تهران «هوا» ندارد

امیرحسین خواجوی شهروند آنلاین: اینجا دیگر هوا هم نیست . حالا که تلفات کرونا رو به کاهش گذاشته، آلودگی هوا در اوج یکه‌تازی می‌کند. انگار تلخی و عذاب و اذیت عادت‌مان شده. هوای تهران و شهرهای بزرگ وخامت را هم پشت سرگذاشته و شرایط به اضطرار رسیده. هوای بحرانی این روزها که گفته می‌شود شاید برای کاهش آسیب‌های وحشتناک آن مجبور به تعطیلی شهر باشند؛ اما این هم در کش‌وقوس تصمیم‌گیری و تصویب پا درهوا مانده.
دراین روزها که بیشتر حواس‌ها به ویروس چموش کروناست، کمتر کسی به فکر آلودگی هواست. شاید هم پیش‌بینی می‌‎شد امسال با غیرحضوری‌شدن مدارس و دانشگاه و دورکاری بخش زیادی از کارمندان، هوا پایتخت و کلانشهرهای دیگر شرایط بهتری داشته باشد؛ اما مثل اینکه اینجا همه چیز بر پایه اتفاق و پیشامد است. ظاهرا غافلگیری بخش جدایی‌ناپذیر مدیریت در سطوح مختلف است.
از چند هفته قبل با سردشدن هوا، آسمان هم تیره شد. رفته رفته دود و سیاهی روی شهرها چنبره‌ زد. طبق عادت سالیان دراز گذشته، همه ازجمله مسئولان چشم‌شان به سازمان هواشناسی بود تا باد و بارانی کم کارهای آنها را جبران کند؛ اما از بخت بد از باد و باران هم خبری نشد. هوای ساکن روز به روز سنگین‌تر از قبل با انباشتی از آلودگی روی سر شهر هوار شد.

کدام اقدام؟

کار که بالا گرفت، بالاخره مسئولان به تکاپو افتادند. استانداری مثل همه سنوات گذشته موضوع پیشنهاد تعطیلی تهران را پیش کشید. عبدالرضا چراغعلی، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار تهران، گفت: «اقداماتی که در ۱۰ روز گذشته برای مقابله با این آلودگی انجام شده، کارآمدی لازم را نداشته و قرار است در جلسه ظهر شنبه درباره تعطیلی تهران تصمیم‌گیری شود.»
روز شنبه هم اتفاق خارج از انتظاری رخ نداد. این بار نوبت استاندار بود تا از ارایه پیشنهاد تعطیلی تهران به هیأت دولت خبر دهد. محسنی بندپی در صحبت‌هایش به توضیح اقداماتی پرداخت که به گفته او طی روزهای گذشته نتوانست مانع از افزایش غلظت آلاینده شود: « طی ۱۰ روز گذشته پلیس همه تلاش خود را به کار گرفت که از تردد خودروهای دودزا و موتورسیکلت‌های فاقد معاینه فنی جلوگیری کند. طی همین مدت شرکت گاز نظارت مستمری بر مصرف سوخت در دستگاه‌های دولتی به‌خصوص در روزهای تعطیل داشت و این نظارت همچنان ادامه دارد.»
او همچنین در واکنش به صحبت‌های مطرح‌شده درخصوص مصرف مازوت از سوی نیروگاه‌ها و صنایع و کارخانه هم گفت: «اینکه می‌گویند مازوت انباشت شده است در حالی است که اکنون هیچ واحدی مازوت تولید نمی‌کند و این موضوع به تأیید مراجع مربوطه رسیده است.»

مازوت تلنبارشده بلای‌ جان مردم

اما مازوت کلیدواژه اصلی آلودگی هواست. حداقل در فضای مجازی که این روزها به کمک بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران حوزه‌های مختلف آمده؛ این‌طور گفته می‌شود که سوخت غیراستاندارد صنایع سهم عمده‌ای در آلودگی هوای این روزهای تهران و سایر کلانشهرها دارد. موضوعی که به گفته سیاووش آقاخانی با وجود تکذیب‌های مکرر، نشانه‌هایی از آن در کلانشهرهای کشور دیده می‌شود.
او به «شهروند» می‌گوید: «برای نمونه نیروگاه اراک تا همین چند روز پیش هم از مازوت استفاده می‌کرد. من و همکاران احتمال می‌دهیم در سایر کلانشهرهای دیگر ازجمله تهران هم شرایط به همین گونه باشد.»
این کارشناسان محیط زیست البته این را هم می‌گوید که شرایط فعلی هوا به دلیل انباشت بیش از حد ذرات معلق 2/5 میکرون است به همین دلیل هم ردیابی منشأ آن کار راحتی نیست و نمی‌شود خیلی سریع مقصر را پیدا کرد.
او می‌گوید: «تحلیل ما این است که به دلیل تحریم‌ها، مازوت و مشتقات آن خریدار ندارد. از طرف دیگر نمی‌شود این سوخت را هم از بین برد. به همین دلیل است که موضوع مازوت‌سوزی مطرح شده است. ضمن اینکه به همان دلیل نبود مشتری، بخش‌های زیان‌آور این سوخت‌ها ازجمله گوگرد از آن جداسازی نمی‌شود و انتشار آن در هوا همین وضع را رقم می‌زند.»

آلاینده‌های جدید میهمان ریه‌های شهروندان

به گفته این استاد دانشگاه میزان آلاینده‌ها در ساعت‌های مختلف روز متغیر شده است، درواقع در زمان‌های مختلف طی یک شبانه‌روز سهم به تناوب یک آلاینده خاص باعث افت کیفیت هوا می‌شود.
آقاخانی این را هم می‌گوید که سایر منابع آلودگی ازجمله خودروهای شخصی، کوره‌های غیر مجاز ذوب فلزات در حاشیه شهرها و حتی سوخت مصرفی وسایل گرمایشی خانه‌ها در آلودگی هوا سهیم هستند: «کیفیت سوخت تولیدی خودروها موضوع قابل بحثی است. از طرف دیگر کوره‌های زیادی در همین حاشیه تهران فعال هستند که به میزان زیادی فلزات سنگین را وارد هوا می‌کنند.»
این استاد دانشگاه به یک موضوع تأمل‌برانگیز و البته نگران‌کننده دیگری هم اشاره می‌کند: «متأسفانه ما امکان پایش بسیاری از آلاینده‌ها را نداریم؛ یعنی ایستگاه‌های پایش فقط چند آلاینده عمومی را رصد می‌کنند، در حالی که آزمایش‌ها نشان می‌دهد آلاینده های زیادی با منشأهای معلوم در هوای تهران و شهرهای صنعتی دیگر به وفور وجود دارد. ما نیاز به بازتعریف و تجهیز ایستگاه‌های پایش کیفیت هوا داریم؛ اما هیچ کس به این موضوع مهم که به طور مستقیم با سلامتی و محیط زیست ما سروکار دارد، توجه نمی‌کند.»

دی اکسید گوگرد تحفه صنایع جنوب شهر

امسال نیروگاه‌ها و صنایع به‌ دلیل استفاده از سوخت‌های غیر استاندارد نقش مهمی در آلودگی هوای برخی کلانشهرها دارند. این ‌را از صحبت‌های معاون فنی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران می‌توان فهمید.
در حالی که طی چند روز گذشته مسئولان استفاده از مازوت را تکذیب کرده بودند، فرشید باباخانی از افزایش غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد در هوای تهران خبر داد؛ این آلاینده نتیجه استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد است.
او دراین باره می‌گوید: «استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در صنایع علاوه بر افزایش غلظت دی‌اکسید گوگرد، در انباشت ذرات معلق نیز اثرگذار است. بنابراین سوخت غیراستاندارد علاوه بر گوگرد سبب تولید آلاینده‌های دیگری ازجمله ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون نیز می‌شود.»
آن طور که او می‌گوید افزایش غلظت آلاینده دی‌اکسید گوگرد در تهران نشانه‌ای مبنی بر سوزاندن سوخت‌های غیر استاندارد است که بر آلودگی هوا اثرگذار هستند.
اما شرکت کنترل کیفیت هوای تهران سوخت بنزین و گاز مصرفی خودروها را به‌ صورت دوره‌ای بررسی می‌کند. بر همین اساس می‌توان نتیجه گرفت که کیفیت سوخت در تهران تا حدود زیادی مناسب و براساس استانداردهای جدید است. در واقع حجم گوگرد سوخت‌ مصرفی منابع متحرک که همان خودروها و موتورسیکلت‌ها هستند، تا حد زیادی کنترل شده است.
برپایه همین استدلال و با توجه به تجمع دی‌اکسید گوگرد در بخش‌های جنوبی و جنوب‌ غربی تهران که محل استقرار کارخانه‌ها و نیروگاه‌هاست، می‌توان به صورت منطقی نتیجه گرفت که استفاده از سوخت‌های غیراستاندارد در صنایع، پالایشگاه‌ها و نیروگاه‌ها در حال استفاده است.