[شهروند] دوباره ماه محرم فرارسید و باز پرسش همه‌ساله علاقه‌مندان و مخاطبان صداوسیما تکرار شد که امسال تلویزیون برای ماه محرم چه کرده و آیا در این زمینه شاهد موفقیت این رسانه خواهیم بود یا نه! دیروز روابط عمومی رسانه ملی در گزارشی که درباره برنامه‌ها و به خصوص سریال‌های جدید تلویزیون در مناسبت ماه محرم تنظیم کرده بود، با بیان اینکه سریال‌ها و ویژه‌برنامه‌های امسال، رسانه ملی را به حسینیه تبدیل می‌کند و به شبکه‌های مختلف، سیمای حسینی می‌بخشد، از سریال‌های «شب آخر»، «عشق کوفی»، «همه‌گیری» و مجموعه «ناگهان حسین(ع)» با محوریت نمایشنامه‌خوانی محرم به عنوان هدایای تلویزیون در ایام عزاداری ماه محرم نام برد. به بیانی بهتر، می‌توان گفت که صداوسیما امسال با این مجموعه‌های نمایشی به استقبال ایام محرم رفته است. «حسینیه معلی»، «با کربلا»، «از سرگذشت»، «با حسین حرف بزن»، «مجلس واقعه»، «نشان ارادت»، «سدره»، «تکیه»، «نسل قاسم»، «سر سفره خدا»، «کلمه»، «چاووش» و «یا کاشف الکرب» از دیگر برنامه‌های متناسب با حال و هوای عزاداری سالار شهیدان است. در روزهای محرم ادامه سریال‌های «بازپرس» و «سوران» نیز روی آنتن خواهد رفت. حالا در شرایطی که به نظر می‌رسد امسال برخلاف چند سال اخیر، خبری از سریال «مختارنامه» روی آنتن شبکه‌های مختلف نخواهد بود -که در تمام این سال‌ها یک‌تنه کمبودهای صداوسیما در زمینه مجموعه‌های نمایشی درباره تراژدی عاشورا و کربلا را جبران کرده- باید دید آیا این سریال‌ها به خصوص «عشق کوفی» این جای خالی را پر خواهند کرد؟
عشق کوفی
سریال «عشق کوفی» که به کارگردانی حسن آخوندپور و تهیه‌کنندگی سعید سعدی جلوی دوربین رفته، تنها سریال مناسبتی ویژه محرم یا به عبارت بهتر تنها سریال عاشورایی امسال است که صرفا برای نمایش در چنین ایامی تولید شده و برای همین هم بخش اعظمی از توقعات و انتظارات مخاطبان به این سریال معطوف است و در واقع موفقیت یا شکست این سریال کارنامه تلویزیون در محرم ١٤٠٢ را ارزیابی خواهد کرد. سریالی که سال گذشته به نام «نائله» جلوی دوربین رفت و حتی در زمان جشنواره فیلم فجر گفته می‌شد که یک نسخه سینمایی نیز از سریال تدوین شده و در جشنواره حضور خواهد داشت که البته این اتفاق نیفتاد.
«عشق کوفی» با توجه به جمیع جهاتی که تاکنون در موردش مطرح شده، احتمال موفقیت را دارد و این احتمال البته به دلایلی کم هم نیست. اول اینکه «عشق کوفی» را سال گذشته سازمان هنری – رسانه‌ای اوج تولید کرده که هم حضور سازمان اوج در پشت صحنه -به‌واسطه کارنامه قابل قبولش در تولید آثار ایدئولوژیک و دینی- احتمال موفقیت سریال را بیشتر می‌کند و هم اینکه سازندگان این سریال در فرصت یک‌ساله‌شان برای تولید «عشق کوفی» سر صبر و فرصت امورات سریال را انجام داده‌اند و به بیانی بهتر خبری از شتاب و عجله در تولید آن نبوده است.
موضوع دیگری که احتمال موفقیت و محبوبیت «عشق کوفی» را بیشتر می‌کند، روایت عاشقانه این سریال است که در سینما و تلویزیون و حتی ادبیات تا حد زیادی پرمخاطب بودن آثار را تضمین می‌کند. گفته می‌شود «عشق کوفی» روایتگر عشقی در کوفه سال ۶۱ هجری قمری است که ماجراهایش تا واقعه کربلا و شهادت سیدالشهدا (ع) ادامه پیدا کند. در حقیقت، این سریال داستان عشقی میان دختری به اسم نائله و پسری به نام هلال را در کوفه سال ۶۱ هجری روایت می‌کند که نقش‌های این دو جوان را دو بازیگر تازه‌وارد به نام‌های شبنم قربانی و سعید شریف ایفا کرده‌اند. لعیا زنگنه، نادر سلیمانی، حسین سلیمانی، نادر فلاح، سوگل طهماسبی، مریم کاویانی، مهسا مهجور، سیدجواد هاشمی و ثریا قاسمی نیز دیگر بازیگران این سریال هستند که ظاهرا سندیت تاریخی تام و تمام ندارد و آن‌گونه که سعید سعدی، تهیه‌کننده سریال، می‌گوید «ترکیبی است از رویداد تاریخی بیعت مردم کوفه با امام حسین (ع) و الزامات درام». سریالی که اگرچه شانس زیادی برای جلب نظر مخاطبان تلویزیون دارد، اما قیاس آن با سریالی مانند «مختارنامه» -که در روزهای اخیر شماری از رسانه‌ها مطرح کرده‌اند- با هر متر و معیاری شوخی است و بیشتر از اینکه به نفع «عشق کوفی» باشد، به واسطه افزایش توقعات مخاطبان در نهایت به ضرر این سریال تمام خواهد شد.
این سریال در ۱۵ قسمت ساخته شده و پنجشنبه و جمعه هر هفته ساعت ۲۰:۳۰ از شبکه سه سیما روی آنتن خواهد رفت. تکرار این مجموعه تلویزیونی نیز ساعت ۱ بامداد، ۱۰ صبح و ۱۴ عصر روز بعد خواهد بود.
همه‌گیری در صداوسیما
شبکه سه سیما برای روزهای دیگر هفته هم سریال «همه‌گیری» را دارد. سریالی به کارگردانی محمدصادق بکتاشیان و تهیه‌کنندگی سعید کمانی که با موضوع کرونا جلوی دوربین رفته است. این سریال، فصل دوم سریال «اپیدمی» است که سال گذشته با بازی مهدی فخیم‌زاده و فریبا متخصص پخش شد و حالا بعد از موفقیت آن، شاهد فصل دومش خواهیم بود. سریال«همه‌گیری» که سال گذشته فصل نخست آن با نام «موج اول» -درباره نحوه ورود و شیوع کرونا به ایران- روی آنتن رفت، روایت‌های متعددی را دنبال می‌کرد. حالا تهیه‌کننده سریال می‌گوید که «همه‌گیری» ادامه برخی از روایت‌های فصل قبل است که با اضافه شدن برخی نقش‌ها و کنار رفتن برخی از نقش‌ها و بازیگران دنبال خواهد شد. از جمله بازیگرانی که کنار رفته‌اند می‌توان به مهدی فخیم‌زاده و فریبا متخصص اشاره کرد که اولی حضور در فصل دوم را نپذیرفته و متخصص نیز در داستان فصل نخست شهید شده بود. محسن قصابیان نیز مانند فصل نخست نقش فرمانده را بازی می‌کند. پاسداری که بیمارستان را راه انداخته و به کادر درمان کمک می‌کند. کوروش سلیمانی نیز نقش منفی سریال را بازی می‌کند و در واقع، کسی است که در شرایط سخت شیوع کرونا دنبال احتکار داروست و به نظام درمان کشور آسیب می‌زند. نیلوفر کوخانی، نیما شاهرخ‌شاهی، مهدی صبائی و آتش تقی‌پور دیگر بازیگران این سریال هستند که در ۲۰ قسمت تولید شده و شنبه تا چهارشنبه ساعت ٢٠:٣٠ از شبکه سه سیما پخش
خواهد شد.
شب آخر محرم
شبکه پنج نیز در ماه محرم میزبان سریال مناسبتی «شب آخر» خواهد بود. سریالی به کارگردانی مهسا فتحعلی و تهیه‌کنندگی رضا علیپور که از امشب ساعت ۱۹:۰۰ به علاقه‌مندان فیلم و سریال تقدیم خواهد شد. «شب آخر» داستان زندگی دو خانواده را روایت می‌کند که یکی اخلاق‌مدار و دینمحور است و دیگری مال‌اندوز و غرق در ظواهر زندگی و در نتیجه کشمکش‌های فرزندان این دو خانواده، حوادث سریال رقم می‌خورد.
در «شب آخر» که در ١٠ قسمت جلوی دوربین رفته، مجید مشیری، ساناز سماواتی، شیوا خسرومهر، گیتی معینی، اسداله یکتا، زنده‌یاد شهرام عبدلی، محمود مقامی، مجید شهریاری، اسماعیل خلج و زهره صفوی به ایفای نقش پرداخته‌اند. این سریال در ساعات ۲۳ و ۴:۳۰ نیز بازپخش خواهد شد.
جای خالی عاشورا در سینما و تلویزیون؛ چرا؟!
[پولاد امین] اگر بخواهیم بر تولیدات سینما و تلویزیون ایران در ٤٥ سال بعد از انقلاب مروری کوتاه و گذرا داشته باشیم، اولین چیزی که خودنمایی می‌کند این است که در کنار آثاری که بابهانه و بی‌بهانه در یک یا چندتایی از سکانس‌هایشان اشاراتی به عاشورا داشته‌اند، تعداد آثاری که تمرکز خود را بر این رویکرد قرار داده‌اند، ناچیز و انگشت‌شمارند و در کل، در تاریخ سینما و تلویزیون بعد از انقلاب جز چهار فیلم و دو، سه سریال، آثار چندانی درباره عاشورا ساخته نشده است. کمبودی که برای سینما و تلویزیونی که آشکارا در تمام این سال‌ها نگاهی ایدئولوژیک و دینمحور را دنبال کرده، ضعفی واقعا جدی است. به‌خصوص اگر این رویکرد را با سینما و تلویزیون دیگر نقاط دنیا قیاس کنیم که داعیه‌ای نیز در این وادی نداشته‌اند.
اصلا بیایید سینمای هالیوود را مرور کنیم که به‌عنوان صنعتی خصوصی -به ظاهر- پیوستگی چندانی نیز با نهادهای قدرت و سیاست ندارد. در سایت‌های مرجع سینمایی از جمله آی‌ام‌دی‌بی، اگر ترکیبی مانند «فیلمی درباره حضرت مسیح» را جست‌وجو کنیم، در حدود ١٠٠ فیلم (دقیقا ٩٨ فیلم) از میان تولیدات سینمای هالیوود و جریان اصلی سینمای اروپا معرفی می‌شود که یعنی سینمای غرب حداقل ١٠٠ فیلم در این زمینه ساخته است. نکته جالب اینکه حتی در مورد شخصیتی فرعی‌تر مانند «مریم مجدلیه» نیز حداقل ٣٣ فیلم در این سایت‌ها معرفی می‌شود. تکلیف حضرت مریم هم که در این میان مشخص است که بیشترین فیلم‌ها و سریال‌ها درباره‌اش ساخته شده است. بررسی این آمار را در زمینه موضوعات دینی مختلف از جمله انجیل‌های چهارگانه، داستان‌های کتاب مقدس و … نیز می‌توان ادامه داد و به نتایجی پرتعداد رسید. اما در سینما و تلویزیون ما که ظاهر مذهبی دارد و حتی جزو معدود کشورهای دنیا هستیم که نهادهایی مخصوص تولید و نمایش فیلم‌های دینی به فعالیت مشغولند، کمبودهای آشکاری در این عرصه وجود دارد و به‌عنوان مثال همه‌ساله دیده‌ایم که چگونه در ایام محرم سینماها و حتی شبکه‌های تلویزیونی عزا می‌گیرند که پرده یا آنتن را امسال با کدام آثار مرتبط با حال و هوای ایام پر کنند.
حالا در آستانه محرم به نظر می‌رسد فرصت خوبی است تا این پرسش مطرح شود که چرا در سینمای ما فیلم یا سریال درباره عاشورا یا دیگر رویدادهای تاریخی- مذهبی ساخته نمی‌شود؟ پرسشی که البته بسیاری از کارشناسان همه‌ساله آن را مطرح کرده و در اغلب مواقع هم به پاسخ مشخص و روشنی نرسیده‌اند. در واقع، مانند سینما و تلویزیون ما که در تمام این سال‌ها علاقه‌مند تکرار و حرکت بر پایه کلیشه‌ها بوده، کارشناسان نیز در پاسخ به چنین پرسش‌هایی از کلیشه‌ها فراتر نمی‌روند و مواضعی تکراری -هر کدام از ظن خود- می‌گیرند. عده‌ای این کمبود را به سینماگران مربوط می‌دانند و دوری‌شان از این مفاهیم؛ عده‌ای دشواری‌های تولید فیلم‌های تاریخی و مذهبی را دلیل ترس سینماگران از ساخت چنین آثاری می‌دانند و عده‌ای دیگر هم مواردی مانند فیلم «رستاخیز» احمدرضا درویش و تجربه تلخ توقیف آن و در کل حساسیت‌های فقهی و شرعی موجود را باعث دوری سینماگران از تولید چنین فیلم‌هایی عنوان می‌کنند. اما در این میان، هنوز و همچنان سوال اصلی بی‌پاسخ می‌ماند: چرا؟!
بهترین سریال‌های عاشورایی
در این ستون مروری کوتاه خواهیم داشت بر شماری از بهترین سریال‌های عاشورایی که در سال‌های اخیر روی آنتن رفته‌اند. بهترین سریال در این‌باره بی‌تردید «مختارنامه» به کارگردانی داود میرباقری است که تقریبا همه‌ساله جور دیگر سریال‌ها را کشیده و روی آنتن رفته و شگفت اینکه تماشاگران پرشماری نیز داشته است. سریال عاشقانه «شب دهم» ساخته حسن فتحی نیز دیگر اثر این فهرست است که با داستانی در بستر تاریخ معاصر و روایتی در مورد روزهای آغازین سلطنت رضاشاه، کاری جذاب و پراوج و فرود از آب درآمده است. این بستر تاریخی دستمایه سامان مقدم در ساخت سریال «پریدخت» نیز شد که این نیز یکی از محبوب‌ترین سریال‌های مناسبتی تلویزیون بوده است.
«معصومیت از دست رفته» داوود میرباقری با داستانی عاشقانه از جنس داستان شیخ صنعان درباره مرد پرهیزگاری که دل و دین به زیبارویی می‌بازد، دیگر سریال مناسبتی است که تاکنون بارها روی آنتن رفته و هر بار نیز محبوب و موفق بوده است. «سفر سبز» و «وفا» به کارگردانی محمدحسین لطیفی؛ «وارث» به کارگردانی کاظم بلوچی؛ «روزهای اعتراض» و «آخرین دعوت» ساخته حسین سهیلی‌زاده در کنار «بانو» به کارگردانی فرید سجادی حسینی و «طفلان مسلم» ساخته مجتبی یاسینی دیگر سریال‌های خاطره‌انگیزی هستند که در حدود دو دهه اخیر درباره واقعه عاشورا جلوی دوربین رفته‌اند.