ویدیو/ نگاهی به فلسفه شب یلدا

به گزارش خبرنگار شهروندآنلاین؛ چند روز پیش بود که یونسکو اعلام کرد «شب یلدا» را به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس مشترک افغانستان و ایران در فهرست خود ثبت کرده‌ است.
مردمان فلات ایران و قفقاز که شامل ایران، افغانستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ازبکستان، ارمنستان و جمهوری آذربایجان امروزی می‌شود از دوران باستان، آخرین شب پاییز را که از نظر نجومی مقارن با اعتدال زمستانی و طولانی‌ترین شب سال است به نام شب یلدا جشن گرفته و معتقد بودند که در این شب میترا، ایزد مهر، به جنگ سیاهی شب رفته و در نهایت با طلوع صبح بر آن پیروز می‌شود. پس از شب یلداست که شب‌های زمستان کوتاه‌تر شده و کم کم روزها بلندتر می‌شود.
شب یلدا در فرهنگ عامه به «شب چله» نیز معروف است. عدد ۴۰ از دیرباز جایگاه خاصی در فرهنگ ایران داشته است. ایرانیان باستان زمستان را به «چله‌ بزرگ» و «چله‌ کوچک» تقسیم کرده بودند که شامل دو بخش چهل روزه می‌شد. آخرین شب آذر را چله نامیده‌اند؛ زیرا از آغاز چله‌ بزرگ و آمدن سرمای زمستان حکایت دارد. درست ۴۰ روز بعد جشن سده بر پا می‌شود که ‌مناسبت آن پایان چله‌ بزرگ و آغاز چله کوچک است.
کلمه یلدا نیز واژه‌ای سُریانی به معنای میلاد است و شب یلدا در واقع شب تولد و ظهور خورشید محسوب می‌شود.  از آنجا که مردم دوران کهن به دام‌داری و کشاورزی اشتغال داشتند و زندگی خود را بر اساس طبیعت تنظیم می‌کردند اهمیت ویژه‌ای برای نور، گرما و بلندی روزها قائل بودند و زمستان، سرما و شب‌های بلند برای آنها خیلی خوشایند نبود. آنها در شب یلدا تا صبح بیدار مانده و با جشن گرفتن این شب به نوعی ایزد مهر را در جنگ با سیاهی شب یاری می‌رساندند.
پس از آن با ظهور آیین زرتشتی آیین مهر نیز با آن ادغام شده و پیروزی نور بر تاریکی به نوعی به پیروزی اهورامزدا بر اهریمن و نیکی بر بدی تبدیل شد. اما میترائیسم یا آیین مهر از مرزهای ایران کهن نیز فراتر رفته و به اروپا نیز وارد شد. برخی از آداب ‌و رسوم این آیین در زندگی رومیان باقی ماند و پس از رواج مسیحیت با آن ادغام شد. اغلب مسیحیان جهان کریسمس را که روز تولد عیسی مسیح است در اواخر ماه دسامبر جشن می‌گیرند که فقط چند روز با شب یلدا فاصله داشته و حتی درخت کاج کریسمس نیز از درختان کاج یا سرو در حجاری‌های به‌جامانده از آیین مهر الهام گرفته است.
جشن یلدا به ‌صورت خانوادگی برگزار می‌شود و مردم سفره‌ای با خوراکی‌های ویژه‌ برای خود و مهمانانشان تدارک می‌بینند. در بیشتر نواحی به این خوراکی‌ها «شب‌چَره» می‌گویند و اغلب از آجیل هفت مغز و میوه و انواع شیرینی‌های سنتی و غیرسنتی تشکیل می‌شود.
از میوه‌های رایج در این شب یکی هندوانه، میوه‌ای تابستانی است که مردم معتقد هستند با خوردن آن دیگر در طول زمستان، سرما بر آن‌ها اثری نخواهد داشت. دیگری نیز انار است که به ‌عنوان نماد شادی و زایش، پای ثابت بساط شب یلدا است، زیرا علاوه بر آنکه میوه‌ای پاییزی است رنگ قرمز آن نمادی است از خورشید و گرما.
از دیگر سنت‌های شب یلدا می‌توان به شعرخوانی، نواختن موسیقی به همراه آوازخوانی، قصه‌گویی، شاهنامه‌خوانی و تفال به دیوان حافظ اشاره کرد که جایگاهی ویژه در بین اقوام مختلف ایران‌زمین دارند.
امروزه همچنان شب یلدا به عنوان یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی در مرزهای ایران فرهنگی که روزگاری افغانستان، تاجیکستان، ازبکستان و جمهوری آذربایجان را در بر می‌گرفته با آداب و رسومی مشابه جشن گرفته می‌شود.

گزارش: مهرناز الماسی
تدوینگر: عسل اصفهانی