دوربرگردان کولبری
«شهروند آنلاین» از طرح‌های اشتغال‌زایی بنیاد برکت در استان‌های مرزی گزارش می دهد
دست‌های زمخت و پینه‌بسته‌اش را مدام در هم گره می‌زند. چهره تکیده‌اش سن‌وسالش را از عدد‌های رنگ‌ورو رفته شناسنامه‌اش بسیار بیشتر نشان می‌دهد. او تا همین چند وقت پیش کولبری می‌کرد و شاهد مرگ دوستانش در کوه و کمر و سرما بود، اما حالا شرایط فرق کرده است.
ملیحه محمودخواه خبرنگار شهروند آنلاین- این کوله بر سابق وقتی از آن ایام تعریف می‌کرد، دست‌هایش را بیشتر در هم گره می‌زد و آنها را مدام فشار می‌داد. می‌گوید: «چهار نفری رفتیم بار بیاوریم. شب بود و برف همچنان بر سرمان می‌بارید، بارها سنگین بودند و مدام مجبور بودیم به جایی تکیه کنیم تا بار از روی کول‌مان نیفتد.»»
به اینجا که رسید، دستی روی پیشانیش گذاشت: «اما انگار کوه هم سر ناسازگاری با ما داشت، تمام برف‌هایش را روی سر و بدن ما پاشید. بهمن شد. نمی‌دانستیم چطور باید خودمان را از آن جهنم سرد نجات دهیم. من سریع خودم را از زیر بار رها کردم و توانستم زیر کوله‌بار برف دوام بیاورم، اما دوستانم شانس من را نداشتند. وقتی آنها را با سختی از زیر برف بیرون کشیدم، یخ زده بودند. هیچ کاری نمی‌توانستم برایشان انجام دهم. این صحنه هیچ وقت از نظرم دور نمی‌شود. شب‌ها بارها کابوس آن روز را دیده‌ام. ما کولبریم. نه قاچاقچی هستیم و نه خلافکار. شرایط ما را وادار می‌کند که همیشه زیر بار سنگین زندگی کمر خم کنیم. با پای خودمان برای کولبری می‌رویم، اما بازگشت‌مان با خداست.»
او معتقد است که حالا شرایط برایشان تغییر کرده است. می‌گوید: «اما همیشه خدا نگاهش به سمت ماست. چند وقتی است که از بنیاد برکت افرادی به روستاهای ما می‌آیند و برای ما تسهیلاتی فراهم می‌کنند تا به کولبری نرویم. ما زمین کشاورزی داریم، اما در این سال‌ها نمی‌توانستیم زمین‌ها را آباد کنیم. تسهیلات و آموزش روی دیگر زندگی را به ما نشان داده است.»
امیر که فوق‌لیسانس ادبیات از دانشگاه تهران دارد، می‌گوید: «حالا زمین کشاورزی‌مان شده منبع درآمدمان. شاید درآمدش از کولبری کمتر باشد، اما دیگر نه ترسی داریم و نه جان‌مان را کف دست‌مان گذاشته‌ایم. زن و بچه‌مان مدام نگران و چشم‌انتظار نیستند و هر بار که از خانه بیرون می‌رویم، با نگاه حسرت‌بار با دخترمان خداحافظی نمی‌کنیم. برکت را هم خدا می‌دهد. حالا زندگی روی خوشش را به ما نشان می‌دهد.»
امیر اهل روستای دیوالان در سردشت آذربایجان‌غربی است. برای رسیدن به روستای آنها از مهاباد باید چهار ساعتی مسیر پرپیچ‌وخم جاده‌های کوهستانی و سرد را طی کرد تا به دیوالان رسید. روستایی زیبا با مردمی گرم و صمیمی که محبت از نگاه و رفتارشان سرشار است.
روستایی با درختان انگور سیاه که خیلی‌ها آن را رشه می‌شناسند. انار و انجیرشان نیز از آن دست میوه‌هایی است در کل کشور مثال‌زدنی است. اما مشکلی که اهالی این روستا مانند همه روستانشینان سردشت با آن روبه‌رو هستند، وجود قطعات زمین کشاورزی آنها در حاشیه جنگل است که این موضوع رفت‌وآمد و رسیدگی به زمین‌های کشاورزی را برای اهالی روستا سخت می‌کند. همین ماجرا و نبود زیرساخت‌های مناسب سبب شده آمار بیکاری در شهرستان‌های سردشت، مهاباد و پیرانشهر نسبت به سایر مناطق بالاتر باشد و جوانان راهی جز کولبری مقابل پای خود نبینند و به جای کار در زمین‌هایشان بار دیگران را بر دوش بکشند و آن را از مرز با وجود همه خطرهایی که دارد، رد کنند. آمارها نشان می‌دهد که سردشت بیشترین آمار بیکاری را در آذربایجان‌غربی دارد و جمعیت بیکار این شهر به تنهایی دو برابر میانگین همه شهرهای استان است.
رمضان، کولبر دیگری است که حالا انگورهای سیاهش زبانزد خاص و عام است. او به «شهروند» می‌گوید: «با آمدن بنیاد برکت شرایط ما بسیار بهتر شده است، پیش از این، بیش از 90درصد مردم روستا کولبری می‌کردند، اما حالا بیشتر آنها در زمین‌هایشان کار می‌کنند، این برکتی است که بنیاد برکت به خانه‌های ما آورده است.»
وقتی پای برکت به میان می‌آید
عیوض مصطفی‌زاده، دهیار یکی از روستاها، به «شهروند» توضیح می‌دهد: «تا پیش از این، آمار زیادی از جوانان روستای ما و روستاهای اطراف مهاجرت را بهترین راه برای حل مشکل بیکاری خود می‌دانستند. همین مهاجرت‌ها پر از خطر بود، گاهی جوانان در راه کشته می‌شدند و گاهی هم مجبور بودند برای گذران زندگی کارهای سخت و طاقت‌فرسا در یک کشور غریبه انجام دهند. آنها هم که می‌ماندند چاره‌ای جز این کار نداشتند و برای فرار از بیکاری مجبور به کولبری بودند. اما از زمانی که دولت سیزدهم روی کار آمد، انگار مشکلات ما دیده شد. از همان زمان پای بنیاد برکت هم به روستاهای ما باز شد. آنها که می‌توانستند وام گرفتند و یک شغل برای خودشان براساس توانمندی‌هایشان راه‌اندازی کردند. در همین روستای ما 30نفر وام گرفتند، کشاورزی‌شان را گسترش دادند، برای خودشان کارگاه زدند و کسب‌وکار راه انداخته‌اند. نکته اینجاست که بنیاد برکت، ما را در همین مرحله رها نمی‌کند و همچنان پابه‌پای‌مان تا زمانی که کولبری از روستاهای ما برچیده شود، همراهی می‌کند.
باری که از دوش کولبران برداشته شد
بنیاد برکت چند سالی است ایجاد معیشت جایگزین برای کولبران را در سه استان آذربایجان‌غربی، کردستان و کرمانشاه در دستور کار قرار داده و تنها در استان آذربایجان‌غربی و منطقه سردشت، تعداد ۷۶۸ طرح کولبری اجرا شده که از این تعداد ۸۲ طرح در سال ۱۴۰۲ اجرا می‌شوند.
اجرای ۱۶۶۵ طرح برای کولبران استان آذربایجان‌غربی با ظرفیت اشتغال به میزان ۴۹۶۵ نفر به حجم کل سرمایه‌گذاری به میزان ۲میلیارد و ۴۳۰میلیارد ریال صورت گرفته است.
برکت در زندگی جوانان روستا جاری شده است
فاخر نبی، تسهیلگر بنیاد برکت است. او در روستاهای استان می‌گردد، کولبران را شناسایی و تلاش می‌کند علاقه‌مندی‌های آنها را شناسایی و براساس آنها برایشان ایجاد اشتغال کند. او می‌گوید: «کولبری همیشه با ترس و دلهره همراه است، خودم از 13سالگی به همراه پدرم برای کولبری می‌رفتم، گاهی برخی از مسیرها آنقدر سخت و طاقت‌فرسا می‌شود که هیچ امیدی به برگشت به خانه‌ات نداری. هم پدر و هم برادرم در این راه زخمی شدند. در واقع در آن زمان ما گزینه دیگری جز کولبری نداشتیم و این بدترین خاطرات زندگی‌ام است.»
تسهیلگر بنیاد برکت با اشاره به اینکه بنیاد برکت شرایط زندگی جوانان روستاهای مرزی را تغییر داده است، ادامه می‌دهد: «بنیاد برکت از چند سال قبل بحث ساماندهی وضعیت کولبران را در دستور کار خود قرار داده است. بحث‌شان ایجاد اشتغال برای جوانانی است که کولبری می‌کنند، به این معنا که توانمندی‌های اهالی روستا را می‌سنجند و براساس آن به جوانان تسهیلات و وام‌های کم‌بهره می‌دهند تا بتوانند کاری برای خود دست‌وپا کنند تا از شر کولبری رهایی پیدا کنند. من هم به این گروه اضافه شدم تا راهی پیش پای اهالی روستا بگذارم تا ترس از کولبری را مانند من به جان نخرند. این طرح‌ها مشارکتی است، یعنی ایده‌ها را مردم می‌دهند و بنیاد هم با آنها در اجرای این ایده‌ها همراه می‌شود.»
او توضیح می‌دهد: «پیش از این، زنان هم در روستاهای ما کولبری می‌کردند، اما حالا آمار کولبری زنان به صفر رسیده است که نشان می‌دهد بنیاد برکت در این حوزه خوب عمل کرده است.»
همت بنیاد برکت برای ایجاد اشتغال پایدار
بنیاد برکت در این سال‌ها، مشارکت در توانمندسازی اقتصادی، توسعه کارآفرینی و اشتغال‌زایی را در قالب اجرای ۱۰هزارو۵۳۳ طرح اقتصادی با ظرفیت اشتغال ۳۶هزارو۸۳۲ نفر و مجموع سرمایه‌گذاری ۲۰هزارو۹۵۸ میلیارد ریال انجام داده است. این طرح‌ها شامل ۱۵ طرح بنگاه‌محور با ظرفیت اشتغال ۴هزارو۸۳۰ نفر و مجموع سرمایه‌گذاری ۲میلیارد ریال، تعداد ۱۰هزار و ۵۰۵ طرح اجتماعی‌محور با ظرفیت اشتغال ۳۱هزار و ۵۱۵ نفر و مجموع سرمایه‌گذاری ۱۷.۷۲۹میلیارد ریال، تعداد ۱۳ طرح تسهیلات‌محور با ظرفیت اشتغال ۴۸۷ نفر و مجموع سرمایه‌گذاری ۱.۲۳۰میلیارد ریال بوده است.
همچنین اجرای ۶۹۸ پروژه عمرانی و زیربنایی با ارزش ۳۶۵میلیارد ریال شامل ۶۶ مدرسه، ۵۸ مسجد، ۵۵۵ واحد مسکونی و ۱۹ پروژه عمرانی دیگر شامل تکمیل مرکز بهداشت، احداث راه روستایی، کتابخانه، حسینیه، سرویس بهداشتی، مصلی و… انجام شده است.
مرتضی نیازی، معاون اشتغال اجتماع‌محور بنیاد برکت، نیز از دغدغه این مرکز در مورد کولبری می‌گوید و بر این باور است: «بنیاد برکت احساس وظیفه کرد با توانمندکردن جوامع روستایی که بخش عمده‌ای از آنها در نقاط مرزی به کولبری مشغول بودند، این معضل را برای همیشه حل کند و به همین منظور، در روستاهای مناطق مرزی آذربایجان‌غربی، کردستان و کرمانشاه به شناسایی افرادی که کولبری می‌کردند، پرداخت و با تشکیل کارگروه‌هایی در روستاها تلاش کرد برای آنها شغل پایدار براساس مهارت و علاقه‌مندی‌شان ایجاد کند.»
او ادامه می‌دهد: «در بسیاری از این روستاها مردم توانمندی‌هایی دارند که خودشان کمتر به آن توجه دارند، مثلا در سردشت و پیرانشهر انگورهای مرغوبی به عمل می‌آید که کمتر نظیر آن وجود دارد و همین موضوع می‌تواند درآمد خوبی را برای اهالی این روستاها به‌دنبال داشته باشد.»
نیازی ادامه می‌دهد: «در این میان بنیاد برکت به‌صورت مشارکتی با اهالی روستاها کار می‌کند و نیمی از پول مورد نیاز روستاییان برای راه‌اندازی کسب‌وکارشان را در اختیار آنها قرار می‌دهد که می‌تواند کمک بزرگی باشد به راه‌اندازی و تجهیز زمین‌های کشاورزی یا هر شغل دیگری که روستاییان بخواهند آن را راه‌اندازی کنند.»
او بر این باور است که کولبران، قاچاقچی نیستند و نیاز و احتیاج مالی آنها را وادار می‌کند کولبری کنند و این کار با خطرات زیادی همراه است، به همین دلیل باید زمینه شغل برای آنها فراهم شود تا این معضل برطرف شود، در واقع کولبران کار می‌کنند و سودش به جیب قاچاقچیان می‌رود.»