هر دانش آموز؛ یک مهارت

«کارکردن با اره و چوب، تمرکزم را در درس‌خواندن بیشتر کرد. محیط کارگاه و ساختن یک وسیله با دست‌های خودم آنقدر برایم لذت‌بخش بود که تصمیم گرفتم نجاری را به صورت حرفه‌ای در کنار مدرسه یاد بگیرم.» سامان دانش‌آموز پایه هشتم است که سال تحصیلی گذشته فرصت حضور در کارگاه‌های مهارت‌آموزی را پیدا کرده و حالا یکی از علاقه‌هایش را کشف کرده است.

کارگاه‌های مهارت‌آموزی برای پایه‌های هفتم، هشتم و نهم به صورت آزمایشی یا پایلوت در منطقه 7 تهران آموزش و پرورش تهران و یکی دو شهر دیگر، در سال تحصیلی 99-1400 راه‌اندازی و اجرا شده است.

الهام هم در همین کلاس‌ها، پشت چرخ نشستن را یاد گرفته و تصمیمش برای انتخاب رشته تا دوسال دیگر عوض شده. این دانش‌آموز پایه نهم می‌گوید: به خیاطی علاقه داشتم ولی در این کارگاه‌ها فهمیدم جقدر می‌توانم ایده‌های جدید روی پارچه پیاده کنم. حالا دوست دارم در دانشگاه هم طراحی دوخت بخوانم.

این طرح فرآیندی است که درحوزه مهارت‌آفرینی مدیریت و راهبری به نام طرح مهارت‌آموزی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه، بر مبنای حوزه تربیت و یادگیری کار و فناوری و فرهنگ و هنر در راستای اجرایی‌شدن سند تحول بنیادین و عملیاتی‌کردن بسته‌های تحول‌آفرین انجام مى‌شود.

هر دانش‌آموز- یک مهارت؛ شعار طرح مهارت‌آموزی منطقه 7 آموزش و پرورش تهران است. «دانش‌آموزان با یک مهارت براساس علاقه‌مندی وانتخاب پودمان آشنا می‌شوند، به این صورت که در پایه هفتم یک مهارت را شروع می‌کنند و در پایه هشتم و نهم به صورت پیشرفته آن را ادامه می‌دهند تا جایی که در پایه نهم متناسب با رشته انتخابی خود توانایی انتخاب و ادامه در رشته‌های دوره دوم را به دست آورند.» نرگس محمودخواه، مسئول روابط عمومی آموزش‌وپرورش منطقه 7 تهران این توضیحات را به «شهروند» می‌دهد.

به گفته  او، طرح در قالب 6 پودمان مهارتی در دروس کار و فناوری و فرهنگ و هنر است که دبیران با شرکت در سه دوره کلاس‌هاى غیرحضوری مهارت‌ها را آموخته و به صورت آنلاین و حضوری به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود.

مهارت‌آموزی فرصتی را برای دانش‌آموزان دوره اول فراهم می‌کند تا دانش‌آموزان علاوه بر کسب مهارت در رشته‌های متفاوت دید و نگاه مناسبی برای هدایت تحصیلی و انتخاب رشته در دوره دوم متوسطه به دست آورند.

معلم‌هایی که مهارت عملی یاد گرفته و به بچه‌ها منتقل کردند

محمودخواه توضیح می‌دهد: «خیلی از معلم‌های رشته‌های کار و فناوری و فرهنگ و هنر، افرادی هستند که تخصص کافی در این زمینه ندارند. اکثرا معلم‌های ریاضی یا عربی برای دروس فنی و هنری هم حاضر می‌شوند تا صرفا ساعت‌های تدریس‌شان پر شود.»

طرح مهارت‌آموزی که حالا در منطقه 7 تهران اجرا شده و اتفاقا مورد استقبال هم قرار گرفته، در ابتدای راه برای پویاکردن رشته‌های کار و فناوری و هنر ایده‌پردازی شد تا بچه‌ها به صورت حرفه‌ای مهارت‌های فنی و نری را یاد بگیرند.

اولین کاری که انجام شد، آموزش مربی‌ها یا همان معلم‌های این رشته‌ها توسط متخصصان هنر و کار و فناروی بود. مجری طرح در منطقه 7 آموزش و پرورش می‌گوید: «وقتی این مهارت‌ها به مربی انتقال یافت، در کنارش سرمایه‌گذاری برای تهیه و تجهیز کارگاه‌های مهارت‌های عملی در نظر گرفته شد تا این مهارت‌ها به بچه‌ها آموزش داده شود.»

به این ترتیب زمانی که دانش‌آموز بخواهد وارد یک مقطع درسی بالاتر شود، یک مهارت را کامل یاد گرفته است. محمودخواه با ذکر مثال ادامه می‌دهد: «مثلا دانش‌آموز مقطع هفتم تا نهم در این طرح مهارت کار با چوب یا طراحی لباس را به صورت حرفه‌ای یاد می‌گیرد.»

چند راهی انتخاب رشته و چه کنم‌های همیشگی

وقتی یکسری مهارت‌ها در نوجوان شکوفا می‌شود، انتخاب رشته و مسیر تحصیلی و شغلی هم برایش ساده‌تر و هدفمندتر است. این هدف قطعا مهم‌ترین دستاورد طرح‌های این‌چنینی محسوب می‌شود.

دانش‌آموز سال نهم زمانی که با چند راهی انتخاب رشته مواجه می‌شود، بیشتر مواقع با تردید مواجه است؛ چون در 8 سال مدرسه و قبل از آن هم در خانواده فرآیند مهمی برای کشف مهارت‌ها و استعدادهایش نداشته است. محمودخواه چند راهی انتخاب رشته را مهم‌ترین چالش دوران مدرسه بچه‌ها توصیف می‌کند و می‌گوید: «این دوره‌ها تجربه عملی به ما ثابت کرده که برای تمرکز ذهنی دانش‌آموز در زمان انتخاب رشته مهارت‌آموزی بسیار کمک‌کننده است.»

او ادامه می‌دهد: «بچه‌ها با مهارت‌هایی که یاد می‌گیرند، نقش مهارت را در کار و شغل و آینده می‌بینند و برای انتخاب و هدایت تحصیلی و آینده‌شان بسیار مفید است.»

محمودخواه که خودش سال‌ها در رشته‌های هنری در مدارس تدریس می‌کرده، می‌گوید: «تخصص ما در زمینه‌های هنری در مدارس بسیار محدود و بعضا غیر‌حرفه‌ای است. این طرح واقعا کمبودهای رشته‌های فنی و هنری را جبران کرد و در صورتی که موفق انجام شود، در کل کشور پیاده‌سازی می‌شود.»

مهارت‌هایی که دانش‌آموزان در این دوره آزمایشی در منطقه 7 فرا گرفته‌اند، چه چیزهایی است؟ مجری و ایده‌پرداز طرح در آموزش و پرورش توضیح می‌دهد: «کار با نظرسنجی آغاز شد؛ از دست‌اندرکاران آموزشی و صاحب‌نظران پرسیدیم که جای کدام مهارت‌ها در مدارس خالی است؟ نهایتا 6 رشته برای آموزش مهارت‌های عملی به دختران و پسران انتخاب شد.»

از کار با چوب، طراحی و دوخت پوشاک، طراحی‌های سنتی گرفته تا مهارت‌های تخصصی الکترونیک و برق.

برای آموزش تخصصی از مدرسین هنرستان‌ها استفاده شد تا تخصص کافی و کاربردی برای ارایه مهارت‌ها داشته باشند. معلمینی که تخصص نداشتند، در چندین جلسه غیرحضوری و حضوری مهارت‌ها را آموخته و در کنارش به صورت زمینه‌ای با دانش‌آموزان شروع به کار کردند.

محمودخواه توضیح می‌دهد: «مهارت‌آموزی در این طرح به‌گونه‌ای بوده که وقتی دانش‌آموز به پایه نهم برسد، دست‌کم یک مهارت کامل را یاد گرفته باشد، حتی درصورتی که به رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کار دانش هم نرود، یک مهارت عملی را در زندگی‌اش بلد است.»

کارگاه‌ها تجهیزات کامل دارند؛ کارگاه نجاری با همه وسایل و کارگاه خیاطی با چرخ خیاطی‌های مجهز. دانش‌آموزان هدف در این طرح در سن بین 11 تا 14سال هستند و بدون پیش‌زمینه آموزش عملی انتخاب رشته و مسیر تحصیلی برایشان سخت است. کلاس‌های نجاری طراحی پارچه و… به آنها کمک کرده ذهن‌شان را برای ادامه راه متمرکز کنند.

مدارسی که سهم خود را در تربیت نسل آینده به خوبی ایفا می‌کنند

او به عنوان یکی از مجریان این طرح توضیح می‌دهد که معلم‌ها ابتدای راه کمی گارد گرفتند ولی زمانی که کار شروع شد، استقبال معلم‌ها از دانش‌آموزان بیشتر بود، چون خودشان هم یک مهارت عملی یاد می‌گرفتند. استقبال بچه‌ها و والدین هم از این طرح بسیار خوب بوده و دانش‌آموزان با علاقه در کلاس‌های آنلاین و حضوری شرکت می‌کردند.

نقش و سهم مدارس در تربیت نسل آینده بسیار زیاد است و مدارس می‌توانند در راستای تحول فرآیندهای آموزشی نظری‌محور نقش مهمی در کاهش آسیب‌های اجتماعی داشته باشند.

یکی از مهم‌ترین بسترها همین هدایت صحیح دانش‌آموز برای آینده شغلی و اجتماعی است.

این طرح هم دقیقا با هدف ترویج فرهنگ مهارت‌آموزی و ارتقای سطوح مهارتی دانش‌آموزان دوره اول متوسطه طراحی شده و فرصتی را برای دانش‌آموزان دوره اول فراهم می‌کند تا علاوه بر کسب مهارت در رشته‌های متفاوت دید و نگاه مناسبی برای هدایت تحصیلی و انتخاب رشته در دوره دوم متوسطه به دست آورند.

به تخصص‌های گوناگون نیاز داریم

«متأسفانه در گذشته در دنیا نوع نگاه درجه دومی به مهارت‌آموزی  وجود داشت اما با توجه به تغییر پارادایم‌‌های مختلف آموزش و  اشتغال‌پذیری به این سمت حرکت کرده‌‌اند.» این توضیحات را مریم صمدی کارشناس حوزه آموزش و استعدادیابی کودک و نوجوان به «شهروند» توضیح می‌دهد.

او با مثال از دیگر کشورها توضیح می‌دهد: «در فنلاند در سال 2000 سهم مهارت‌آموزی 28درصد کل آموزش‌‌ها بوده است که در سال 2019 به 64درصد رسیده، در همین راستا یکی از سیاست‌های آموزش و پرورش مهارت‌محوری است که با توجه به شرایط کشور و نیاز به تخصص‌های گوناگون باید به سمت مهارت‌آموزی برویم.»

افرادی که به سیستم سنتی نظام آموزشی اکتفا نکرده و به تقویت مهارت‌­های عملی خود می‌پردازند، پس از کسب مهارت‌­های لازم به راحتی می‌­توانند وارد بازار کار شوند. صمدی می‌گوید: «درست است که همه افراد به صورت ذاتی مهارت­‌هایی دارند اما این مهارت­‌ها زمانی کاربرد دارند که پخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند. بنابراین لازمه کاربردی‌کردن مهارت­‌ها و بکارگیری آن­ها در راه درست و مشخص آموزش است.»

هماهنگی و تطابق شغل فرد با مهارت، شخصیت و توانمندی‌هایش او را به موفقیت نزدیک‌تر خواهد کرد و رضایت از زندگی را برای او به ارمغان خواهد آورد؛ این کارشناس حوزه آموزش و استعدادیابی تأکید می‌کند: «بنابراین، هر کسی دوست دارد شناخت کافی از استعدادها و توانمندی‌های ذاتی خود داشته باشد تا بر اساس آنها مسیر درست را شناسایی کند و سریع‌تر وارد جاده‌ پیشرفت شود. می‌توان نتیجه گرفت یافتن استعداد و پرورش آن برای نوجوانان که در حال تحصیل هستند، از اهمیت بالایی برخوردار است. همه دانش‌آموزان نباید به رشته‌های نظری بروند. ما در کشور به همان اندازه که به پزشک و مهندس نیاز داریم، به نجار و برق کار هم نیاز داریم.»

برای شناخت استعدادها راهکارهای بسیاری وجود دارد، صمدی می‌گوید: «شما می‌توانید کاغذ و خودکاری بردارید و با بررسی و تجزیه‌ و تحلیل رفتارهای گذشته‌تان، توانایی‌های خود را شناسایی کنید، تجربه جدید و کسب مهارت باعث شکوفایی استعدادهای ناشناخته افراد خواهد شد، همچنین تست‌های استعدادیابی برای این منظور به کار می‌رود.»

صمدی معتقد است که همه افراد برای موفقیت در کسب‌وکار و زندگی شخصی لازم است که حتی یک‌بار هم که شده، وقت گذاشته و لیستی از مهارت‌­های خود به ترتیب از مهم­‌ترین به کم‌اهمیت‌­ترین تهیه کنید. مهارت‌­های هر فرد با فرد دیگر متفاوت است، مثلا ممکن است فردی که در یک روستای دورافتاده زندگی می­‌کند، رانندگی با خودرو را در لیست مهارت‌­های اساسی خود قرار دهد.