یوزها در سایه بحران
نهم شهریور، روز ملی یوزپلنگ ایرانی است؛ جمعیتی که در ایران به کمتر از 40 قلاده می‌رسد
شهروندآنلاین: انقراض بر سر یوزپلنگ ایرانی سایه انداخته؛ جمعیتی که در ایران به کمتر از 40 قلاده می‌رسد. عددی که آمارهای رسمی از آن خبر می‌دهند. عددی که یک معنی بیشتر ندارد؛ با شرایط فعلی و در بلندمدت تنوع ژنی این گونه به‌شدت در حال کاهش و انقراض است.
نهم شهریور، روز ملی یوزپلنگ ایرانی است. تاریخی که در سال 1386 به پیشنهاد انجمن یوزپلنگ ایرانی با توجه به اهمیت موضوع حفاظت از یوزپلنگ ایرانی انتخاب شد. هرچند تخریب زیستگاه‌ها، فعالیت معادن، احداث جاده، سگ‌های گله، کاهش طعمه و جزیره‌ای‌شدن زیستگاه‌ها و… حیات این گونه را تهدید می‌کند. البته زادآوری حساس و پیچیده یوزپلنگ هم باعث شده این گونه در خطر انقراض باشد.
ماجرای «کوشکی»، «دلبر» و «ایران»
ماجرای یوزپلنگ‌ها به سال 1373 برمی‌گردد؛ نهم شهریور همان سال. ماجرای یوزپلنگ مادر و سه توله‌اش که برای یافتن غذا و آب به بافق آمده بودند. ترس از یوژپلنگ نتیجه‌ای جز فرار یوز مادر و تلف‌شدن دو توله نر و ماده نداشت. تنها بازمانده این اتفاق تلخ «ماریتا» توله ماده بود که به تهران منتقل شد. سرنوشت «ماریتا» اما تلخ بود؛ 9سال اسارت در پارک پردیسان و در نهایت تلف‌شدن در زمستان 1382.
نهم شهریور، روز ملی یوزپلنگ ایرانی است. تاریخی که در سال 1386 به پیشنهاد انجمن یوزپلنگ ایرانی با توجه به اهمیت موضوع حفاظت از یوزپلنگ ایرانی انتخاب شد
بعد از این ماجرا پارک پردیسان «کوشکی» و «دلبر» را به خود دید؛ دو یوزپلنگ نر و ماده. یکی 10 آذر 93 از پناهگاه حیات‌وحش میاندشت راهی پردیسان شد، دیگری هم 11 آذر 93 از ذخیره‌گاه توران. «کوشکی» و «دلبر» به پردیسان منتقل شدند با هدف تکثیر و انجام تحقیقات رفتاری گربه‌سانان. چند اسارات نتیجه‌ای نداشت و در نهایت بنابر برگشت‌شان به توران شد. اتفاقی که در فروردین 1399 افتاد. «ایران» هشت‌ماهه هم سال 96 میهمان پردیسان شد. قرار بود در کنار «کوشکی» و «دلبر» ناجی نسل خود باشد اما در نهایت به سمنان منتقل شد.
جمعیت نزولی یوزپلنگ ایرانی
چندسالی است کارشناسان هشدار می‌دهند شرایط یوزپلنگ ایرانی خوب نیست. آخرین داده‌های علمی سال 2017 هم نشان از این دارند که ایران کمتر از 40 قلاده پوزپلنگ دارد. 40 قلاده‌ای که زنگ خطر را به صدا درآورده‌اند که جمعیت این گربهسان در ایران نزولی است. در گذشته یوزپلنگ ایرانی را یوزپلنگ آسیایی می‌نامیدند. یوزپلنگ‌هایی که در قسمت‌های وسیعی از آسیا زندگی می‌کردند. متأسفانه نسل این گونه در عربستان، عراق، هندوستان و پاکستان از بین رفت. حالا این گربهسان تنها در ایران زندگی می‌کند و برای همین یوزپلنگ ایرانی خوانده می‌شود.
۱۰سالی است در زیستگاه‌های جنوبی یوز یعنی یزد، کرمان، خراسان‌جنوبی و اصفهان هیچ شواهد «مستند علمی» از حضور ماده نداشتیم.
به گفته مدیرعامل انجمن یوزپلنگ ایرانی وسعت زیستگاه جنوبی یوز در کشورمان بیش از سه میلیون هکتار است. هرچند یوزهای شناسایی‌شده از انگشتان یک دست بیشتر نمی‌شوند. به گفته مرتضی پورمیرزای تجربیات بین‌المللی نشان داده وقتی در حد چند هزار هکتار فنس‌کشی شود، یوزها رفتار طبیعی دارند. همدیگر را پیدا و جفت‌گیری می‌کنند و از هم فاصله می‌گیرند و بعد از بارداری ماده‌ها می‌توان نرها را کاملا جدا کرد.
به باور پورمیرزای، این تنها روشی است تا در یک شرایط نیمه طبیعی تکثیر انجام شود و بعد یوز را به محیط طبیعی معرفی کنند. «۱۰سالی است در زیستگاه‌های جنوبی یوز یعنی یزد، کرمان، خراسان‌جنوبی و اصفهان هیچ شواهد «مستند علمی» از حضور ماده نداشتیم.» به گفته او، آخرین‌بار اوایل دهه ۹۰ خورشیدی تصویر ماده یوز با توله‌اش ثبت شد. «پیشنهاد دادیم از این منطقه یوز نر برای جفت‌گیری زنده‌گیری شود. ادعاهایی مبنی بر مشاهده یوز ماده یا سرگین آن در این زیستگاه‌ها مطرح شد اما مستنداتی ارایه نشد.» به گفته پورمیرزای، این ادعاها موجب شد نظر سازمان حفاظت محیط‌زیست تغییر کند و از این زیستگاه یوز نر زنده‌گیری نشود.
پورمیرزای برای رئیس جدید سازمان حفاظت محیط‌زیست برای حفاظت از یوزپلنگ آسیایی یشنهاد دارد. «دولت داده‌های درست و کارشناسی را برای تصمیم‌گیری مدنظر قرار دهد. این درحالی است که در زمینه زنده‌گیری یوز نر برای تکثیر در اسارت به نظرات کارشناسی توجه نشد.»