سه مسیر موازی واکسن کرونای «ایرانی-کوبایی»، «داخلی» و «وارداتی»

سه استراتژی کشور برای تأمین واکسن کرونا عبارتند از تولید مشترک، تولید داخل و واردات؛ مسیرهایی که به موازات یکدیگر پیش رفته و هر یک چالش‌ها و دغدغه‌های خاص خود را دارند.

با شیوع جهانی کرونای بدون مرز، سیستم‌های بهداشت‌ودرمان دنیا تلاش کردند تا هرچه زودتر دارویی، درمانی یا واکسنی برای این درد بی‌درمان پیدا کنند. کرونا سریع مرزهای کشورها را طی می‌کرد و هر روز بیشتر جان می‌گرفت. بنابراین باید سرعت کشف نوش‌دارو افزایش می‌یافت. همین بود که واکسن‌سازان جهان تصمیم گرفتند که راه ۱۰-۱۵ ساله تولید واکسن را طی چند ماه طی کنند تا زنجیره انتقال ویروس تاجدار را قطع کنند. به طوری که حالا با گذشت حدود ۱۱ ماه از شیوع کووید-۱۹، شاهدیم که بسیاری کشورها توانستند واکسن کرونا را با روش‌های مختلف تولید کرده و به صورتی اضطراری واکسیناسیون علیه این بیماری را آغاز کنند.

در کشور ما نیز از ابتدای بحث ساخت واکسن کرونا، دغدغه نحوه تامین این واکسن تحت تأثیر تحریم‌ها وجود داشت. بر همین اساس بود که وزارت بهداشتی‌ها سه مسیر را برای دسترسی به واکسن کرونا پیش گرفتند؛ تولید داخلی واکسن کرونا با توان دانشمندان ایرانی، تولید مشترک آن از طریق انتقال دانش فنی و در نهایت واردات.

چگونگی تولید مشترک واکسن کرونای ایرانی-کوبایی

وزیر بهداشت بارها و بارها اعلام کرده بود که یکی از مسیرهای دسترسی به واکسن کرونا، تولید مشترک آن واکسن بین ایران و کشورهای دیگر است، البته به شرط انتقال دانش فنی. در این زمینه بر همین اساس چند هفته پیش مقامات بهداشت‌ودرمان کشورمان از تولید مشترک واکسن کرونا بین ایران و کوبا خبر داده و اعلام کرده بودند که فاز اول آن در کوبا انجام شده و فاز دوم انسانی این واکسن نیز در کوبا در حال انجام است.

حالا هم در گزارشی که از سوی خبرگزاری رویترز منتشر شده، مقامات کوبایی از این پروژه مشترک سخن به میان آورده و اعلام کردند که توافقنامه همکاری برای آزمایش و تولید واکسن کرونا با ایران را امضا کرده‌اند و قرار است فناوری واکسن کوبایی به ایران انتقال یابد، مشروط به اینکه کوبایی‌ها مرحله سوم آزمایش انسانی را در ایران انجام دهند.

نحوه همکاری در واکسن کرونای تولید مشترک

البته پیش از این دکتر علیرضا بیگلری، رئیس انستیتو پاستور ایران درباره جزئیات واکسن کرونای تولید مشترک با کوبا به ایسنا، اعلام کرده بود که طراحی واکسن کرونا در حوزه تولید مشترک از سوی هر دو کشور انجام شده است و مطالعات کیفی تولید این واکسن به صورت مشترک بین دو کشور انجام می‌شود. باید توجه کرد که چهارچوب این شیوه تولید واکسن در انستیتو پاستور ایران وجود دارد.

او در هشتم دی ماه ۱۳۹۹ در گفت‌وگو با ایسنا، از آغاز فاز دوم مطالعه انسانی واکسن کرونای تولید مشترک در کشور همکار با نظارت انستیتو پاستور ایران خبر داد و گفت: «قرار شد کارآزمایی بالینی فاز یک واکسن تولید مشترک در کشور همکار انجام شود که این اتفاق افتاد و با نظارت انستیتو پاستور کارآزمایی بالینی فاز دوم نیز در حال انجام است.»

بیگلری اعلام کرد که به محض اینکه نتایج فاز دوم را دیدیم و از ایمنی و کارایی واکسن مطمئن شدیم و در حد قابل قبول بود، فاز سوم مطالعه بالینی که کم‌خطرترین فاز است، در ایران انجام خواهد شد.

جدیدترین اظهارات وزیر بهداشت درباره واکسن ایرانی – کوبایی

در عین حال وزیر بهداشت نیز روز گذشته در جلسه ستاد کرونای استان مازندران در این باره، گفت: «یکی از مسیرهایمان در حوزه تأمین واکسن کرونا، استفاده از ظرفیت انتقال دانش فنی بود. خیلی‌ها آمدند و به ما اعلام کردند که فاز کلینیکال ترایال را در کشور ما انجام دهند، اما گفتیم اجازه چنین اقدامی را نمی‌دهیم. این موضوع را هم به استحضار مقام معظم رهبری و هم رئیس جمهوری رساندم که اجازه نمی‌دهیم کشوری بیاید و واکسنش را روی مردم کشور ما آزمایش کند، مگر اینکه در فازی از کار باشد که قرار باشد با هم همکاری کرده و بخواهیم در آینده آن واکسن را از طریق انتقال دانش فنی در ایران بسازیم.»

نمکی ادامه داد: «بر این اساس با یک کشور خارجی، با کوبایی‌ها که در حوزه واکسن هپاتیت بی و پنوموکوک با ما در کشور کار کردند، مذاکره کردیم و قرار شد روی واکسن کرونا هم کار کنیم. مدت‌ها مذاکره کردیم. در این واکسن بر اساس یکی از شیوه‌های بسیار موثر کار شده که از بقیه پلتفرم‌ها موثرتر است. به هر حال این قرارداد هم امضا شد.»

او گفت: «فاز سوم کلینیکال ترایال این واکسن مشترک را در آینده روی انسان انجام می‌دهیم. دو فاز قبلی مطالعه بالینی این واکسن در خارج از کشور موفق انجام شده و قرار است فاز سوم آن را شروع کنیم. در بهار آینده این مجموعه هم به مجموعه ما در پاستور اضافه خواهد شد.»

بر این اساس باید منتظر باشیم تا نتایج فاز دوم مطالعه انسانی واکسن تولید مشترک بین ایران و کوبا بررسی شود و بعد از آن وارد فاز سوم مطالعه بالینی در ایران شویم که به گفته رئیس انستیتو پاستور ایران، کم‌خطرترین فاز مطالعاتی است.

سابقه ۱۰۰ ساله ایران در واکسن‌سازی

از طرفی از ابتدای شروع زمزمه‌های تولید واکسن کرونا در جهان، دانشمندان واکسن‌ساز ایرانی نیز آستین بالا زدند تا بتوانند همپای کشورهای دنیا در جهت ساخت واکسن کرونا اقدام کنند. به هر حال واکسن‌سازی در ایران و در مراکزی مانند انستیتو پاستور و انستیتو رازی سبقه‌ای طولانی دارد. به طوری که به گفته وزیر بهداشت، ایران سابقه‌ای ۱۰۰ ساله در واکسن‌سازی در منطقه را دارد. از سال ۱۲۹۹ انستیتو پاستور داشتیم و از سال ۱۳۰۳ انستیتو رازی را داشتیم و مردم کشورمان زندگی‌شان را با واکسن‌های ایرانی آغاز کردند.

تولید نسبتا انبوه واکسن کرونای ایرانی تا پایان بهار

در همین راستا نیز نمکی روز گذشته در ستاد کرونای استان مازندران، با اشاره به فرایند تولید و تهیه واکسن کرونا در کشور نیز گفت: «روزهای نخست ما می‌دانستیم در واکسن هم ممکن است در دنیا مورد بی‌مهری و کم‌توجهی قرار بگیریم. همانطور که در حوزه داروهای ضدویروس، ماسک و لباس محافظ پرستار و پزشک مورد بی‌مهری قرار گرفتیم و خودمان شروع به ساخت آنها کردیم. در مورد واکسن هم همین فکر را کردیم. سعی کردیم با تکیه بر دانش داخلی بحث ساخت واکسن را دنبال کنیم. در این راستا جلسات متعددی برگزار شد و کمیته‌ای را تشکیل دادم. جرأت برای ورود به این عرصه، خط ‌شکنی می‌خواهد که خوشبختانه این موضوع ایجاد شد.»

وزیر بهداشت تاکید کرد که امروز این مژده را می‌دهم که در آینده نزدیک از سازندگان اصلی واکسن در منطقه خواهیم بود و در پایان بهار واکسن کرونای ایرانی را در تولید نسبتا انبوه خواهیم داشت. اقداماتی که در رابطه با ساخت واکسن انجام دادیم و تست‌های مدل انسانی، همه تا امروز موفق و بدون عارضه بودند.

واکسن کرونای ۱۰۰ درصد ایرانی

در عین حال فاز اول مطالعه انسانی اولین واکسن کرونای تولید داخلی نیز در حال انجام است. به‌طوری که تاکنون این واکسن به ۱۴ داوطلب تزریق شده است که به تدریج و بعد از بررسی نتایج در هر مرحله بر تعداد داوطلبانی که این واکسن را دریافت می‌کنند، اضافه می‌شود. به طوری که طبق گفته دکتر احسان شمسی کوشکی، دبیر کمیته اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت، در فاز یک کارآزمایی‌های بالینی، نکته مهم اطمینان از ایمنی فرآورده است. البته درباره اثربخشی فرآورده هم بررسی‌هایی انجام می‌شود، اما هدف اصلی در وهله اول ایمنی فرآورده است. بر همین اساس از آنجایی که اولین بار است که تست واکسن کرونا در کشور آغاز شده، باید با احتیاط بالایی آزمایش‌هایش را پیش ببریم. به‌طوری که اولا آزمایش با تزریق دوز کمتر واکسن در اولین داوطلبان آغاز می‌شود و به تدریج اگر دوز بالاتری وجود داشته باشد، آن را روی داوطلبان بعدی آزمایش می‌کنند و افراد هم به صورت تک‌تک یا در قالب گروه‌های کوچک وارد مطالعه می‌شوند تا اگر ریسکی هم وجود دارد، افراد کمتری دچار این ریسک شوند.

بر همین اساس واکسن کرونای ایرانی در مرحله اول  روی سه نفر از داوطلبان تزریق شد و بعد از عدم مشاهده عوارض جدی روی این سه نفر و بررسی نتایج، چهار داوطلب دیگر هم تا ۱۶ دی‌ماه واکسن کرونای ایرانی را دریافت کردند. بعد از بررسی نتایج تزریق واکسن کرونا روی این هفت نفر، مجددا هفت نفر دیگر از داوطلبان برای دریافت واکسن طی روزهای ۲۱ و ۲۲ دی‌ماه وارد مطالعه انسانی فاز یک واکسن کرونای ایرانی شدند.

بر اساس اعلام محققان پروژه واکسن کرونای ایرانی، در فاز اول مطالعه بالینی واکسن کرونا در کشور، ۵۶ نفر شرکت خواهند کرد که به تدریج وارد مطالعه می‌شوند. این فاز بین یک ماه‌ونیم تا دو ماه طول می‌کشد. بعد از این مدت اگر کار انجام شده و نتایج به دست آمده در فاز اول مطالعه بالینی درست باشد، وارد فاز دوم مطالعه بالینی می‌شویم.

گفتنی است که تمام فازهای آزمایشی واکسن به صورت دو سو کور انجام می شود؛ به این معنا که نه آن کسی که واکسن را تزریق می‌کند، نه آن پزشکی که فرد را ویزیت می‌کند و نه داوطلبی که در آزمایش شرکت کرده، هیچ کدام نمی‌دانند که دارونما دریافت کردند یا واکسن. بر اساس اعلام شمسی کوشکی، در فاز اول مطالعه بالینی تعداد معدودی از افراد، دارونما دریافت می‌کنند. به‌طوری که از ۵۶ نفری که در فاز اول مورد مطالعه قرار می‌گیرند، هشت نفر دارونما دریافت کرده، ۲۴ نفر دوز پایین‌تر واکسن و ۲۴ نفر هم دوز بالاتر واکسن را دریافت می‌کنند، اما کسی نمی‌داند که کدام داوطلب کدام فرآورده را دریافت کرده است.

در عین حال اعلام شده که موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی هم با همکاری دانشگاه علوم پزشکی ایران، در حال کار روی یک واکسن کرونای نوترکیب است که البته هنوز فازهای مطالعه انسانی را آغاز نکرده است و در دست بررسی است. همچنین طبق گفته دکتر شمسی کوشکی، دبیر کمیته اخلاق در پژوهش وزارت بهداشت دو پروتکل دیگر در حوزه تولید واکسن کرونا در کشور، در سازمان غذا و دارو در حال بررسی است که وقتی در سازمان کارشان تمام شود، به کمیته اخلاق ارسال می‌شوند.

سرانجام واردات واکسن کرونا

به گزارش ایسنا، وزیر بهداشت بارها اعلام کرده است که یکی از راه‌ها برای دسترسی به واکسن کرونا قبل از دسترسی به واکسن داخلی، واردات آن است. البته واردات از مطمئن‌ترین منابع و با رعایت اصل سلامت و ایمن بودن واکسن. در عین حال چندی پیش رهبر معظم انقلاب در این زمینه تذکراتی را خطاب به مسئولان کشوری ارایه و اعلام کردند که واردات واکسن از منابع آمریکایی و انگلیسی ممنوع است.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای ورود واکسن آمریکایی و انگلیسی به کشور را ممنوع اعلام کردند و گفتند: «آمریکایی‌ها اگر توانسته بودند واکسن تولید کنند این افتضاح کرونایی در کشورشان به‌وجود نمی‌آمد که در یک روز حدود چهار هزار نفر تلفات داشته باشند. ضمن اینکه اساسا به آنها اعتمادی نیست و گاهی این واکسن‌ها برای آزمایش روی ملت‌ها است.»

ایشان افزودند: «البته با سابقه‌ای که فرانسوی‌ها در قضیه خون‌های آلوده دارند، به آنها هم خوش‌بین نیستم، اما تهیه واکسن از کشورهای دیگر هیچ مشکلی ندارد.»

از طرفی مقامات هلال احمر ایران هم اعلام کرده‌اند که به دنبال واردات یک میلیون واکسن کرونا از چین هستند و مذاکرات در این باره همچنان ادامه دارد.