تصویر روح لکه‌دار و تاریک یک ملت گناهکار!

[امین فرج‌پور] این روزها شاهد بازگشت دوباره (بیست‌وپنجمین باره) استاد مسلم سینمای نیم قرن اخیر به دنیای سینما هستیم. بله؛ صحبت از مارتین اسکورسیزی است که این روزها در جشنواره کن -که امسال بهتر از تمام سال‌های اخیر تبدیل به ویترینی برای نمایش فیلم‌های بهترین‌های دنیای سینما از همین مارتین اسکورسیزی تا تاد هاینس، وس اندرسون، نوری بیلگه جیلان و بسیاری دیگر از بزرگان شده- یک‌بار دیگر و البته تازه‌نفس‌تر از تمام ده، بیست سال اخیر، با فیلم «قاتلان ماه کامل»  نگاه‌ها را به خود دوخته است. شاهد این مثال تشویق 10 دقیقه‌ای حاضران در جلسه نمایش فیلم «قاتلان ماه کامل» در کاخ جشنواره هفتاد و ششمین دوره فستیوال فیلم کن است که برای این درام ۳ ساعت و ۲۶ دقیقه‌ای -با بازی لئوناردو دی‌کاپریو، رابرت دنیرو، لیلی گلادستون و یک دوجین از بهترین بازیگران دنیای سینما- که داستان فصلی تاریک و ناشناخته از تاریخ آمریکا را روایت می‌کند، به پا خاستند و طولانی‌ترین تشویق ایستاده تماشاگران فستیوال کن دست‌کم در ده، دوازده سال اخیر را به نمایش گذاشتند.

قاتلان ماه کامل

«قاتلان ماه کامل» درام جنایی وسترن دویست میلیون دلاری مارتین اسکورسیزی با فیلمنامه‌ای از اریک راث (نویسنده فارست گامپ و مورد عجیب بنجامین باتن) بر اساس کتابی غیرداستانی به همین نام اثر دیوید گرن، روزنامه‌نگار مشهور و یکی از نویسندگان هفته‌نامه ادبی نیویورکر، داستان قتل‌های معروف اوکلاهما در دهه ۱۹۲۰ را روایت می‌کند که به دنبال کشف نفت در زمین‌های قبیله سرخ‌پوست اوسیج‌ اتفاق افتاد. این فیلم که در بیشتر رسانه‌های سینمایی به‌عنوان هفتمین همکاری اسکورسیزی با دی‌کاپریو و البته یازدهمین همکاری‌اش با رابرت دنیرو شناخته می‌شود، در ذهن مارتین اسکورسیزی زمانی کلید خورد که دیوید گرن در سال 2017 کتابی با عنوان «قاتلان ماه کامل: قتل‌ اوسیج‌ها و تولد اف‌بی‌آی» منتشر کرد که به سرعت پرفروش شد و جزو 10 کتاب برتر غیرتخیلی سال ۲۰۱۷ مجله تایمز قرار گرفت. این کتاب داستان خود را از زمانی آغاز کرده بود که مردم قبیله اوسیج- بومیانی که در دره رود می‌سی‌سی‌پی سکونت داشتند- در سال 1830 طبق قانونی با امضای اندرو جکسون، رئیس‌جمهوری وقت، به سوی اوکلاهما کوچانده شدند. کوچی اجباری که مرگ‌ها و بدبختی‌های بسیاری برای این بومیان به دنبال داشت. اما همین مردم روی دیگر سکه را زمانی دیدند که مشخص شد قبیله اوسیج که زمین‌های اوکلاهما را مالک شده بودند، در واقع روی گنج خوابیده‌اند و زیر پایشان دریایی از نفت است. این موضوع که در حوالی 1920 اوسیج‌ها را تبدیل به ثروتمندترین شهروندان آمریکا کرد، منجر به قتل‌های سریالی و مرگ‌های مشکوکی شد که با هدف تصاحب زمین و ثروت اعضای قبیله اوسیج به دست سفیدپوستان انجام می‌شد. این قتل‌ها که در سیزده سال بعد بالغ بر شصت نفر تخمین زده می‌شد، باعث شد سال‌های بین ۱۹۱۸ تا ۱۹۳۱ عصر حکومت وحشت نامیده شود.

حالا اریک راث و اسکورسیزی در «قاتلان ماه کامل» روی یکی از معروف‌ترین این پرونده‌ها، یعنی قتل آنا براون، تمرکز کرده‌اند. یکی از بومیان جوان اوسیج که جسد پاره‌پاره‌اش وقتی پیدا شد، توجه اداره تحقیقات آمریکا ر ا-که بعدها تبدیل به اف.بی.آی شد- به خود جلب کرد، اما این اداره به جایی نرسید. ولی وقتی دو ماه بعد مادر آنا هم به قتل رسید و یک سال بعد از او هم خواهر و شوهر خواهر آنا در بمب‌گذاری خانه‌شان کشته شدند، توجه اداره تحقیقات آمریکا به ویلیام هیل، یکی از دامداران محلی، جلب شد که برادرزاده‌اش، ارنست بورکهارت، با خواهر آنا ازدواج کرده بود و بنابراین در صورت مرگ آنا، مادر و دو خواهرش کنترل تمام حقوق و مایملک آنها به ارنست و هیل می‌رسید.

اسکورسیزی در کن

حالا روایت مارتین اسکورسیزی از این داستان در جشنواره کن چشم‌ها را خیره کرده است. اسکورسیزی که مانند تمام جوایز و فستیوال‌ها سابقه درخشش در فستیوال کن را هم دارد و اصلا یکی از ایستگاه‌های آغازین اوج‌گیری او نخل طلایی بوده که در این فستیوال برای فیلم «راننده تاکسی» دریافت کرده، بعد از گذشت چهار سال از آخرین ساخته‌‌اش، «ایرلندی»، با فیلم «قاتلان ماه کامل» قدم به شهر کن گذاشته است. اثری کم‌نظیر، تماشایی و عظیم که دست‌کم برای دوستداران استاد اتفاقی تاریخی به شمار می‌آید و حسن‌ختامی حسابی برای سفر دیرینه‌سال مارتین اسکورسیزی در جشنواره کن رقم می‌زند که در سال 1975 با نامزدی نخل طلای جشنواره برای فیلم «آلیس دیگر اینجا زندگی نمی‌کند» آغاز شده، پس از آن در سال 1976 با دریافت نخل طلای جشنواره برای فیلم «راننده تاکسی» به اوج رسیده و سپس در سال‌های 1983 و 1985 نیز با نامزدی نخل طلای جشنواره کن برای فیلم‌های «سلطان کمدی» و «پس از ساعات اداری» نیز دو بار دیگر نقاط عطفی ماندگار را رقم زده است.

پنجمین حضور دوران‌ساز اسکورسیزی در فستیوال کن البته رقابتی نیست و این فیلمساز در این دوره انتظار جایزه‌ای را نمی‌کشد!

از نگاه منتقدان

تشویق ایستاده 10 دقیقه‌ای بعد از نمایش فیلم «قاتلان ماه کامل» را می‌توان تجسم کامل استقبال همه‌جانبه منتقدان سینمایی از این فیلم عنوان کرد. در واقع، این فیلم که بعد از اکرانی محدود در اکتبر 2023، روی سرویس آنلاین اپل‌تی‌وی‌پلاس عرضه خواهد شد، با تحسین منتقدان سینمایی روبه‌رو شده است. از این نظر، این فیلم توانسته از سایت راتن‌تومیتوز بر اساس ۲۷ نقد امتیاز ۹۶ درصد را دریافت کند و متاکریتیک نیز از مجموع ۱۹ نقد نمره ۹۱ را به آن داده است.

پیتر برادشاو، منتقد گاردین، پنج ستاره کامل به «قاتلان ماه کامل» داده و آن را «یک حماسه‌ قابل‌توجه» و «فیلمی درخشان درباره‌ تولد خونین آمریکا» عنوان کرده است. به عقیده این منتقد، «اسکورسیزی و اریک راث ترس وجودی و فزاینده از تولد قرن آمریکایی را به شکلی حماسی به تصویر کشیده‌اند؛ داستانی هولناک از قتل‌های زنجیره‌ای شبیه نسل‌‌کشی که در آن پاکسازی گسترده‌ بومیان آمریکا از سرزمین‌شان باز‌سازی می‌شود. تصویری از طمع بی‌امان و بی‌رحمانه‌ برای تصرف زمین، منابع طبیعی و قدرت.»

دیوید رونی، منتقد هالیوودریپورتر، هم «قاتلان ماه کامل» را «توسعه میراث استاد سینما» خوانده و در ادامه نیز از بازی‌های فیلم ستایش کرده است: «این فیلم از جهاتی، یک روایت کلاسیک جنایی به سبک اسکورسیزی است که با همکاری اریک راث در مقام فیلمنامه‌نویس، به قلمرو دشت منتقل شده است. فیلمی که به همان اندازه که اتمسفری غنی دارد، شخصیت‌محور هم هست و رنگ‌های تیره‌ حاصل فیلمبرداری رودریگو پریتو آن را اثرگذارتر کرده است.»

دیوید الریچ، منتقد ایندی‌وایرهم، «قاتلان ماه کامل» را از آن فیلم‌هایی نامیده که فقط خود اسکورسیزی می‌تواند بسازد. او نوشته: «اسکورسیزی داستان اصلی فیلمش را تبدیل به داستانی کرده که هنوز هم خودش بهتر از هر فیلمساز دیگری می‌تواند آن را بگوید: داستانی درباره طمع، فساد و روح لکه‌دار شده‌ کشوری که در آن زاده شده است. بقیه خطوط داستان هم گواهی برای نبوغ جاودانه‌ اسکورسیزی در ساختن فیلم عاشقانه‌‌ با فرجام بد هستند.»

پیت هموند، منتقد ددلاین، «قاتلان ماه کامل» را حماسه‌‌ای تلخ و قدرتمند درباره‌ عشق، فریب، قتل و طمع می‌داند. او نوشته: «مارتین اسکورسیزی در هشتاد‌سالگی بالاخره یک فیلم وسترن قدرتمند ساخت. فیلمی که ما را به دوران بسیار تاریکی از تاریخ‌مان می‌برد و اگر هیچ‌کار دیگری هم نکند، به ما یادآوری می‌کند که چقدر می‌توانیم نسبت به همدیگر وحشتناک باشیم؛ یادآوری‌ای که اکنون بیش‌ از هر زمانی به آن نیاز داریم.»

جاستین چنگ، منتقد لس‌آنجلس‌تایمز، درباره‌ جدیدترین فیلم اسکورسیزی نوشته: «تاثیر می‌گذارد، آزار می‌دهد و ناامید می‌کند.»

فیونلا هلیگان نیز در اسکرین‌دیلی «قاتلان ماه کامل» را نمونه‌ یک سینمای والا می‌داند که در آن هر نما، به سوی هدفی حرکت می‌کند: «برای بیش از ۶۰ سال یعنی به اندازه نصف عمر سینما، مارتین اسکورسیزی فیلم‌های بزرگی ساخته و «قاتلان ماه کامل» هم یکی از آنهاست، آن هم به سیاق سنتی آن. تلاشی برای به تصویرکشیدن روح یک ملت و طول و عرض گناهی که مرتکب شده‌اند. اسکورسیزی با به حرکت درآوردن دوربین خود و به تصویرکشیدن سادگی‌های کاملا آشکار گذشته، از جنایات واقعی که علیه قبیله اوسیج رخ داده است، وسترنی حماسی بیرون می‌کشد و اثری مقدس، انسانی و شاید هم عمیقا غیرانسانی ارائه می‌کند. فیلمی معرکه که تا آخرین دقیقه از تمام ۲۰۶ دقیقه‌ی آن تماشایی است.»

«قاتلان ماه کامل» از نگاه نشریات

رولینگ‌استون درباره «قاتلان ماه کامل» نوشته: «مهم‌ترین ویژگی فیلم این است که فیلمی از مارتین اسکورسیزی است که مملو از ادای احترام به فرهنگی است که از یک واقعه وحشتناک نجات یافته. این فیلم همچنین پرشده از نقاط عطف هیجان‌انگیز، ارجاعات تاریخی و کاوشِ دوراهی بین امری مقدس و شریر. و بله: این یک شاهکار است.»

نیویورک‌تایمز هم نوشته: «قاتلان ماه کامل تکان‌دهنده و در برخی لحظات بسیار غم‌انگیز است. یک داستان جنایت واقعی که وقتی به جزییات درونش بنگرید، حس بسیار نزدیکی با یک فیلم ترسناک را ایجاد می‌کند.»

ورایتی البته نگاهی چندان ستایش‌آمیز به «قاتلان ماه کامل» ندارد و نوشته: «شاید مارتین اسکورسیزی کارگردانی کاربلد باشد که قادر است فیلمی طولانی در حد سه ساعت و نیم بسازد. اما این حداقل برای این فیلم تصمیم درستی نبوده. چنانکه با تمام جذابیتی که از اولین لحظات تا پایانش دارد، با این حال، در مقاطعی از آن می‌بینیم که تقریبا تمامی کسانی که برایمان در فیلم مهم بودند، یا مرده‌اند، یا در حال مردن‌ هستند یا پشت میله‌های زندان گرفتار شده‌اند، اما هنوز هم یک ساعت از فیلم باقی است!»