صفر شدن حوادث کار آرزوی محال یا هدفی قابل دسترس؟

حسن اصیلیان مهابادی، رئیس انجمن متخصصین بهداشت حرفه‌ای ایران، بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی کار،می گوید:  «سالانه کمتر از  ٣ میلیون نفر در دنیا بر اثر حوادث و بیماری‌هایی که بواسطه کار بوجود می آید، جان خود را از دست می‌دهند. او معتقد است که تنها ٤٠٠ هزار نفر دچار حوادث شغلی می شوند بقیه افراد به دلیل بیماری های ناشی از کار جان خود را از دست می دهند.» او آمار دقیقی از بیماری هایی که ناشی از حوادث کار در ایران است، ندارد اما می گوید: «اگر آمار دقیقی وجود داشت می توانستیم، بیماری ها ی حوادث شغلی را پیشگیری کنیم.»
رئیس انجمن متخصصین بهداشت حرفه‌ای ایران از اهمیت بهداشت حرفه‌ای در کاهش حوادث و بیماری‌های ناشی از کار می گوید: «در واقع بهداشت حرفه‌ای، عوامل خطرزا را در شغل های مختلف اندازه گیری می کند تا این موارد کنترل و  سلامت کارگران تضمین شود و عمر مفید کارگران افزایش یابد.»
اصیلیان، یکی از عمده‌ترین دلایل حوادث کار در ایران را  عدم رعایت اصول ایمنی و بهداشت محیط کار می داند. او می گوید:«بسیاری از کارفرمایان به دلیل فشارهای اقتصادی یا نبود فرهنگ ایمنی در محیط کار، اقدامات لازم برای حفاظت از کارکنان را انجام نمی‌دهند. این امر می‌تواند منجر به حوادث مرگبار یا نقص عضو شود. همچنین آموزش‌های لازمی که کارگران برای مقابله با شرایط خطرناک نیاز دارند، به‌طور معمول نادیده گرفته می‌شود. بسیاری از کارگران با نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی آشنا نیستند و این کمبود دانش و آگاهی می‌تواند به بروز حوادث منجر شود.
نقص تجهیزات و ماشین‌آلات، عامل دیگری است که سبب بوجود آمدن حوادث کار می شود. تجهیزات و ماشین‌آلات کارگاهی در بسیاری از موارد دچار نواقص فنی هستند. فرسودگی و عدم نگهداری مناسب از آن‌ها می‌تواند به وقوع حوادثی جدی منجر شود. استفاده از تجهیزات ناقص و غیر استاندارد یکی از دلایل مشهور حوادث کار در کشور است. فشار کاری بالا و شرایط سخت محیط کار نیز می‌تواند روی عملکرد ایمنی کارگران تاثیر منفی بگذارد. کار در شیفت‌های طولانی و در شرایط نامناسب مانند گرما یا سرما، باعث افزایش احتمال بروز حوادث می‌شود. نظارت‌های ضعیف و ناکافی نیز  از سوی سازمان‌های مسئول باعث افزایش حوادث کار شده است. در بسیاری از موارد، کارگاه‌ها و کارخانه‌ها به دلیل عدم نظارت، می‌توانند به راحتی اصول ایمنی را نادیده بگیرند.»

چرا ارقام حوادث کار  بالا است؟

کارشناسان معتقدند که بخش قابل توجهی از این حوادث ناشی از نبود فرهنگ ایمنی در محیط‌های کاری است. علی رضایی، کارشناس ایمنی و بهداشت حرفه‌ای، به «شهروند» می گوید: « یکی از مشکلات اساسی این است که ایمنی در بسیاری از شرکت‌ها به عنوان یک اولویت دیده نمی‌شود. کارفرمایان معمولاً ترجیح می‌دهند هزینه‌های ایمنی را کاهش دهند و این موضوع مستقیماً به افزایش حوادث شغلی منجر می‌شود.»
از سوی دیگر، ضعف در تدوین و اجرای قوانین بازدارنده نیز نقش مهمی در افزایش آمار دارد. رضا ملکی، وکیل حوزه کار، توضیح می‌دهد: «در بسیاری از موارد، جریمه‌های ناچیز برای تخلفات ایمنی کارفرمایان، آنها را نسبت به رعایت استانداردها بی‌تفاوت کرده است. اگر قوانین سخت‌گیرانه‌تر و بازدارنده‌تری اجرا شود، می‌توانیم شاهد کاهش حوادث شغلی باشیم.»

گفت‌وگو با قربانیان و خانواده‌های آنها

مریم حسینی، همسر یکی از کارگرانی که در حادثه‌ای ساختمانی جان خود را از دست داده، با بغض می‌گوید: «شوهرم فقط چند روز مانده بود که پروژه را تمام کند و حقوقش را بگیرد. اما سقوط از ارتفاع، همه چیز را نابود کرد. هیچ‌کس مسئولیت این حادثه را نپذیرفت و ما هنوز نمی‌دانیم چه کسی باید جوابگوی این فاجعه باشد.»
علی احمدی، یکی از قربانیان حادثه قطع عضو، از مشکلات پس از حادثه‌اش می‌گوید: «پس از حادثه، دیگر نمی‌توانم به شغل قبلی‌ام برگردم. هیچ حمایتی هم برای ادامه زندگی‌ام دریافت نکرده‌ام. آینده‌ام کاملاً نامشخص است و نمی‌دانم چطور باید خانواده‌ام را تأمین کنم.»

فعالیت در محیطی امن تر

حوادث شغلی نه تنها خسارات جبران‌ناپذیری برای خانواده‌ها و جامعه به همراه دارد، بلکه نشان‌دهنده ضعف‌های جدی در حوزه مدیریت ایمنی شغلی است. این آمار تلخ، زنگ خطری است برای مسئولان، کارفرمایان و نهادهای نظارتی که با اتخاذ تدابیر پیشگیرانه و اصلاح رویه‌های موجود، بتوانند از وقوع چنین فجایعی جلوگیری کنند. زمان آن رسیده که ایمنی در محیط‌های کاری به جایگاه واقعی خود دست یابد تا کارگران در محیطی امن‌تر به فعالیت بپردازند.

چگونه می‌توان از این فجایع جلوگیری کرد؟

برای کاهش حوادث شغلی، باید مجموعه‌ای از اقدامات در سطوح مختلف اجرا شود. ایرج محبی، متخصص طب کار برای پیشگیری از حوادث کار راهکارهایی را پیشنهاد می دهد: «نهادهای نظارتی باید به طور مستمر از محیط‌های کاری بازدید کنند و با متخلفان برخورد جدی داشته باشند. دوره‌های آموزشی برای کارگران و مدیران برگزار شود تا آگاهی آنها نسبت به خطرات محیط کار افزایش پیدا کند. قوانین سختگیرانه اجرا شود و  جریمه‌های سنگین برای کارفرمایانی که اصول ایمنی را رعایت نمی‌کنند، تعیین شود. تجهیزات ایمنی استاندارد و مناسب برای کارگران، فراهم شود. همچنین رسانه‌ها و نهادهای آموزشی می‌توانند با ترویج فرهنگ ایمنی در جامعه، اهمیت این موضوع را برجسته کنند.»