن هر دو و تداوم زندگی‌شان است.
رهبر معظم انقلاب فرموده‌اند: «وسیله تسلی، وسیله پیدا کردن یک غمخوار نزدیک برای انسان در طول زندگی لازم است. قطع نظر از نیازهای طبیعی انسان که نیازهای غریزی و جنسی است، مسأله تولید نسل و داشتن فرزند هم خود از دلخوشی‌های بزرگ زندگی است. پس می‌بینید از هر طرف که انسان نگاه می‌کند ازدواج یک امر مبارک و یک پدیده بسیار مفید است. البته مهمترین فایده ازدواج همان تشکیل خانواده است و بقیه مسائل، فرعی و درجه ۲ یا پشتوانه این مسأله است؛ مثل تولید نسل یا ارضای غرایز بشری، این‌ها همه درجه ۲ است، درجه اول همان تشکیل خانواده است.» رهبر معظم انقلاب در خصوص تاخیر در ازدواج نیز فرموده‌اند: «اینکه بعضی سن ازدواج را برای سال‌های میانی عمر که در غرب و تمدن غرب معمول است، می‌گذارند مثل اغلب چیزهایشان، غلط و برخلاف فطرت و مصلحت بشر و ناشی از این است که به شهوترانی و بی‌بندوباری اقبال دارند. می‌خواهند جوانی خود را به اصطلاح خودشان، با خوشی سپری کنند، هوسرانی‌هایشان را بکنند بعد که از کار افتاده شدند و آتش‌هایشان فرو نشست، حالا سراغ خانواده بروند. ملاحظه می‌کنید که در غرب طلاق‌های زیاد، ازدواج‌های ناموفق، مرد و زن‌های بی‌وفا، تخطی‌های جنسی فراوان و غیرت کم است و زندگی خانوادگی به این معناست.»