[ مریم رضاخواه] تهران از ابتدای سال ۵ روز هوای پاک، ۱۴۲ روز هوای قابل قبول و ۶۴ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و ۲ روز هوای ناسالم برای همه گروه ها داشته است .این در حالی است که در مدت مشابه سال پیش، تهران ۸ روز هوای پاک، ۱۵۷ روز هوای قابل قبول و ۴۴ روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس جامعه و ۵ روز ناسالم برای همه افراد داشته است.بررسی‌های جهانی نشان می‌دهد که آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر زودرس در جهان است و سالانه موجب مرگ زودرس ۷ میلیون نفر می‌شود.مطابق آمار، مرگ ٣٠ هزار نفر در سال گذشته مستقیماً به آلودگی هوا مربوط می‌شود. بنابراین با توجه به این وضعیت وخیم، مقابله با آلودگی هوا باید یکی از اولویت های کلان در مدیریت کشور باشد.
اولین قانون هوای پاک مربوط به سال ١٣٥٤ با عنوان «آیین نامه جلوگیری از آلودگی هوا» است که آخرین آن در سال ١٣٩٦ با عنوان قانون هوای پاک مصوب شد که مشتمل بر ٣٤ ماده و ٢٩ تبصره و ١١ آیین نامه می باشد. بر طبق گزارشات دفتر مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، دستگاه‌های اجرایی عملکرد ضعیفی را نسبت به اجرای این قانون داشتند.
اثربخشی وجود این قانون بر بهبود کیفیت هوا در گرو اجرای آن بوده و هرچقدر در اجرای آن توفیقی حاصل شود به همان میزان می توان انتظار حل مسئله آلودگی هوا را داشت. بر اساس گزارشات دیوان محاسبات کشور تنها ١٢ درصد از احکام قوانین هوای پاک پس از ٧ سال اجرا شده است که بیشتر به دلیل عدم پیش بینی منابع مالی برای اجرای احکام بوده است.دلایل عدم توفیق اجرای قانون هوای پاک به «کمبود اعتبارات و منابع مالی»، «در اولویت نبودن مسئله آلودگی هوا»، «عدم وجود نظارت کافی و اجرایی نشدن احکام قضایی»، «ایراد در متن قانون هوای پاک و تفسیر به رای، عدم شفافیت و تناقض و عدم همخوانی ماده ها» و «عملکرد جزیره‌ای و نبود مدیریت واحد» مرتبط می‌شود.کلید مقابله با آلودگی هوا اجرای قانون هوای پاک است که آخرین و جامع ترین قانون مشتمل بر راهکارهای کاهش آلودگی هواست.
٢٣ دستگاه مسئول اجرای قانون هوای پاک هستند اما همه این دستگاه ها وظیفه خود را در جلوگیری از آلودگی هوا به درستی ایفا کرده اند؟ در گزارش هفته گذشته «شهروند»، نقش محیط زیست را در قانون هوای پاک بررسی کردیم. سازمان حفاظت محیط زیست، وظیفه نظارت بر اجرای صحیح این قانون را برعهده دارد. کارشناسان معتقد هستند که نظارت ناکافی، علت اصلی اجرایی نشدن قانون هوای پاک است و محیط زیست از بدنه دولت است و توان مقابله با دیگر دستگاه‌ها را ندارد.
اما مسئولان محیط زیست بر این باور هستند که سوءعملکرد دستگاه‌ها در اجرای قانون هوای پاک مشهود است و در قبال وظیفه‌ای که در برابر مردم دارند کوتاه نمی آیند و با هر قصوری برخورد خواهند کرد. اما دستگاه دیگری که در قانون هوای پاک نقش دارد شهرداری است. سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها در قانون هوای پاک که مترقی‌ترین قانون کشور در راستای مقابله با آلودگی هواست؛ چهار تکلیف بر عهده دارد که این تکالیف بر اساس ماده ٦، ٧، ١٠ و ٢٢ قانون هوای پاک شامل نظارت و اجرای معاینه فنی، معرفی محدوده منطقه کم انتشار، نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی، توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی و توسعه سرانه فضای سبز است هستند.
اقدامات شهرداری در قانون هوای پاک
چندی پیش شهرداری تهران توضیحاتی در رابطه با اقدامات قانونی خود در کاهش آلودگی هوا داد و مدعی شد که در اجرای این قانون، میان دستگاه‌هایی که در قانون هوای پاک نقش دارند، پیشتاز است. در این گزارش آمده بود که شهرداری در راستای اجرای ماده ٦ قانون هوای پاک در خصوص الزام همه وسایل نقلیه به دارا بودن گواهی معاینه فنی؛ نسبت به ایجاد ١٧ مرکز ثابت و ١٥ واحد سیار شامل ٦٤ خط مکانیزه معاینه فنی خودروهای سبک و ١١ خط مکانیزه معاینه فنی موتورسیکلت و نیز ٣ مرکز معاینه فنی خودروهای سنگین اقدام کرده است.
همچنین در راستای اجرای ماده ٧ قانون هوای پاک در خصوص کنترل نحوه تردد وسایل نقلیه موتوری؛ شهرداری تهران از ابتدای تیر ٩٨، محدوده سابق زوج و فرد را به محدوده کاهش کنترل آلودگی هوای شهر تغییر داد که این طرح در دست اجراست و صرفاً تعداد خودروهای مشخصی، مجوز ورود به این محدوده را دارند. کنترل معاینه فنی خودروها به صورت مکانیزه و ٢٤ ساعته و در طول ایام هفته انجام می‌شود و در کنار جریمه خودروهای فاقد معاینه فنی، تسهیلات تشویقی برای خودروهای دارای گواهی معاینه فنی برتر برای تردد در محدوده‌های ترافیکی در نظر گرفته می‌شود. در راستای اجرای مواد ٩ و ١٠ قانون هوای پاک که بر اساس آن، وزارت کشور مکلف شده است تا نسبت به نوسازی سالانه ٥ درصد ناوگان حمل و نقل عمومی اقدام کند، ٥٠ درصد منابع مورد نیاز توسط وزارت کشور و ٥٠ درصد دیگر از محل درآمدهای شهرداری‌ها باید تأمین شود.
شهرداری تهران در این دوره در حوزه‌های مترو، اتوبوسرانی و تاکسیرانی، اقدامات بسیاری در زمینه توسعه و نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی انجام داده و در دست اقدام دارد. در شرایطی که طبق قانون، توسعه ایستگاه‌های سنجش کیفیت هوا بر عهده سازمان حفاظت محیط زیست است اما شهرداری تهران، توسعه ٧ ایستگاه سنجش کیفیت هوا را برنامه‌ریزی و اجرا کرده یا در دست اقدام دارد.
باید بودجه تخصیص یابد
کارشناسان بارها اعلام کردند که توسعه حمل ونقل عمومی و تشویق مردم به عدم استفاده از خودروی شخصی، بخشی از مشکل آلودگی هوا را حل می‌کند و با این راه‌حل می‌توان سهم ۴۰ درصدی آلودگی هوا را رفع کرد. اما شهرداری چگونه می‌تواند مشکل آلودگی هوا را رفع کند؟ به گفته سید آرش حسینی میلانی، رئیس سابق کمیته محیط زیست شورای شهر پنجم، اجرای طرح کاهش آلودگی هوا بدون تامین منابع مالی امکان‌پذیر نیست.میلانی معتقد است که آلودگی هوا و حل معضل آن یک مساله فرابخشی است.
رئیس سابق کمیته محیط زیست شورای شهر پنجم به «شهروند» می‌گوید: بر اساس پژوهشی که شهرداری در سال ۹۸ انجام داد مشخص شد که برای کاهش حدود ۴۰ درصدی آلودگی هوای تهران در مدت پنج سال، ۱۷ هزار و ۴۲۲ میلیارد تومان بودجه لازم است. اما این عدد مربوط به ۵ سال پیش است اگر بخواهیم ارقام را با توجه به نرخ تورم امسال تخمین بزنیم عدد بزرگی به دست می‌آید. جایگزینی موتورهای کاربراتوری با ۸۰۰ هزار موتورسیکلت برقی، اسقاط ۳۰۰ هزار خودروی فرسوده، تعویض کاتالیست ۳۰ هزار تاکسی و نوسازی ۱۵۰۰ دستگاه اتوبوس برنامه‌هایی بودند که برای تامین مالی ، به مجلس ارائه شد اما این بودجه عملیاتی نشد.
بودجه‌هایی هم که هر ساله برای توسعه حمل و نقل تخصیص داده می‌شود عدد کوچکی است. این مبالغ برای حل معضل به بزرگ آلودگی هوا بسیار کم است. توسعه حمل و نقل عمومی تنها در استان تهران که بسیاری از وسائل نقلیه عمومی آن فرسوده اند، بودجه زیادی می‌طلبد. او می‌گوید: استفاده از وسائل نقلیه شخصی افزایش یافته است، به گونه‌ای که ترافیک این روزهای پایتخت به مرز غیرقابل تحمل رسیده و در همه ساعات، شاهد ترافیک در معابر پایتخت هستیم و طبیعتا با این حجم از خودروهای در حال تردد در تهران، آلودگی هوا نیز تشدید می شود.
رئیس سابق کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای شهر تهران معتقد است که حل معضل آلودگی هوا در کوتاه مدت میسر نیست و باید با برنامه‌ریزی مداوم این معضل برطرف شود.
شهرداری برای اجرای قانون هوای پاک وابسته به دیگر سازمان‌ها است
وحید نوروزی، کارشناس مدیریت محیط زیست، نیز معتقد است که حل معضل آلودگی هوا جزو مهم‌ترین مطالبه مردم است. او می‌گوید: شهرداری تهران به وظایفش برای اجرای قانون هوای پاک به شدت وابسته به دیگر سازمان‌ها و ارگان‌های متولی است و نباید آماج
هجمه های منتقدان قرار گیرد. شهرداری تهران باید به عنوان یکی از متولیان قانون هوای پاک، در اجرای قانون اثرگذار باشد. اما چرا این چالش در شهرداری بوجود آمده است به چند مورد می‌توان اشاره کرد.انباشت آلاینده‌ها و ذرات معلقی که وارونگی دما در شهر ایجاد می‌کنند، دلایل مشخصی دارد.
خودروها، ناوگان حمل ونقل عمومی مثل تاکسی و اتوبوس، موتور سیکلت‌ها و خودروهای سنگین با نرخ بالای فرسودگی بیشترین سهم را درایجاد هوای آلوده دارند. نوروزی ادامه می‌دهد: در خطوط مترو فرسودگی واگن‌هاوجود دارد. واگن های جدید باید به مترو اضافه شود. شهرداری تهران در تولید خودرو، اسقاط خودروهای فرسوده، تولید سوخت با کیفیت، تولید و مصرف مازوت و گازوییل پرگوگرد نقشی ندارد و عملکردش در خرید اتوبوس های جدید و حتی توسعه خطوط مترو به شدت وابسته به دولت‌هاست. این در حالی است که دولت های گذشته تعهداتشان برای تامین وتوسعه حمل‌و نقل عمومی و کاهش تردد خودروهای شخصی در شهر عمل نکرده‌اند.