لیلا مهداد- ایران روزانه 58هزار تن پسماند تولید می‌کند. پایتخت هم به تنهایی روزانه 7هزار و 500 تن زباله تولید می‌کند. به گفته «مهدی امیری»، مدیرکل آموزش‌های شهروندی شهرداری تهران، این میزان تولید زباله در تهران یعنی تولید پسماند سه برابر میانگین جهانی. به عبارتی ما سالانه 20میلیون تن پسماند عادی شهری تولید می‌کنیم که از این میزان حدود 7درصد پسماند تَر است و مابقی پسماند خشک. نکته قابل تامل این است که هر تن زباله عادی 100لیتر شیرابه تولید می‌کند. بنابر عقیده «امیری»، از نظر تولید زباله بین 20 کشور اول جهان هستیم. مدیرکل آموزش‌های شهروندی شهرداری تهران با اشاره به اینکه قسمتی از آشفتگی در جمع‌آوری زباله به این دلیل است که پیمانکاران جمع‌آوری پسماند، آموزش کافی ندیده‌اند، اعلام می‌کند: «در برخی نقاط پایتخت روزی چهار بار مخازن زباله تخلیه می‌شود و مدیریت کاهش این موضوع نیازمند همکاری شهروندان و اطلاع‌رسانی برای فرهنگ‌سازی است.»هرچند در این میانه زباله‌گردها به عنوان آخرین حلقه از مافیای بازیافت زباله و پسماند، یکی دیگر از معضلات به حساب می‌آیند. شاغلان غیررسمی که همیشه به عنوان معضل اجتماعی از آنها گفته شده است. هرچند در دور جدید شهرداری، تصمیمات و برنامه‌ها از حذف این شغل خبر می‌دهند و امید دارند با جذب آنها در شهرداری و با پیاده کردن برخی برنامه‌ها تعدادشان به مرور به صفر برسد.
بنابر آمارهای غیررسمی، تهران 4هزار و 700 زباله‌گرد دارد
به گفته «رضا محمدی»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران، براساس آمار غیررسمی حدود 4هزار و 200 تا 4هزار و 700 زباله‌گرد در تهران داریم. او با اشاره به اینکه براساس ماده 16 قانون، پسماند زباله‌گردی جرم است، می‌گوید: «جریمه‌ای که در قانون برای این جرم در نظر گرفته شده، بازدارندگی لازم را ندارد.»
هرچند بنا به گفته «محمدامین توکلی‌زاده»، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران، 80درصد کودکان کار اتباع هستند. «توکلی‌زاده» با اشاره به اینکه حدود 7میلیون افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند، بیان می‌کند: «یک‌میلیون نفر از آنها در تهران ساکن هستند و در مشاغل غیررسمی ورود می‌کنند.»
قانونی با 20سال قدمت
سال 1383 قانون مدیریت پسماند به تصویب رسید. یک‌سال بعد در سال 1384 آیین‌نامه اجرایی آن توسط هیأت دولت تصویب شد، البته بر اساس ماده یک قانون مدیریت پسماندها برای تحقق اصل 50 قانون اساسی و حفظ محیط‌زیست، تمام وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها، موسسه‌ها و نهاد‌های دولتی و عمومی غیردولتی که شمول قانون بر آنها مستلزم ذکر نام است و تمام شرکت‌ها، موسسه‌ها و اشخاص حقیقی و حقوقی، موظفند مقررات و سیاست‌های مقرر در این قانون را رعایت کنند. براساس ماده 7 قانون مدیریت پسماندها، مدیریت اجرایی تمام پسماندها غیر از صنعتی و ویژه در شهر‌ها و روستا‌ها و حریم آنها به‌عهده شهرداری‌ها و دهیاری‌هاست و در خارج از حوزه و وظایف شهرداری‌ها و دهیاری‌ها به‌عهده بخشداری‌هاست.
به صورت سالانه، 20 تا 21میلیون تن پسماند عادی، ۱۱میلیون تن پسماند صنعتی ویژه، ۴۵میلیون تن پسماند کشاورزی و ۴/۰میلیون تن هم پسماند بیمارستانی تولید می‌شود
تنها 13 تا 20درصد پسماند بازیافت می‌شود
به گفته «مهدی ثامنی»، مدیرکل دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط‌زیست، سالانه در کشور حدود 20میلیون تن پسماند عادی تولید می‌شود. بنابرنظر او، تنها 10درصد این حجم از پسماند تفکیک می‌شود.
«ثامنی» با تاکید بر اینکه به صورت سالانه، 20 تا 21میلیون تن پسماند عادی، ۱۱میلیون تن پسماند صنعتی ویژه، ۴۵میلیون تن پسماند کشاورزی و ۴/۰میلیون تن هم پسماند بیمارستانی تولید می‌شود، عنوان می‌کند: «در حال حاضر فقط حدود 5درصد از پسماندهای شهری و روستایی دفن اصولی و مهندسی و 13 تا 20درصد هم بازیافت می‌شوند که آمار مناسبی در مقایسه با کشورهای پیشرو در این حوزه نیست.»
نرخ بازیافت اتحادیه اروپا بیش از 21 واحد درصد افزایش داشته
کل زباله‌های تولیدشده در اتحادیه اروپا در سال 2020 به 2هزارو154میلیون تن برآورد شده است، البته در میان کشورهای عضو، آلمان با 401میلیون تن و فرانسه با 310میلیون تن زباله، یک‌سوم زباله‌های اتحادیه اروپا را تولید می‌کنند. طبق آمارهای موجود، در سال2020 معادل 4.8تن زباله به‌ازای هر شهروند اتحادیه اروپا تولید شده، البته این سرانه از 1.5تن در کرواسی تا 21تن در فنلاند متغیر بوده است.
در سال 2020 در مجموع یک هزارو971میلیون تن زباله در اتحادیه اروپا تصفیه‌شده، اگرچه سهم زباله تصفیه‌شده از 45.9درصد از سال 2004 به 59.1درصد در سال 2020 افزایش یافته است، در اتحادیه اروپا 39.9درصد از زباله‌های تصفیه‌شده بازیافت شده‌اند.
طبق آمارها، میزان بازیافت زباله‌های شهری در اتحادیه اروپا بین سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۲۱ افزون‌بر ۲۱ واحد درصد افزایش یافته است. اسلوونی با ۵۷ واحد درصد رشد بیشترین افزایش میزان بازیافت را در میان ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا تجربه کرده است. در همین مدت، نرخ بازیافت زباله‌های شهری در آلمان و فرانسه نیز ۱۹ واحد درصد بالاتر رفته است.
شهروندان با استفاده از موجودی کیف پول‌شان که مابه‌ازای تحویل پسماند خشک شارژ می‌شود، می‌توانند از میادین میوه‌وتره‌بار شهرداری تهران خرید و همچنین کارت بلیت مترو خود را شارژ کنند. خرید مجوز تردد در محدوده طرح ترافیک، خرید از فروشگاه‌های منتخب شهروند و همچنین پرداخت کرایه تاکسی نیز از دیگر خدماتی است که شهروندان می‌توانند با تحویل زباله‌های خشک و افزایش موجودی کیف پول‌شان از آن بهره‌مند شوند
مافیای پسماند درآمد 3هزار میلیاردی داشت
به گفته «رضا محمدی»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهر تهران، مافیای پسماند درآمد 3هزار میلیاردی دارد. اگرچه او با اشاره به اینکه شهرداری برای جلوگیری از استثمار افراد نیازمند شغل، زباله‌گردها را با حقوق دوازده و نیم تا پانزده میلیون تومان استخدام می‌کند، می‌گوید: «قرار است همه زباله‌گردها را استخدام کنیم.»
بنابرنظر «محمدی»، افرادی که جزو سران مافیای زباله‌گردی هستند، کودکان کار را استثمار کرده و کارگران ارزان‌قیمت را تحت پوشش می‌گیرند و به‌ازای هر گونی زباله مبلغ ناچیزی پرداخت می‌کنند.
نوماند؛ با تحویل زباله خشک کیف پول‌تان را شارژ کنید
به گفته «رضا محمدی»، مدیرعامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران، از 23 دی زیرساخت‌های اجرای طرح نوماند در تمامی مناطق ۲۲گانه شهر تهران فراهم شده است. بنابرنظر او، شهروندان تهرانی می‌توانند با نصب سوپراپلیکیشن «شهرزاد» و مراجعه به بخش «نوماند»، درخواست خود را برای تحویل و فروش پسماندهای خشک ثبت و روز و ساعت مراجعه ناوگان دریافت پسماند را طبق زمان‌بندی دلخواه خود اعلام کنند.
بنابر گفته‌های «محمدی»، شهروندان با استفاده از موجودی کیف پول‌شان که مابه‌ازای تحویل پسماند خشک شارژ می‌شود، می‌توانند از میادین میوه‌وتره‌بار شهرداری تهران خرید و همچنین کارت بلیت مترو خود را شارژ کنند. خرید مجوز تردد در محدوده طرح ترافیک، خرید از فروشگاه‌های منتخب شهروند و همچنین پرداخت کرایه تاکسی نیز از دیگر خدماتی است که شهروندان می‌توانند با تحویل زباله‌های خشک و افزایش موجودی کیف پول‌شان از آن بهره‌مند شوند: «شهروندان می‌توانند با مراجعه به کیف پول شهروندی، هزینه تفکیک و تحویل دریافتی پسماندشان را از طریق کارت بانکی عضو شبکه شتاب به کارت خود واریز و در واقع به صورت نقد مبلغ فوق را دریافت کنند.»
«بابایی» با تاکید بر این مسئله که حضور این پیمانکاران و عوامل غیرمجاز سبب شده بود ورود شهرداری در پسماند هیچ‌گاه به نتیجه مطلوب ختم نشود، می‌گوید: «شهرداری در دور جدید تصمیم به تجمیع پیمانکاران خشک و تر گرفت، بنابراین از اواخر سال گذشته -1402- پیمانکار پسماند خشک و تر، یکی شد.»
پیمانکاران پسماند تجمیع شدند
به گفته «مهدی بابایی»، نایب‌رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی، به «شهروند» در بحث پسماند، موضوع زباله خشک درآمدزاست و زباله تر هیچ جذابیتی برای پیمانکار ندارد. «مهدی بابایی» با اشاره به اینکه در سنوات گذشته برای جمع‌آوری پسماند مزایده گذاشته می‌شد، می‌گوید: «در گذشته پیمانکار خشک و تر مجزا بود، بنابراین مافیا شکل گرفت و در شهر شاهد عوامل غیرمجاز بازیافت بودیم که این دوگانگی مشکلاتی ایجاد کرده بود.»
«بابایی» با تاکید بر این مسئله که حضور این پیمانکاران و عوامل غیرمجاز سبب شده بود ورود شهرداری در پسماند هیچ‌گاه به نتیجه مطلوب ختم نشود، می‌گوید: «شهرداری در دور جدید تصمیم به تجمیع پیمانکاران خشک و تر گرفت، بنابراین از اواخر سال گذشته -1402- پیمانکار پسماند خشک و تر، یکی شد.»
امیدواریم زباله‌گردی کاهش بیابد و متمایل به صفر شود
نایب‌رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی با اشاره به اینکه در گذشته پیمانکاران در ایستگاه‌های میانی و آخر زباله‌ها را تفکیک می‌کردند، بنابراین همیشه دغدغه سرقت زباله میان پیمانکاران وجود داشت، می‌گوید: «تجمیع پیمانکاران این دغدغه را برطرف کرده است.»
«مهدی بابایی» با اشاره به طرح نوماند ادامه می‌دهد: «با اجرایی‌شدن طرح نوماند، زباله‌های خشک از در منزل جمع‌آوری می‌شوند و حساب کاربری شهروندی‌شان شارژ می‌شود.»
او با تاکید بر اینکه قبل از این پیمانکاران عوامل غیرمجازی را روانه شهر می‌کردند تا سهم بیشتری از تفکیک داشته باشند، می‌گوید: «برای پیمانکارهای جدید، جرایم سنگین تعیین شده است. اگر عوامل غیرمجاز در شهر دیده شوند با پیمانکار برخورد جدی خواهد شد.»
بنابرنظر نایب‌رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی، با این تدابیر امیدواریم زباله‌گردی کاهش بیابد و متمایل به صفر شود.
نایب‌رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی با اشاره به اینکه طیف زیادی از عوامل جزو اتباع بیگانه بودند و دغدغه ما این بود تا از کارگران ایرانی استفاده شود و اتباع را کاهش دهیم، می‌گوید: «در دوره‌های قبل صرفا پایه حقوق داده می‌شد که کفاف زندگی در تهران را نمی‌دهد، در حال حاضر 13میلیون حقوق می‌دهیم و بیمه هم می‌کنیم، درواقع آماده هستیم همه را استخدام کنیم.»
آماده‌ایم همه را استخدام کنیم
بنابر گفته «بابایی»، قبل از این پیمانکاران از زباله‌گردها 10میلیون تومان دریافت می‌کردند تا اجازه کار داشته باشند.
او با اشاره به اینکه بعد از جذب فرد تحت‌عنوان زباله‌گرد، پیمانکار زباله جمع‌آوری شده را دوباره از او خریداری می‌کرد، این فرآیند سود سرشاری برای پیمانکار داشت، ادامه می‌دهد: «این رویه وجهه مدیریت شهری را زیرسوال می‌برد.»
نایب‌رئیس کمیسیون سلامت محیط‌زیست و خدمات شهری شورای اسلامی با اشاره به اینکه طیف زیادی از عوامل جزو اتباع بیگانه بودند و دغدغه ما این بود تا از کارگران ایرانی استفاده شود و اتباع را کاهش دهیم، می‌گوید: «در دوره‌های قبل صرفا پایه حقوق داده می‌شد که کفاف زندگی در تهران را نمی‌دهد، در حال حاضر 13میلیون حقوق می‌دهیم و بیمه هم می‌کنیم، درواقع آماده هستیم همه را استخدام کنیم.»
«بابایی» ادامه می‌دهد: «جمع‌آوری زباله تَر هزینه‌بر است و درآمد اصلی پیمانکار از زباله خشک است، بنابراین وقتی پیمانکار یکی باشد، پسماند با هزینه حداقلی جمع‌آوری می‌شود. درواقع با قیمت‌گذاری کارشناس رسمی دادگستری، میزان زباله خشک هر منطقه مشخص می‌شود، بنابراین میزان درآمد پیمانکار و هزینه‌هایش هم مشخص است.»